مصائب نبرد با آنفلوآنزا

آنفلوآنزا یا گریپ (Grippe) نام ویروس یک بیماری واگیردار و متعلق به نوعی ویروس از خانواده Orthomyxoviridae است. این نوع ویروس‌ها در پرندگان و پستانداران اثر می‌گذارند و باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی می‌شوند که به شکل سردرد ناگهانی، درد ماهیچه، تب، ضعف، خستگی، از دست دادن اشتها، سرفه خشک و گلوی دردناک یا خشک نمایان می‌شود.

با توجه به قرار گرفتن در فصل شیوع این بیماری با دکتر فاطمه فتوحی، ویروس‌شناس و رئیس بخش آنفلوآنزای انستیتو پاستور ایران گفت‌وگو کرده‌ایم تا از آخرین تحقیقات انجام شده در کشورمان درباره مقابله با این ویروس مطلع شویم.

آنفلوآنزا، ویروسی سرکش

با وجود آن که ویروس آنفلوآنزا در مواقعی باعث مرگ تعدادی از ساکنان زمین شده، اما این که برخی متخصصان آن را یک ویروس وحشتناک نمی‌دانند، برایم عجیب بود. دکتر فتوحی درباره این نگرش می‌گوید: در صورتی که فرد از سیستم ایمنی خوبی برخوردار یا از واکسن آنفلوآنزا استفاده کرده باشد، به خاطر مصون شدن بدن در برابر اجزایی از ویروس، خطر مرگ و میر ناشی از انواع جدید آن کاهش می‌یابد، ضمن آن که رعایت بهداشت فردی در پیشگیری از ابتلا و انتقال بیماری بسیار اهمیت دارد.

وی ادامه می‌دهد: ویروس آنفلوآنزا سعی می‌کند، با ایجاد جهش در ماده ژنتیک خود، از دسترسی سیستم ایمنی بدن میزبان فرار کند. رئیس بخش آنفلوآنزای انستیتو پاستور ایران یادآور می‌شود: سازمان جهانی بهداشت، هر سال براساس اطلاعاتی که از جهش‌ها و نحوه گردش این ویروس در جهان جمع‌آوری می‌کند، نوع ویروسی را که باید در واکسن سال آینده به کار برده شود، به واکسن‌سازی‌ها اعلام می‌کند.

وی با بیان این که ویروس آنفلوآنزا آنتی‌ژن‌های ثابت و غیرقابل تغییری دارد، می‌گوید: اگر بتوانیم واکسنی درست کنیم که تزریق آن، بدن فرد را در برابر بخش‌های ثابت ویروس مصون کند، وقتی ویروس جدید وارد بدن می‌شود، دیگر نمی‌تواند باعث بیماری شدید شود. مثلا وقتی ویروس خطرناک آنفلوآنزای پرندگان شیوع پیدا می‌کند، درست است که ویروس باعث بیماری فرد می‌شود، اما چون پاسخ‌های ایمنی علیه برخی نقاط ثابت ویروس در بدن وجود دارد، خطر مرگ ناشی از ویروس کاهش می‌یابد. به اینها واکسن یونیورسال گفته می‌شود.

بررسی تاثیر واکسن بر مبتلایان سرطان

تحقیقات نشان داده‌، استفاده از واکسن آنفلوآنزا در کاهش مرگ و میر ناشی از سکته‌های قلبی و افرادی که رگ‌های کرونری قلبشان را تعویض کرده‌اند، موثر است و باعث کاهش 72 درصدی مرگ و میر این بیماران می‌شود.

دکتر فتوحی با اشاره به تحقیق سال گذشته این واکسن روی بیماران سرطانی دریافت‌کننده شیمی‌درمانی می‌گوید: در این تحقیق متوجه شدیم، حتی کسانی که ایمنی بدن آنها در اثر سرطان و شیمی‌درمانی سرکوب شده، اگر واکسن دریافت کنند، تاثیر خوبی می‌گیرند و می‌توانند امیدوار باشند که در مقابل برخی ویروس‌های آنفلوآنزا ایمن می‌شوند. وی با اشاره به تحقیق دیگری درباره تولید واکسن آنفلوآنزای سلولی در انستیتو پاستور ایران می‌گوید: کارآزمایی‌ بالینی انجام گرفت، اما بنا به عللی تولید آن متوقف شده است. الان چند شرکت دانش‌بنیان روی تجاری‌سازی و بومی‌سازی واکسن تخم مرغی کار می‌کنند که امیدواریم بزودی به بازار عرضه شود.

واکسن‌های آنفلوآنزا که به صورت تجاری برای انسان و برخی گونه‌های اسب و خوک استفاده می‌شوند، عموما واکسن‌های ویروس کامل غیرفعال شده هستند. ویروسی که برای تهیه این واکسن‌ها استفاده می‌شود، در تخم‌مرغ تکثیر می‌یابد و پس از غیرفعال‌سازی به عنوان واکسن کشته شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واکسن‌ها به واسطه وجود پروتئین‌های تخم‌مرغ در افرادی که به این ماده حساسیت دارند، قابل استفاده نیست. برای رفع این مشکل، در سال‌های اخیر واکسن آنفلوآنزای سلولی نیز تولید شده است. در این روش به جای استفاده از سیستم تخم‌مرغ برای تکثیر ویروس از سیستم کشت سلولی استفاده می‌شود.

مصونیت 75 درصدی در برابر آنفلوآنزا

رئیس بخش آنفلوآنزای انستیتو پاستورایران، انجام تحقیقات مختلف در رابطه با آنفلوآنزا و سایر ویروس‌های تنفسی را محورهای فعالیت‌های این بخش عنوان می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: آنفلوآنزا نام‌خانوادگی مجموعه‌ای از ویروس‌ها و ویژگی مشترک همه آنها حمله به دستگاه تنفسی است.

وی ادامه می‌دهد: با وجود اشتراکات این ویروس با سایر ویروس‌های تنفسی ازجمله سرماخوردگی، شدت آلودگی سطوح مخاطی ریه و میزان عفونت آن شدیدتر از سایر ویروس‌هاست، به گونه‌ای که می‌توانند باعث بروز سایر بیماری‌های زمینه‌ای شوند.

دکتر فتوحی درباره این نگرش مردم که تزریق واکسن آنفلوآنزا را به معنای مصونیت کامل در برابر بیماری می‌دانند، می‌گوید: آنفلوآنزا دارای ویروس‌های متعدد است و واکسن در بهترین شرایط، باعث ایمنی 75 درصدی می‌شود. تزریق این واکسن برای افراد آسیب‌پذیر همچون کودکان، افراد مسن، بیماران سرطانی و مبتلایان سکته قلبی، مخصوصا افرادی که رگ‌های کرونری قلب را تعویض کرده‌اند و افرادی که به هر علت با نقص ایمنی مواجه هستند، توصیه می‌شود. سایر بزرگسالان به دلیل قوی بودن سیستم ایمنی بدنشان، نیازی به تزریق این واکسن ندارند.

بررسی موارد مشکوک در آزمایشگاه

گاهی پزشک پیش‌بینی می‌کند، بیماری تنفسی فرد، ناشی از نوعی ویروس آنفلوآنزاست. لذا از بیمار نمونه‌گیری می‌کنند و به بخش آنفلوآنزای انستیتو پاستور ایران ارجاع داده می‌شود. دکتر فتوحی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: از آنجا که ویروس آنفلوآنزا آنتی‌ژن‌های سطحی خود را مدام تغییر می‌دهد، ممکن است فردی واکسن بزند، اما بدن به نوع جدیدی از ویروس مبتلا شود یا بدن به واکسن جواب ندهد.

به گفته وی، فقط 10 تا 15 درصد موارد ارجاعی به آزمایشگاه، آنفلوآنزا تشخیص داده می‌شوند و 85 درصد مابقی ویروس‌های دیگر هستند.

تحقیق برای تولید نسل جدید واکسن‌ها

ظهور فناوری زیستی باعث شده، فرآیند تولید واکسن‌های سنتی به سمت استفاده از واکسن‌های نوترکیب (recombinant vaccine) تغییر کند. دستیابی به این واکسن‌ها باعث شده بشر برای مشکلات غیرقابل حل، راهکارهای نوینی به دست آورد. دکتر فتوحی با تأکید بر ضرورت تمرکز روی تولید واکسن‌های نسل نو می‌گوید: روی تولید واکسن‌های نوترکیب تحقیق می‌کنیم تا بتوانیم واکسنی تولید کنیم که بدن در برابر همه اجزای ویروس آنفلوآنزا مقاوم شود. چون ویروس حاوی تعداد زیادی ژنوم و پروتئین است، واکسن بدن را تنها علیه بعضی قسمت‌ها ایمن می‌کند. با استفاده از مطالعات انجام گرفته در سایر نقاط دنیا، از ژنوم‌های شناسایی شده برای تولید واکسن‌هایی نوترکیب، با تلفیق فرمولاسیون‌ها و دوزهای مختلف آنها استفاده می‌کنیم تا به نتایج جدیدی برسیم.

وی خاطرنشان می‌کند: بخشی از نتایج این تحقیقات در قالب مقالات علمی منتشر شده‌، اما ورود این دستاوردها به بازار، زمان‌بر است. امیدوارم با دستیابی به نتایج این تحقیقات، واکسنی بسازیم که علیه همه ویروس‌های آنفلوآنزا وارد عمل شود، به گونه‌ای که تزریق واکسن به یک نوبت محدود شود و نیازی به تزریق سالانه نباشد.

سهیلا فلاحی