تنبیه نادرست عامل افسردگی کودک

برخی والدین، حتی بدون دلیل یا برای خالی کردن خشم خود، کودک را مورد تهاجم قرار می‌دهند. پرداختن چرایی این نوع رفتار نیاز به بررسی دیگری دارد، اما در این مطلب، دنبال آن هستیم تا بدانیم که آیا تنبیه کردن ماهیتا باید وجود داشته باشد یا نه و اگر پاسخ این سوال مثبت است، به چه میزان و به چه نحو باید باشد.

افسردگی و پرخاشگری؛ حاصل تنبیه فیزیکی

دکتر اسما عاقبتی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و روان‌شناس کودک و نوجوان به جام‌جم می‌گوید: تنبیه به اعمال هر فعالیت و رفتاری گفته می‌شود که از سوی والد یا بزرگسال برای کاهش میزان رفتار کودک در زمینه‌ای اعمال می‌شود.

این روان‌شناس کودک ادامه می‌دهد: از آنجا که در گذشته از جنبه‌های منفی تنبیه که همان کتک زدن است، بیشتر استفاده می‌شد، این موضوع باعث شده برخی والدین با مقوله تنبیه کاملا مخالف باشند، در صورتی که همه تنبیه‌ها منفی و منفور نیستند. ما روان‌‌شناسان معتقدیم اگر از تنبیه‌ به درستی استفاده شود، اتفاقا خیلی درست و موثر است.

وی تأکید می‌کند: کاهش اعتماد به نفس، نه‌تنها باعث تضعیف خودباوری کودک می‌شود، بلکه این احساس را در بچه‌ها به وجود می‌آورد که دیگر برای والدینشان دوست‌داشتنی نیستند. همین باعث می‌شود بچه‌ها با توجه به تیپ شخصیتی که دارند، به سمت اضطراب و افسردگی یا پرخاشگری و نافرمانی تمایل پیدا کنند.

مدیریت غلط بچه‌ها با سوءاستفاده‌ کلامی

دکتر عاقبتی با اشاره به پژوهشی که در رابطه با نحوه به‌کارگیری تنبیه برای تربیت نسل امروز انجام داده است، می‌گوید: میزان محبتی که والدین نسل حاضر نسبت به بچه‌های خود دارند، کمتر از نسل قبل شده است. علاوه بر این، اقتدار والدین در استفاده از روش‌های درست تنبیه پایین آمده و اتفاقا از تنبیه بدرستی استفاده نمی‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: امروزه والدین برای کنترل بچه‌هایشان از روش‌ها و پیام‌های هیجانی همچون تحقیر، سرزنش، ایجاد احساس گناه و ترس در کودک و جملاتی همچون دیگه دوستت ندارم و دیگه مادرت نیستم، استفاده می‌کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران تأکید می‌کند: به‌کارگیری انواع سوءاستفاده‌ کلامی در رابطه با کودک، ممکن است موقتا بتواند رفتار کودک را کنترل کند، اما در طولانی‌مدت آسیب شدیدی بر کودک وارد می‌کند.

وی تأکید می‌کند: برخی والدین در قبال این رفتارها معتقدند بچه که بزرگ شد، این تنبیه و اتفاقات را فراموش می‌کند. این نگرش کاملا غلط است. آسیب‌های ناشی از تنبیه و سوءاستفاده، مانند پای کسی است که در کودکی شکسته و بخوبی جوش نمی‌خورد و تا بزرگسالی ادامه خواهد داشت. این آسیب‌ها به خودی خود و بدون کمک یک روان‌شناس حاذق کودک خوب نمی‌شود.

روان‌شناس کودک و نوجوان درباره تاثیر تنبیه بر شخصیت کودک در بزرگسالی می‌گوید: در بزرگسالی با افرادی مواجه هستیم که با میزان زیادی از اختلالات روانی مواجه هستند. اینها خودشان پدر و مادر نسل آینده می‌شوند و همین باعث می‌شود چرخه‌ای از تداوم آسیب‌ها به وجود آید که این آسیب‌ها در نسل‌های بعد بدتر می‌شود، چون آسیب‌های پدر و مادر به آسیب‌های کودکان اضافه می‌شود و برای هر نسلی آسیب‌های بیشتر به دنبال دارد.

پاداش همیشه باید 5 برابر تنبیه باشد

دکتر عاطفه قنبری جلفایی، متخصص روانپزشکی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز به جام‌جم می‌گوید: هنگامی که مجازات مبنای فرمان‌پذیری کودک از والدین و اعمال نظم و انضباط قرار می‌گیرد، پدر و مادر تمایل به چشمپوشی از رفتار خوب فرزندان خود دارند و این
صحیح نیست.

وی تأکید می‌کند: پدر و مادر باید شکارچی رفتار خوب فرزندان باشند و به رفتار مثبت آنها واکنش نشان دهند. پاداش به این معنا نیست که شما باید به ازای هر رفتار خوب به فرزندتان شکلات یا اسباب‌بازی بدهید، بلکه می‌تواند گفتن جملات مثبت، تحسین، تشویق، تایید، در آغوش گرفتن یا بردن به گردش باشد. هرچه رفتار مثبت کودک فوق‌العاده‌تر باشد، پاداش می‌تواند بزرگ‌تر باشد. پاداش همیشه باید پنج برابر تنبیه باشد.

این متخصص روانپزشکی ادامه می‌دهد: والدین باید توجه داشته باشند که نوع و شیوه تشویق باید متناسب با سن و درک کودک باشد، ضمن آن که تشویق نباید شکل رشوه داشته باشد، زیرا در این صورت اثر مثبت و سازنده نخواهد داشت.

تنبیه موثر را بشناسید

استفاده از کلاس‌های آموزشی و کتاب‌های خوب فرزندپروری بدون شک راهکارهای موثر و متفاوتی را پیش روی والدین می‌گذارد. دکتر عاقبتی دررابطه با نمونه تنبیه درست و موثر می‌گوید: درست نیست که والدین همیشه منجی فرزند باشند. اجازه دهید او نتیجه مستقیم رفتارش را لمس کند. به عنوان مثال اگر با وجود تذکر شما، کتاب‌هایش را از شب قبل آماده نمی‌کند و صبح فردا نمی‌تواند کتابش را پیدا کند، اجازه دهید بدون کتابش به مدرسه برود تا نتیجه نداشتن نظم را ببیند. مطمئن باشید در اصلاح رفتارش بسیار موثر است.

این روانپزشک ادامه می‌دهد: در قبال رفتار‌های پرخاشگرانه و خشن کودک استفاده از تکنیک محروم‌سازی بسیار موثر است. برای این کار مکانی را انتخاب کنید که برای کودک ناخوشایند و خسته‌کننده و فاقد هر گونه جذابیت باشد. البته نباید محیط ترسناک یا خطرناک باشد. زمان محروم‌سازی کودک را براساس سن او تنظیم کنید؛ یک دقیقه به ازای هر سال سن کودک مناسب است. زمان مورد نظر باید به گونه‌ای محاسبه شود که کودک ساکت بماند و پرخاشگری یا چانه‌زنی نکند.

دکتر عاقبتی معتقد است؛ به جای این که به کودک بگوییم تو دختر یا پسر بدی هستی، رفتارش را سرزنش کنیم و بگوییم تو کار بدی کردی، اما باید مراقب باشیم در این زمینه افراط نکنیم چون تاثیر خود را از دست خواهد داد. هر تنبیه یا سرزنش باید به مثابه کوپنی در نظر گرفته شود که اگر به آسانی و افراط گونه خرج شود، باعث کمرنگ‌شدن اثر تنبیه می‌شود.

سهیلا فلاحی - دانش و سلامت