عبرت از سقوط قیمت نفت

از تابستان 2014 به بعد که قیمت نفت در سراشیبی سقوط افتاد، همزمان حرص و ولع تصاحب سهم بیشتر از بازارهای مختلف نیز به عاملی برای کاهش هرچه بیشتر قیمت نفت تبدیل شد. در بازار چین رقابت نفسگیری بین عربستان و روسیه راه افتاد و در هند و تا همین اواخر ایران، عربستان و عراق هر سه می‌کوشیدند تا سهم هرچه بیشتری از این بازار جذاب نصیب خود کنند.

رقابت همگانی برای تصاحب سهم بیشتری از بازارهای مختلف یک نتیجه بیشتر نمی‌توانست داشته باشد و آن ارائه تخفیف‌های جذاب در قیمت نفت بود. این تخفیف‌ها به کاهش بیشتر قیمت نفت نیز منجر می‌شد.

حالا در نتیجه رقابت پیشین، ذخایر کشورهای واردکننده سرشار از نفت شده‌اند و حتی برخی از کشورها نفت را در نفتکش‌ها ذخیره می‌کنند. اکنون هدف کشورهای تولیدکننده نفت این است که در وهله اول با کاستن از سطح نفت عرضه‌شده به بازارها از حجم نفت‌های ذخیره‌شده بکاهند. خودکرده را تدبیر نیست! بسیاری از کشورها نظیر عربستان مجری ایده رها گذاشتن بازار نفت و تولید با حداکثر ظرفیت بودند. همین سیاست بود که ذخایر را سرشار از نفت کرد و قیمت نفت را پایین آورد. اکنون باید کشورهای نفتخیز تمام زور خود را بزنند تا این ذخایر اندکی خالی شود.

پایان جنگ قیمت نفت

کشورهای تولیدکننده نفت اکنون به این نکته پی برده‌اند که رقابت آنها برای تصاحب سهم بیشتر از بازارها، بازی دو سر باختی بیشتر نبوده است. در مرحله اول، ظرف ماه‌های آتی این بازی تمام خواهد شد. دوران پیش رو، پایانِ قیمت‌های پایین نفت نخواهد بود، اما به احتمال زیاد پایان جنگ قیمت‌ها خواهد بود.

کشورهایی که سیاست «تولید نفت به اندازه دلخواه» را دنبال می‌کردند اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که تصوراتشان در گذشته چیزی جز توهم نبوده است. آنان با سیاست مدیریت عرضه نفت به بازارها اکنون می‌خواهند واقعیت را آنچنان که هست بنگرند. دوره توهم برای آنان بی‌هزینه نبوده است.

عربستان، عراق، کویت و عمان به مشتریان خود در اروپا و آمریکای شمالی اعلام کرده‌اند که از ژانویه میزان نفت تحویلی به آنها را کاهش می‌دهند. با چنین حرکاتی، در بازار نفت شمشیرها غلاف می‌شود و جنگ قیمت‌ها پایان می‌یابد. پس از آن کشورهای تولیدکننده نفت باید صبوری کنند و منتظر بمانند تا با کاهش سطح ذخایر در کشورهای واردکننده، قیمت نفت رفته‌رفته افزایش یابد.

باید تاکید کرد که کاهش قیمت نفت بر شرکت‌های بین‌المللی نفتی نیز تأثیرگذار بوده است. درآمد شرکت‌هایی که در سال‌های اخیر به سودهای بی‌سابقه‌ای دست یافته بودند، تقلیل یافته و آنها را مجبور کرده که حدود دوسوم چاه‌های نفت خود را برچینند و سرمایه‌گذاری خود در فعالیت‌های اکتشاف و توسعه را به‌شدت کاهش دهند. شرکت‌های زیادی اعلام ورشکستگی کرده‌اند و برآورد شده که حدود 250 هزار کارگر صنعت نفت شغل خود را از دست داده‌اند که نیمی از آنها مربوط به ایالات متحده می‌شود. دلیل عمده آن، سقوط بهای بشکه‌های نفت است که در مقایسه با ژوئن 2014 حتی در مقطعی 70 درصد تنزل قیمت دیده است.

نفت 100 دلاری تکرار نمی‌شود

سازمان اوپک بالاخره تصمیم به اجرایی کردن توافق کاهش تولید گرفت اما با وجود بالا رفتن قیمت، بسیاری باور ندارند که این روند تداوم یابد. تحلیلگران معتقدند سال‌ها طول خواهد کشید که قیمت بار دیگر به بشکه‌ای 90 یا 100 دلار برسد؛ قیمتی که طی دهه پیشین امری عادی بود.

اما چرا بهای نفت یکباره سقوط کرد؟ این پرسش پیچیده‌ای است اما در نهایت به همان مساله ساده اقتصادی یعنی عرضه و تقاضا بازمی‌گردد. طی چند سال گذشته، تولید داخلی ایالات متحده دو برابر شده و در نتیجه واردات نفت کاهش یافته و این منابع باید به دنبال بازار دیگری می‌رفتند. سعودی‌ها، نیجریه و الجزایر که زمانی نفت خود را در بازار ایالات متحده می‌فروختند، اکنون مجبور به رقابت در بازار آسیا شده‌اند و در نتیجه تولیدکنندگان قیمت را کاهش داده‌اند. تولید نفت عراق و کانادا همه ساله فزونی می‌یابد. حتی روس‌ها با تمام مشکلات اقتصادی که دارند، موفق به ثبت رکورد تازه‌ای در تولید نفت شدند.

اما نشانه‌هایی از کاهش تولید ناشی از کم شدن میزان سرمایه‌گذاری وجود دارد. موسسه RBC برآورد کرده است که تنها در سال گذشته کشورهای عضو اوپک پروژه‌هایی را که قادر به تولید بیش از نیم میلیون بشکه در روز بوده‌اند، متوقف یا به تاخیر انداخته‌اند. تولید در ونزوئلا به شدت در حال کاهش است. شورشیان در نیجریه و لیبی، روند عرضه را متزلزل کرده‌اند. هرچند که این بی‌ثباتی‌ها موقتی هست.

اما در طرف تقاضا، اقتصاد کشورهای اروپایی و در حال توسعه تضعیف شده و بهره‌وری وسایط نقلیه بهبود یافته است. بنابراین با ظهور نشانه‌هایی از افزایش تقاضا در ایالات متحده و چین، تقاضای جهانی سوخت کم شده است.

چه کسانی از سقوط بهای نفت بهره می‌برند؟ ممکن است هر راننده‌ای از تنزل بهای بنزین، گاز و گازوئیل خرسند باشد. این امر به نفع مصرف‌کنندگان کم‌درآمد است. مصرف‌کنندگان خانگی که از نفت برای گرمایش خانه استفاده می‌کنند هم از کاهش قیمت‌ها خرسندند. اما بازنده‌های این پدیده چه کسانی هستند؛ کشورهای تولیدکننده نفت، تازه‌واردان به بازار و دولت‌ها. ونزوئلا، نیجریه، اکوادور، برزیل و روسیه، برخی کشورهای نفتی هستند که دچار معضلات اقتصادی یا شاید سیاسی شده‌اند.

اما چه زمانی احتمال می‌رود بهای نفت ‌ترمیم یابد؟ پس از رسیدن بهای نفت به 26 دلار در فوریه گذشته، وضعیت بازار نفت بهبود یافته است. با این حال تحلیلگران درخصوص پایدار بودن این وضعیت تردید دارند زیرا همچنان عرضه مازاد در بازار جهانی وجود دارد. در ایالات متحده میزان ذخایر در بیشترین سطح طی دهه‌های پیشین است هرچند با افزایش مصارف فصلی تنزل می‌یابد. اما در طولانی‌مدت، تقاضای برخی کشورها ارتقا خواهد یافت و این می‌تواند در یک تا دو سال آینده موجب افزایش قیمت نفت خام شود.

حبس قیمت نفت

طی سال گذشته قیمت‌ها در چند مقطع بهبود یافت و اکنون به نظر می‌رسد در محدوده 45 تا 55 دلار حبس شده‌ است. اگرچه صنعت نفت به صرفه‌جویی در هزینه‌ها پرداخته، بسیاری از میادین سودآوری خود را از دست داده‌اند. بسیاری از چاه‌های نفت شیل و تگزاس که زمانی با قیمت زیر 60 دلار سودآور بودند؛ اکنون با قیمت کمتر از 40 دلار هم مقرون به صرفه هستند. میزان حفاری‌ها در حال افزایش است.