غرامت 1/9 میلیارد‌دلاری به ترکیه

در نهایت، پس از طرح مجدد شکایت از سوی ترکیه به دادگاه بین‌المللی، به کاهش 13/3 درصدی در نرخ گازبهای صادراتی ایران به ترکیه و نیز پرداخت 1/9 میلیارد دلار خسارت به کشور ترکیه‌ای مکلف شدیم.

پس از اعلام رسمی این مبلغ توسط مقام عالی‌رتبه شرکت ملی گاز ایران، رسانه‌های ترکیه یکباره و در یک اقدام هماهنگ به انعکاس این خبر پرداختند و از این موضوع به‌عنوان یک دستاورد بزرگ نام بردند.

اما موضوع بسیار مهمی که در این میان بیشتر مورد توجه قرار گرفت نپرداختن این مبلغ به صورت پول نقد است، زیرا حمیدرضا عراقی در جریان اعلام این خبر تصریح کرد ایران پولی ندارد که به ترکیه بدهد و تخفیف معادل مبلغ 1/9 میلیارد دلار در فروش گاز ایران اعمال خواهد شد. در همین ارتباط برات آلبایراق، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه که همراه اردوغان، رئیس‌جمهور کشور در سفر ماداگاسکار به سر می‌برد، در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد بخش عمده مبلغ غرامت گازی 1/9 میلیارد دلاری ایران به ترکیه در قالب تخفیف در قیمت گاز طبیعی وارداتی از ایران دریافت خواهد شد.

آلبایراق در این باره گفته است: مبلغ زیادی از غرامت 1/9 میلیارد دلاری از ایران را که بابت سال‌های گذشته باید پرداخت شود، به شکل محاسبه در قیمت گاز دریافت خواهیم کرد. ان‌شاء‌الله در سال‌های پیش رو، گاز طبیعی مورد نیاز ترکیه را با مبلغ مناسبی تأمین خواهیم کرد. وی با اشاره به این‌که رأی دیوان بین‌المللی داوری باعث خشنودی ترکیه شده است، گفت: ترکیه برای اولین بار در یک داوری بین‌المللی، برنده غرامتی به این بزرگی شده است. این الگوی خوبی برای ماست تا شکایت‌های دیگر گازی را با جدیت دنبال کنیم. این موفقیت و برد مهمی برای ترکیه است.

کرسنت، علت دعوای گازی ترکیه علیه ایران

اواخر بهمن‌ 92 شرکت بوتاش ترکیه با دو ادعا که اولا در 53 روز سال 92 صادرات گاز ایران به این کشور به میزان مورد توافق نبوده است و 25 درصد از حجم آن کاسته شده است و از سوی دیگر قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه نسبت به دیگر کشورهای منطقه بالا است، به دادگاه بین‌المللی لاهه شکایت کرد.

براین اساس، ترکیه در لایحه دعوای گازی خود که به داوری سوئیس برد درخواست کرد قیمت گاز صادراتی ایران از سال 2005 باید کاهش پیدا کند.

گرچه هیچ وقت به طور رسمی موضوع علت این درخواست در رسانه‌های داخلی مطرح نشد، اما مسئولان شرکت بوتاش ترکیه که کار واردات گاز از ایران را انجام می‌دهند، علت این درخواست را گران بودن گاز صادراتی ایران نسبت به گاز صادراتی ایران به امارات مطرح کردند که از سال 2005 باید اجرایی می‌شد. بنابراین دلیل این درخواست ترک‌ها، استناد آنها به قیمت ناچیز گاز در قرارداد مشهور صادرات گاز ایران به یکی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس ـ‌ کرسنت ـ است که سال‌ها پیش منعقد شده اما هنوز اجرایی نشده است. پس از آن که شکایت گازی ترکیه علیه ایران جدی شد مسئولان فعلی صنعت نفت نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند و گفتند ترکیه‌ای‌ها پیش از این نیز در سال 89 یا 90 به‌دلیل بالا بودن قیمت گاز از ایران نسبت به دیگر گازها شکایت کرده بودند که در آن مقاطع نیز ترکیه موفق شد 12 درصد قیمت گاز وارداتی از ایران را کاهش دهد، اما ظاهرا این صحبت‌ها با آنچه در واقع رخ داد تفاوت‌های زیادی دارد، زیرا اگرچه بحث شکایت گازی از قدیم مطرح بود، اما هرگز این کشور موفق نشد از ایران غرامتی دریافت کند.

واقعیت چیست؟

دی‌ 86 زمانی که غلامحسین نوذری، وزیر نفت ایران بود برخی رسانه‌های داخلی و خارجی اعلام کردند ترکیه علیه ایران به دلیل بالا بودن قیمت گاز این کشور نسبت به روسیه به دیوان داوری شکایت کرده که این موضوع در نشست خبری وزیر نفت در همان سال با حضور خبرنگاران تکذیب شد و پس از بررسی‌های به عمل آمده توسط رسانه‌ها در همان زمان مشخص شد ترکیه از ایران درخواست کرده است قیمت گاز صادراتی خود را کاهش دهد، اما مسئولان وقت وزارت نفت اعلام کردند قیمت گاز صادراتی ایران مناسب است، بنابراین قیمت گاز ایران کاهش پیدا نکرد.

پس از آن در سال 90 خبرگزاری بلومبرگ به نقل از وزیر وقت انرژی ترکیه اعلام کرد به علت شکست مذاکرات بین مقام‌های ارشد ترکیه و ایران، آنکارا قصد دارد شکایت خود را از ایران به علت بالا بودن قیمت گاز صادراتی به ترکیه در دادگاه‌های بین‌المللی مطرح کند.

وزیر انرژی ترکیه گفته بود: ایران بر اساس فرمول مورد توافق با ترکیه اواخر سال 2010 میلادی یک بار قیمت گاز صادراتی را افزایش داده است. پس از این صحبت‌های وزیر انرژی ترکیه، مذاکرات بین ایران و ترکیه صورت گرفت تا این که ترکیه از شکایت گازی خود علیه ایران منصرف شد، اما همواره نسبت به بالا بودن قیمت گاز صادراتی ایران اعتراض داشت. در همان سال از سوی مسئولان وقت وزارت نفت و مدیرعامل وقت شرکت ملی گاز ایران پیشنهاد افزایش صادرات گاز ایران به ترکیه مطرح شد که ترکیه می‌تواند واردات گاز خود را از ایران افزایش دهد، اما ایران قیمت گاز خود را کاهش نخواهد داد.

شکایت گازی ترکیه علیه ایران در سال 92

با تغییر دولت در سال 92 فیل ترکیه یک‌بار دیگر یاد هندوستان کرد. اگرچه بارها علت شکایت گازی ترکیه از ایران در رسانه‌های مختلف مطرح شده است، اما حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در این خصوص می‌گوید: در قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه این اجازه داده شده که هر یک از طرفین پنج بار درباره قیمت و دیگر موارد قرارداد شکایت و درخواست بازنگری داشته باشند و شکایت اخیر گازی ترکیه دومین شکایت در قالب این قرارداد است.

وی اضافه می‌کند در بار نخست شکایت ترکیه در سال‌های گذشته 15 درصد از قیمت گاز ایران کاسته شده بود و مرجع داوری گفته بود مباحث مربوط به price reduction یا کاهش قیمت از اختیارات ما نیست و ترک‌ها دوباره بر همین اساس شکایت کردند که در حال رسیدگی است. وی با تاکید بر این که اگر شکایت ترکیه به جایی برسد هم قطعاً نخواهند توانست آنچه را مدنظر دارند محقق کنند، تصریح کرده بود: ترکیه دو شکایت مبتنی بر price reduction و price revision مطرح کرده است که در مجموع قریب به 60 درصد کاهش قیمت در گاز صادراتی ایران را شامل می‌شود.

مدیرعامل شرکت ملی گاز توضیح داده بود: price reduction به مباحث قیمتی در منطقه و جهان می‌پردازد وprice revision به آماده بودن زیرساخت‌ها و بستر صادرات گاز و عمل به تعهدات بازمی‌گردد که اجزای ادعای کاهش 60 درصدی قیمت گاز را از سوی ترکیه تشکیل داده است.

براین اساس، ترک‌ها از یک‌سو مدعی کم‌فروشی ایران در گاز ارسالی به ترکیه بودند و از سوی دیگر می‌گفتند قیمت گاز ایران گران است و خواستار کاهش 25 درصدی قیمت گاز صادراتی شدند.

ایران، برنده شکایت گازی ترکیه در یک مرحله

اواخر سال 93 دیوان داوری بین‌المللی شکایت گازی ترکیه از ایران مبنی بر نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز را رد کرد و بر دفاع انجام شده توسط شرکت گاز صحه گذاشت.

مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی گاز ایران پس از صدور رأی اعلام کرد: دعوای بسیار سنگین شرکت بوتاش ترکیه علیه شرکت ملی گاز ایران با هدف کاهش قیمت گاز صادراتی ایران به دلیل نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز و نداشتن گاز کافی برای این منظور به نفع شرکت ملی گاز ایران به پایان رسید.

عزیز‌الله رمضانی افزود: رأی دیوان داوری بین‌المللی متضمن رد کامل ادعای شرکت بوتاش ترکیه و قبولی دفاع‌های انجام شده توسط شرکت ملی گاز ایران است. وی خاطرنشان کرده بود: ادعای شرکت بوتاش ترکیه در ژانویه سال 2012 به دیوان داوری بین‌المللی ارجاع شد و در نهایت با رأی 10 نوامبر 2014 این دیوان به پایان رسید.

ایران به جای پول جریمه، تخفیف می‌دهد

ایران در دادگاه دوم به مبلغ 1/9 میلیارد دلار جریمه شد، اما چون پولی ندارد به ترک‌ها دهد بر اساس مذاکرات صورت گرفته بین دو کشور قیمت گاز صادراتی خود را برای مدت‌ها با تخفیف 3/13درصدی به فروش رساند.

با این شرایط به دلیل آن که قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه بر اساس یک فرمول تعیین می‌شود و در حال حاضر به دلیل پایین بودن قیمت نفت و گاز در بازارهای جهانی این قیمت معلوم نیست، بنابراین مشخص نیست تا چند سال باید گاز ایران با قیمت ناچیز به ترکیه ارسال شود که مسببش قرارداد ننگین کرسنت است.

محمدحسین سیف‌اللهی