کلیه‌هایی از جنس کریستال!

از فشردن دستانش در ناحیه پهلو و کمر، ناتوانی در راه رفتن و تهوع و استفراغ مادر کودک متوجه شده بودم کلیه زن حامل سنگی است که می‌خواهد دفع شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد سالانه حدود 2000 نفر با تجربه علائمی همچون درد منتشرشونده در قسمت تحتانی شکم و لگن، سوزش و درد هنگام دفع ادرار، تغییر رنگ ادرار به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای، تب و لرز در اثر عفونت و احساس نیاز مداوم به دفع ادرار به گروه بیماران کلیوی می‌پیوندند.

عوامل مختلفی باعث تولید سنگ در کلیه می‌شود. دکتر هوشنگ سندگل، نفرولوژیست و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، یکی از دلایل مهم سنگ‌سازی کلیه‌ها را عادات غلط غذایی عنوان می‌کند، به این معنا که مصرف زیاد مواد اسیدی و قلیایی باعث افزایش غلظت آنها در ادرار، چسبیدن مواد معدنی به یکدیگر و در نتیجه تولید کریستال‌هایی در کلیه می‌شود. به همین دلیل کاهش مصرف نمک و پروتئین، از توصیه‌های مهم پزشکان است.

شایع‌ترین نوع سنگ در کلیه

سنگ‌های کلیوی به چهار گروه سنگ‌های اُگزالات کلسیم، سیستین، اسید اوریک و گزانتین تقسیم می‌شوند که هر کدام در شرایط مختلفی تشکیل می‌شوند.

دکتر سندگل، اُگزالات کلسیم را شایع‌ترین نوع سنگ‌های کلیوی عنوان می‌کند و می‌گوید: بیشتر سنگ‌های کلیه در خانم‌ها منشأ عفونی دارد. خانم‌هایی که به صورت مکرر دچار عفونت‌ ادراری می‌شوند، ریسک تولید سنگ در کلیه آنها نیز افزایش می‌یابد. مهم‌ترین عامل مشترک در همه سنگ‌ها، غلیظ شدن ماده موجود در ادرار، کمبود آب در فضای ادراری و تشکیل کریستال است.

وی درباره تاثیر انواع مواد غذایی در تشکیل سنگ‌ها می‌گوید: متناسب با نوع موادی که مصرف می‌شود، در کلیه‌های مستعد، سنگ تشکیل می‌شود. اگر مصرف مواد حاوی کلسیم بالا باشد، کلسیم درست می‌کند. اگر مواد حاوی اگزالات زیاد باشد، این مواد درآجیل، سبزیجات، ماءالشعیر و برخی میوه‌ها در سطح بالا وجود دارد که می‌توانند سنگ کلسیم اگزالات بسازند. گوشت، ماهی و میگو نیز می‌توانند سنگ‌های اسید اوریکی بسازند.

عوامل موثر در دفع سنگ

براساس این که سنگ، کجای سیستم کلیوی ـ ادراری باشد و تا چه اندازه به سیستم خروجی ادرار دسترسی داشته باشد، علائم، میزان درد و درمان آن نیز متفاوت است.

به گفته دکتر سندگل، اگر سنگ در قسمت فوقانی و میانی کلیه باشد و اندازه آن کمتر از هفت میلی‌متر باشد، سنگ براحتی دفع می‌شود، اما اگر در قسمت تحتانی کلیه باشد، جاذبه اجازه نمی‌دهد سنگ بالا بیاید و دفع شود. این سنگ‌ها در کلیه باقی می‌مانند و با بزرگ شدن، به کلیه آسیب می‌رسانند.

وی ادامه می‌دهد: اگر اندازه سنگ بین هفت تا 15 میلی‌متر باشد از سنگ شکن استفاده می‌کنیم و اگر بیش از 15 تا 20 میلی‌متر باشد، در هر قسمت از کلیه هم که باشد، خودبه خود دفع نمی‌شود و باید جراحی شود.

باورهای غلط درباره دفع سنگ

پزشکان مصرف روزانه هشت لیوان آب برای رقیق شدن جریان ادرار و دفع سنگ ریز بسیار ضروری می‌دانند، اما درباره بیماران کلیوی این الگو قواعدی دارد که توجه به آنها الزامی است.

دکتر سندگل درباره اهمیت مصرف داروها اعم از گیاهی و شیمیایی تحت نظر پزشک و بعد از مشخص شدن نوع سنگ با آزمایش می‌گوید: مصرف هشت لیوان آب برای فردی که کلیه‌اش کم‌کار است، می‌تواند باعث پر شدن آب در ریه و خفگی فرد شود.به همین دلیل حتی مصرف آب هم باید تحت نظر پزشک باشد. کسی که کلیه سنگ‌ساز دارد، اول باید جنس سنگ مشخص شود و بعد رژیم درمانی و غذایی متناسب با آن را دریافت کند.

دکتر سندگل درباره توصیه‌های گیاهی خود به مراجعانش می‌گوید: مصرف هندوانه و تخم هندوانه، عصاره گزنه، روغن تخم کدو و عرق خارشتر بیشترین داروهای گیاهی توصیه شده برای مبتلایان سنگ کلیه است.برخی گمان می‌کنند، مصرف آب کرفس، ترب سیاه و ماءالشعیر برای دفع سنگ کلیه مناسب است، درصورتی که این مواد به دلیل اگزالات بالایی که دارند، می‌توانند مضر باشند.

وی در پاسخ این پرسش که آیا امکان استفاده همزمان داروهای گیاهی و شیمیایی وجود دارد، می‌گوید: استفاده از داروهایی شیمیایی می‌تواند ظرفیت حالب را افزایش دهد و کلیه در شرایط بهتری برای دفع سنگ قرار گیرد و در صورت مصرف همزمان این داروها هیچ مشکلی بروز نمی‌کند.

این نفرولوژیست ادامه می‌دهد: یکی از علل سنگ‌سازی، کمبود دفع منیزیم است. به همین دلیل مصرف برگ توت فرنگی و انار به دلیل منیزیم موجود در آن برای دفع سنگ کلیه مفید است.

علت دردهای ناشی از دفع سنگ کلیه

وقتی سنگ از سیستم کلیوی خارج شد. باید از سه مسیر تنگ عبور کند. مسیر اول جایی است که حالب به کلیه وصل می‌شود. مسیر دوم جایی است که حالب از روی استخوان خاصره عبور می‌کند و مسیر تنگ سوم، محل اتصال حالب به مثانه است. هر فردی که می‌خواهد سنگ دفع کند، سه بار درد بسیار شدید را تجربه می‌کند که حاصل عبور سنگ از این مسیرهای تنگ است.

نقش آبلیمو در سنگ‌سازی

80 درصد سنگ‌ها در محیط اسیدی ادرار شکل می‌گیرند. سیترات موجود در آبلیمو مانع سنگ‌ سازی و باعث قلیایی شدن فضای ادرار می‌شود.

به همین دلیل شرایط برای سنگ‌سازی کم می‌شود. افرادی که امکان مصرف داروی شیمیایی سیترات پتاسیم ندارند، توصیه می‌شود با مصرف آبلیمو، فضای ادرار را قلیایی کنند.

سهیلا فلاحی - دانش و سلامت