خشکسالی در سرزمین سیلاب‌ها

به گزارش جام‌جم، زنگ خطر خشکسالی سال‌هاست که در ایران نواخته شده و صدایش به گوش آسمان و زمین رسیده است. آخرین دوره خشکسالی در ایران، یعنی همین دوره‌ای که اکنون ما در آن به سر می‌بریم، از حدود 15 سال پیش در کشورمان آغاز شده است؛ البته از استان‌های خشک و کم آب و کم بارشی چون خراسان‌جنوبی و استان‌های فلات مرکزی مثل یزد و کرمان و فارس، که بتدریج و کم و بیش به سایر استان‌ها و مناطق کشور هم تسری یافته است.

خشکسالی که پیامد تغییر اقلیم و کاهش تدریجی بارش‌هاست، در کنار استفاده بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، لطمات غیرقابل جبرانی نصیب این استان‌ها و تقریبا تمام نقاط ایران کرده که فرونشست زمین و خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌ها گوشه‌ای از آن است. حالا اما آماری که این روزها منتشر می‌شود، حکایت از وقوع یک بحران بزرگ و یک فاجعه ملی دهشتناک دارد؛ آماری مثل آنچه روز جمعه 12 آبان امسال، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی اعلام و در آن به آخرین وضعیت بارش‌ها در مهرماه سال‌جاری در استان‌های کشور اشاره کرد.

آن 3 استان

شاهرخ فاتح گفت: شش استان کشور شامل خوزستان، یزد، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و سیستان و بلوچستان طی مهرماه سال جاری هیچ بارشی دریافت نکردند و میزان بارش در استان‌های هرمزگان، فارس، لرستان، اصفهان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و کرمان هم بسیار ناچیز بوده است.

براساس این آمار، میزان بارش در تهران هم که در مهرماه امسال 9/6 میلی‌متر گزارش شده درمقایسه با بارش بلندمدت این استان که 2/8 میلی‌متر است، کاهش چشمگیری داشته، یعنی چیزی حدود 82درصد کاهش.

اما خبر اخیر دیگری که درخصوص شرایط بارش‌ها و خشکسالی منتشر شده، مربوط به شرایط خشکسالی یکساله منتهی به پایان شهریور 96 است. در این خبر که به نقل از مهری هاشمی، رئیس پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی و توسط ایرنا منتشر شده، خشکسالی یکساله اخیر تا پایان شهریور، در دو استان خوزستان و جنوب ایلام بسیار شدید و در خراسان شمالی شدید گزارش شده است؛ این یعنی استان‌های قبلا پرآب کشور شامل خوزستان،ایلام وخراسان شمالی امروز به ترتیب در صدر استان‌های خشک کشور ایستاده‌اند.

هاشمی می‌گوید: هم‌اکنون خراسان شمالی در شمال شرق کشور در زمره سه استان اول از لحاظ خشکسالی شدید تا بسیار شدید قرار گرفته است.

رئیس پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی می‌افزاید مجموع بارندگی‌های این استان از اول فروردین تا 30 مهر امسال در مقایسه با مدت مشابه سال‌گذشته، در بیشتر ایستگاه‌های استان 55 درصد کاهش داشته و میانگین آن 5/63 میلی‌متر بوده که تاثیر زیادی در کاهش آب‌های سطحی و سفره‌های زیرزمینی داشته است.

یک میلیارد و 819 میلیون مترمکعب کسری

بر همین اساس، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی هم می‌گوید، ساکنان شهرهای شیروان، اسفراین و فاروج در این استان به علت کاهش نزولات جوی بشدت با تنش آب آشامیدنی روبه‌رو هستند.

برداشت بی‌رویه از منابع آب در چند دهه اخیر هم در خراسان شمالی باعث کسری آب در آبخوان‌های زیرزمینی خراسان شمالی شده و به گفته مدیر عامل آب منطقه‌ای خراسان شمالی، میزان این کسری یک میلیارد و 819 میلیون متر مکعب است.

سیدابراهیم علوی با اشاره به این‌که دشت اسفراین 16 متر کاهش سطح آب در دو دهه داشته است، می‌افزاید: این دشت در مجموع با 936 میلیون متر مکعب کسری مواجه است.

وی وضعیت منابع آب زیرزمینی را در دشت‌های استان به علت برداشت‌های بی‌رویه و همچنین وقوع خشکسالی‌های متوالی، نگران‌کننده خوانده و می‌گوید: منابع آب زیرزمینی استان در دشت‌های اسفراین، جاجرم و صفی‌آباد به سمت شوری می‌رود.

خشکسالی درسرزمین سیلاب‌ها

ایلام استانی است که در دو آمار منتشر شده جای دارد؛ یعنی هم در مهرماه امسال از آسمانش قطره‌ای باران نباریده و هم در فهرست سه استان بسیار خشک یکساله اخیر قرار گرفته است.

آمارها و گزارش‌های هواشناسی نشان می‌دهد در سال‌های اخیر روند بارش‌ها در این استان شیب نزولی داشته و هرسال از میزان آن کاسته شده، اما به گفته سلام امینی، نماینده مردم ایلام در مجلس به جای این بارش‌ها تا دلتان بخواهد خاک و ریزگرد از آسمانش بر سر مردم باریده است.

وی به جام‌جم می‌گوید: کاهش بارش‌ها و آغاز دوران خشکسالی در ایلام دلایل مختلفی دارد؛ از جمله تغییر اقلیم و گرم شدن دمای کل کره زمین و شاید وجود ریزگردها که به طور فزاینده به تغییر این اقلیم کمک کرده و می‌کند.

نماینده مردم ایلام اما به یک نکته مهم هم اشاره می‌کند: «در سرزمین ایلام، آب کم نیست؛ به عنوان مثال در سال 94 سیلاب عظیمی رخ داد که 600 میلیارد تومان به استان خسارت زد. اما این دست سیلاب‌ها و هم آب بسیاری از رودخانه‌ها و روان‌آب‌های ایلام بدون بهره‌برداری و مهار شدن، از کشور خارج شده و به عراق می‌ریزد.»

به گفته امینی، در مقابل رودخانه‌های بزرگی چون سیمره که در ایلام جاری است و آب آن در نهایت به خوزستان رسیده و مزارع این دو استان را سیراب می‌کند، آب رودخانه‌هایی چون میمه، چیغاب، گدارخوش، چنگوله، کنجان چم و گاوی بدون بهره‌برداری خاصی، یکسره راهی عراق می‌شود و آب مورد نیاز آنها را تامین می‌کند؛ میزان این آب‌های خروجی چیزی حدود یک و نیم تا دو میلیارد مترمکعب است.

آب‌های خروجی از استان ایلام که این مقام مسئول به آن اشاره می‌کند، همان بارش‌هایی است که در سال‌های گذشته به صورت برف می‌بارید و منابع آب زیرزمینی ایلام را سیراب می‌کرد، اما امروزه به خاطر تغییر اقلیم به باران تبدیل شده و خاک کشورمان را تشنه رها کرده و به عراق می‌گریزد.

و اما خوزستان ....

استان خوزستان هم وضعیتی مشابه استان ایلام دارد؛ یعنی در هر دو فهرست نشسته؛ هم فهرست 6 استانی که در مهرماه امسال هیچ بارشی به خود ندیده اند و در هم در فهرست 3 استانی که طی یکسال اخیر درصدر خشکترین مناطق کشور قرار گرفته اند.

اما تفاوتی که خوزستان با سایر نقاط کشور دارد این است که حیات آن بیش از آنکه به بارش های آسمان خودش بند باشد، به روان آب های جاری اش بسته است. همین روان آب ها برای صدها و هزاران سال، آن را سرپا و مزارع و باغاتش را سرسبز و آباد نگه داشته است.

در چنین شرایطی گزارش های منتشره از وقوع خشکسالی شدید در این استان گویای یک واقعیت است؛ و آن چیزی نیست جز کاهش شدید دبی روان آب های رودخانه های خوزستان؛ واقعیتی که خوزستانی های نجیب هم به آن واقف و معترضند و عاملش را طرح های انتقال آب از رودخانه های این استان به سایر نقاط کشور می دانند.

اینجاست که به نظر می رسد وزیر جدید نیرو لازم است در اجرای طرح های انتقال آب با دقت و جدیت بیشتری ورود کند و در صورت لزوم مانع از اجرای آنها شود؛ زیرا اجرای این طرح ها در شرایط کنونی خوزستان، می تواند به منزله خشکسالی کامل این استان در آینده نزدیک و تهدید جدی امنیت غذایی کشورمان باشد.

فاطمه مرادزاده