اثرگذاری جبهه ملی ایران در لایحه ملی شدن صنعت نفت بود

جعفر حسن‌خانی در گفت‌وگو با جام‌جم آنلاین درباره تشکیل جبهه ملی به رهبری مصدق گفت: با صحبت از جبهه ملی ایران نباید آن‌چه اکنون در روند سیاسی ایران وجود دارد تداعی شود. چراکه بحثی به عنوان جبهه ملی ایران در مقطع خودش آغاز شد و در ادامه راه به چند جریان سیاسی و حزبی تبدیل شد که اختلاف های زیادی با یکدیگر داشتند.

وی با بیان اینکه جبهه ملی ایران سال 1322 شکل گرفت. یعنی زمانی‌که دخالت‌های دولت در انتخابات مجلس شانزدهم اتفاق افتاد. برخی از رجال سیاسی معتقد بودند که نخست وزیر در نتیجه انتخابات بسیار تاثیر دارد. در تقابل با دربار نیز عده‌ای از چهره‌های سیاسی تحصن کردند. مصدق به همراه 19 فرد سیاسی دیگر تشکیل دهندگان این تحصن بودند که البته به نتیجه ای هم نرسید.

حسن‌خانی ادامه داد: چند وقت بعد مجلس این افراد را احضار کرد و گفت‌وگویی در رابطه با مسائل کشور با آنها داشت. نتیجه این گفت‌وگو نیز تشکیل جبهه ملی ایران شد. افرادی که در این جبهه عضویت داشتند، افراد نامدار و سرشناسی همانند مکی، بقایی، رحیمیان، فاطمی و ... بودند. این افراد با یکدیگر جبهه ملی ایران را تشکیل دادند. این جبهه در مقطعی شکل گرفت که حزب توده از صحنه سیاسی کشور حذف شد.

این دانشجوی دکترای علوم سیاسی با اشاره به ترور شاه دو سال پیش از حزب توده، گفت: پیرو آن ترور دستگیری های گسترده‌ای شکل گرفت و سازمان نظامی حزب توده از بین رفت. در این خلا، جبهه ملی ایران توانست موفق باشد و شکل گیری آن نیز به دهه 20 شمسی برمی‌گردد. در آن زمان با محمدرضا شاه پهلوی روبرو هستیم و سه مقطع برای وی وجود دارد، شاه دهه 20 ، شاه دهه 30 و شاه دهه 40 به بعد.

وی ادامه داد: پهلوی در دهه 20 شمسی قدرت نداشت و صرفا «شاه اسمی» است. او تابع نظرات رخدادهای اجتماعی و نظرات سفارت خانه به‌شمار می‌رفت و ابزار قدرتمندی در دست نداشت. لذا فضای سیاسی در آن زمان بازتر بود، در دهه 30 شاه قدرت گرفت و بعد از قیام 15 خرداد نیز قدرت او کامل تر شد. وی همه چیز از جمله جامعه مدنی را کنار زد و خودش قدرت حاکم بر جامعه شد و جبهه ملی ایران نیز در دهه شکوفایی سیاسی ایران یعنی دهه 20 شکل گرفت.

حسن‌خانی با بیان اینکه اهمیت تشکیل جبهه ملی ایران را از این منظر می توان مورد توجه قرار داد که تقریبا افرادی با سلیقه‌های متفاوت سیاسی، همانند مکی که ملی گرا بود و یا بقایی که گرایش های چپ داشت، کنار هم قرار گرفتند، گفت: دیگر افراد سیاسی با نگرش‌های متفاوت نیز در کنار هم حضور داشند، در کنار این جبهه ملی یک جریان دیگر ایران را یاری کرد جریانی به نام فدائیان اسلام.

وی در این‌باره بیان داشت: فدائیان اسلام به پیشروی جبهه ملی ایران کمک کرد و موانع را یکی پس از دیگری از بین برد. این جریان رزم آرا را کنار زد، کسی که معتقد بود ما نمی‌توانیم هیچ کاری انجام دهیم. حتی قادر به ساخت یک آفتابه هم نیستیم و اعتقاد داشت همه چیز از جمله مساله ملی شدن صنعت نفت را باید به غرب بسپاریم.

این دانشجوی دکترای علوم سیاسی با بیان اینکه جبهه ملی ایران از منظر جریان های سیاسی بسیار اهمیت دارد، گفت: همان طور که ذکر شد افراد مختلف با گرایش های متفاوت طی موضوعات سیاسی با یکدیگر به توافق رسیدند و این توافق را گسترده‌تر کردند ، فدائیان اسلام هم با آنها همراه شدند. آنها تمنای استقلال طلبی و پیشرفت درون زا را داشتند یا حداقل در آن زمان چنین خواسته هایی داشتند. در اندیشه اقتصاد درون زا بودند و قصد داشتند جامعه مردمی بر منابع موجود در کشور حکمرانی کند و با جبهه ملی ایران این اتفاقات افتتد

حسن‌خانی با اشاره به مهم‌ترین دستاورد تشکیل جبهه ملی تاکید کرد: رسیدن به ملی شدن صنعت نفت ایران مهم‌ترین دستاورد جبهه ملی بود و در این راستا جمعی از نخبگان سیاسی با همراهی افراد دیگر برای رسیدن به یک هدف ملی فعالیت می کردند، موفق هم شدند و در نهایت نتیجه اش را نیز گرفتند.

وی با بیان اینکه مصدق در دور چهاردهم انتخابات مجلس نفر اول تهران شد، ادامه داد: با این حال حسین مکی در ملی شدن صنعت نفت نقش بسیار زیادی داشت. وی با مصدق اختلاف نظرهایی نیز داشت و در آن زمان از سوی مردم او به عنوان «سرباز فدارکار وطن» شناخته می شد.

این دانشجوی دکترای علوم سیاسی گفت: حکومت نیز قدرت چندانی در آن زمان نداشت و حکومت «دست نشانده» به شمار می رفت. این حکومت نهادهای قوی برای پیگیری اهداف را در کنار خود نمی‌دید. لذا نخبگان سیاسی کشور دست بازتری برای عملی کردن برنامه های خود داشتند. به طور کلی جبهه ملی ایران در اعتراض به دخالت‌های دولت در انتخابات مجلس شکل گرفت. اما مدتی بعد پروژه بزرگ تری را دنبال کرد که «لایحه ملی شدن صنعت نفت» بود.

حسن‌خانی با تاکید بر ناتوانی حکومت در آن مقطع زمانی گفت: شاه با مصدق مخالف بود و از وی می ترسید، البته مصدق چند بار به شاه اعلام وفاداری کرد تا نظر آن را جلب کند. در نهایت شاه اقدامات فراوانی علیه مصدق انجام داد و در نهایت او را عزل کرد. اما با شکل‌گیری قیام 30 تیر وی دوباره به مسند نخست وزیری برگردانده شد.

وی درباره آثار تشکیل جبهه ملی ایران تا به امروز، بیان کرد: تشکیل این جبهه نکات بسیاری در برداشت. اما در نهایت به شکست رسید. تاریخ را در دهه‌های مختلف می‌توان از زاویه های متفاوت و بهتر نگاه کرد. از نقاط ضعف جبهه ملی ایران قائم به شخص بودن مصدق بود. با حذف مصدق جبهه دوم و سوم قدرت چندانی نداشت و اجتماع بین نخبه های سیاسی وجود نداشت.

حسن‌خانی ادامه داد: شکل گرفتن اختلافاتی در جبهه ملی ایران باعث شد انشعاباتی در آن شکل بگیرد. در آن زمان نفر دوم جبهه ملی ایران بقایی بود که فرد صاحب نامی به شمار می رفت. او به دلیل تمامیت خواهی های مصدق و مشورت ناپذیری وی در مقطعی به یکی از مخالفان او تبدیل شد و از این جبهه فاصله گرفت. حکومت شاه نیز موافق جبهه ملی ایران نبود، بعد از کودتای 28 مرداد این جبهه ایزوله شد و بعد از 15 خرداد نیز تمام جریانات سیاسی تحت فشار قرار گرفتند و جبهه ملی ایران به طور کلی از مرجعیت اثرگذاری افتاد.

نسترن نعمتی/جام جم آنلاین