جامعه دانشگاهی آمادگی پذیرش آموزش مجازی را دارد؟

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، آموزش الکترونیکی در طول سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از کاربرد‌های مهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان مطرح بوده و شیرازه‌ آن بر آموزش به‌صورت الکترونیکی و با استفاده از بستر‌های الکترونیکی و کامپیوتری استوار است. در آموزش الکترونیکی استاد و دانشجو به‌صورت فیزیکی در یک کلاس درس حضور ندارند و محتوای آموزشی با استفاده از روش‌های الکترونیکی مانند (فایل صوتی، ویدئو، ارتباط اینترنتی و تلفنی و …) به حضور دانشجو می‌رسد. 

در بیانیه جهانی آموزش عالی در اجلاس جهانی یونسکو، پاریس سال ۱۹۹۸ منعکس شده است، در این اعلامیه آمده است‌: «مؤسسات آموزش عالی باید نخستین نهادهایی باشند که از مزیت‌ها و امکانات بالقوه فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره‌مند می‌شوند، در این راستا باید به ایجاد محیط‌های نوین آموزشی برای هماهنگی با عصر اطلاعات و تبیین نظام‌های مجازی بپردازند».

این درحالی است که غالباً تصمیم های استراتژیک و روش شناسی جدیدی برای تغییری که ضامن موفقیت باشد به‌ خوبی شکل نگرفته است و به نظر می‌رسد که «مجازی شدن» موضوعی مدرن و خیالی تلقی شده است. بنابراین بسیاری از دانشگاه‌ها فاقد برنامه‌ریزی استراتژیک واضحی در ایجاد زیرساخت‌های ضروری‌ هستند.

روشن است که در چنین شرایطی، فرایند آماده‌سازی فراگیران (کودکان، نوجوانان و جوانان) دشوارتر و پیچیده‌تر می‌شود، چراکه ماهیت یادگیرنده، تجارب آموزشی، یادگیری، تدریس و ارزیابی بازده و تمام عوامل و مؤلفه‌های آموزش الکترونیکی تغییر کرده است.

زهرا منوچهر آبادی، مدرس دانشگاه و مدیر اطلاع رسانی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره آموزش‌های الکترونیکی گفت: تمامی مقاطع تحصیلی با شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند و به صورت مجازی در حال برگزاری هستند تا وقفه‌ای بین دروس دانشجویان اتفاق نیفتد. آموزش الکترونیکی LMS ترجمه واژه (E-learning) است و با انواع نام‌های آموزش الکترونیکی (E-education) یا دانشگاه مجازی (Virtual University) یا آموزش مجازی (Virtual Learning) نیز شناخته می‌شود.

روند تحول امکانات آموزش سنتی در سال های اخیر چگونه بوده است؟

منوچهر آبادی: تمامی امکانات آموزش سنتی دستاورد‌هایی از توسعه فنّاوری، دانش و مهارت‌های فردی هستند. جهان در اواخر دهه ۹۰ جذب تحولی عظیم در نظام آموزشی به نام یادگیری الکترونیکی شد. این تحول به دلیل برخورداری از امکانات وسیع فنّاوری روز و فارغ بودن از محدودیت‌های زمان و مکان راه‌حل خوبی برای بسیاری از مشکلات آموزش سنتی است.

نابالغ بودن آموزش الکترونیکی در ایران

با این وجود، واقعیتی که امروز به آن می‌توان اشاره کرد نابالغ بودن آموزش مجازی است. درحالی که آموزش‌های اینترنتی در جهان فنّاوری اطلاعات به سرعت رو به رشد است، پایین آمدن نقش برخورد‌های رودررو، نبود حس گروهی لازم و تعهدات فردی و ضعف در جمع‌بندی مطالب آموزشی باعث کاهش اثربخشی این آموزش‌ها می‌شود.

کلاس‌های آنلاین چه مزایا  و معایبی برای دانشجویان و اساتید ایجاد کرده است؟

منوچهر آبادی: ارائه آسان مواد آموزشی به شکل برخط، کاربرد آسان از سوی دانشجویان و استادان، دسترسی گسترده دانشجویان به مواد و منابع یادگیری کمپ، ارائه پشتیبانی منعطف برای معلمانی که نیاز نیست در زمان و مکان ثابتی دانشجویان را حمایت یا با آنها ارتباط برقرار کنند و توان بالقوه برای شیوه‌های جدید در یادگیری و تدریس مثل یادگیری فعال از مزایای آموزش آنلاین است.

کاهش هدر دادن وقت از مزایای کلاس‌های مجازی است

از دیگر مزایای کلاس‌های آنلاین و مجازی می‌توان به کاهش هزینه و اتلاف وقت آموزشی، تغییر مسیر آموزش از یاد دادن به یاد گرفتن، ایجاد تعادل بین متقاضیان دانشگاه و ظرفیت دانشگاه‌ها، از بین رفتن حصار‌ها و در نتیجه نظارت بیشتر معلم بر پیشرفت‌ها، تأکید بر کیفیت آموزش و برنامه‌ریزی اصولی، بالا بردن سطح علمی جامعه، افزایش فرصت پرداختن به تحقیق برای استادان، بالا بردن سطح علمی جامعه و وارد نشدن صدمه به کیفیت محیط زیست اشاره کرد.

 از معایب کلاس‌های مجازی می‌توان دوری از ارتباطات جمعی را نام برد که این موضوع با گسترش کاربرد ویدئوکنفرانس‌ها و آموزش‌های جمعی و روش‌های آموزشی گروهی مبتنی بر وب تا حد زیادی برطرف شده است. یکی از معایبی که برای آموزش‌های از راه دور از جمله آموزش الکترونیکی بر شمرده می‌شود، عدم ارتباط چهره به چهره است که البته با پیشرفت تکنولوژی، این عیب تا حدی زیادی برطرف شده و عدم ارتباط چهره به چهره یکی از ویژگی‌های آموزش الکترونیکی امروزی است.

وابستگی بیش از حد به تکنولوژی از معایب سیستم‌های آموزشی است

 وابستگی بیش از حد به تکنولوژی یکی دیگر از معایب سیستم آموزشی آنلاین است و باید توجه داشت که هر روش آموزشی متکی بر عناصر خاص خود است و با توجه به نوع و سطح تکنولوژی‌های امروزی، این وابستگی در ذات آموزش مجازی وجود دارد و روز به روز نیز تشدید می‌شود. این وابستگی همانند وابستگی آموزش‌های سنتی به انسان است.

آیا تمامی محصلان امکان دسترسی به آموزش های مجازی را دارند؟

منوچهر آبادی: در حالی که به نظر می‌آید آموزش اینترنتی مانند بقیه ابزار‌های یادگیری برای هر کسی در دسترس باشد، در واقع، این چنین نیست. به عنوان مثال، همه افراد به اینترنت دائمی و رایانه دسترسی ندارند، برخی ممکن است تمام تکنولوژی‌های لازم را داشته باشند، اما رغبتی به استفاده از آن نشان ندهند. برای مثال، دانشجویان مسن‌تر ممکن است به سختی بتوانند تمام تکنولوژی‌های جدید را مدیریت و استفاده کنند. با این وجود، ارائه آموزش‌های مناسب می‌تواند این مشکل را حل کند.

برای برخی، سازماندهی خود و انگیزه داشتن در این روش سخت است. توانایی تنظیم سرعت یادگیری و یادگیری خودسازمانده برای برخی مانند فاجعه است، در حالی که برخی از افراد در خودسازماندهی خوب هستند، برخی از آن‌ها نمی‌توانند بدون داشتن یک مهلت مشخص از طرف معلم تکالیف خود را انجام دهند. برخی نیز می‌توانند این کار را انجام دهند، اما در عین حال داشتن مهلت مشخص باعث می‌شود کار را بهتر انجام دهند، زیرا انگیزه آن‌ها را بیشتر می‌کند. البته آزمون آنلاین نیز راه‌حل خوبی برای این افراد است. آزمون آنلاین می‌تواند با فیلتر‌های دقیق، زمان پاسخ‌دهی همراه باشد و این مشکل را برطرف کند. به هر حال ارزیابی دوره آموزش آنلاین و آزمون آنلاین نیز یکی از مراحل کار با این نوع سیستم‌های آموزش از راه دور است.

برای برخی از دانشجویان دانشگاه علاوه بر یادگیری مکانی مهم است که برای برقراری روابط اجتماعی، یافتن دوستان جدید که از این قبیل روابط چیز‌های بیشتری نسبت به آنچه از استادان می‌آموزند، یاد می‌گیرند. با آموزش الکترونیکی، این جنبه به سختی قابل دستیابی است و بازخورد، یکی از بزرگترین عامل‌های پیشرفت دانشجویان است. دانشجویان تنها زمانی که نقص و ضعف خود را می‌دانند، می‌توانند خود را بهبود دهند.

ممکن است اساتید در آموزش مجازی برای ارائه بازخورد، وقت کافی نداشته باشند، تا همه جزئیات را توضیح دهند. این امر می‌تواند در برخی از دانشجویانی که عقب مانده‌اند، منجر به شکاف در فرآیند یادگیری شود و آنها نتوانند دوره آموزش را با موفقیت کافی تکمیل کنند.

چگونه می‌توان وضعیت کلاس‌های مجازی در کشور را بهبود بخشید؟

منوچهرآبادی: تغییر تأکید از یاددهی به یادگیری، ایجاد محیط‌های یادگیری و راه، نمای یادگیری، توجه به ارتباطات بین فرهنگی و بین‌المللی، نقش واسطه‌گی، تسهیل‌گری و تعدیل‌گری استاد، تعاملات مبتنی بر چندرسانه‌ای‌ها، تشکیل گروه‌های بحث برای تعامل، باز و انعطاف‌پذیرسازی ساختار کلاس درس، توجه به محتوای دیجیتال در ارائه دوره‌های الکترونیکی، به اشتراک‌گذاری تجارب با جامعه یادگیرنده، بهبود سطح سواد اطلاعاتی و دیجیتالی دانشجویان و استادان، درک فلسفه و ماهیت آموزش الکترونیکی در کشور، داشتن مهارت بازخورددهندگی سریع به دانشجو از مهم‌ترین نکاتی است که برای بهبود وضعیت آموزش‌های الکترونیکی در کشور ضرورت دارد.

 مهارت برانگیختن دانشجو جهت جست‌وجو و کاوش، داشتن مهارت مدیریت گروه‌های مجازی دانشجویان، داشتن مهارت جست‌وجو در شبکه، فعال بودن دانشجو و ساخت دانش از سوی او (درگیری و مشارکت فعال دانشجو)، ارزشیابی مربوط به بررسی رعایت حداقل استاندارد‌ها در تدوین، طراحی و ارائه درس، ارزشیابی به منظور تضمین استاندارد‌های کیفیت و اصالت و اعتبار اطلاعات، ارزشیابی کمّیت و کیفیت ارائه بازخورد به موقع و سازنده به دانشجویان، آشنایی با اصول اخلاقی و آداب و رسوم شبکه‌ای و رعایت آن، توانایی آگاه‌سازی دانشجویان از اصول اخلاقی و آداب‌ورسوم شبکه‌ای، راهنمایی دانشجو در جست‌وجو، انتخاب و سازماندهی اطلاعات و آگاهی و تعهد نسبت به ارزش‌های شخصی و حرفه‌ای خود و دیگران از دیگر مواردی است که برای بهبود آموزش‌های آنلاین ضرورت دارد.

کلاس‌های آموزش مجازی در آینده چه روندی را طی خواهند کرد؟

منوچهرآبادی: نظام و ساختار آموزش مجازی در کشور ما هنوز پیشرفت کافی نداشته و ساختارها، مقدمات، ضرورت‌ها و بستر‌های لازم برای آن فراهم نشده است. سخت‌افزار و اینترنت تنها یک بعد آن است و بعد دوم آن پذیرش و آماده‌سازی افراد در چنین آموزشی است تا بتوانند این نوع آموزش را برای تدریس قبول کنند. فرزندان ما یاد گرفته‌اند که معلم به عنوان متکلم وحده در کلاس‌ها برای تدریس حاضر می‌شود. به همین علت این دسته از افراد بعد از وارد شدن به دانشگاه‌ها هم تنها معلم را به عنوان تدریس کننده در نظر می‌گیرند. البته بخش تازه‌ای از تدریس‌ها در این چند سال اخیر بر مبنای خودیادگیری و خودمحوری دانشجویان گذاشته شده است که بیشتر در دانشگاه‌های پیام نور در حال اجراست، اما دانشجویان همچنان به دلیل نوع فرهنگ آموزشی حاکم بر سیستم آموزش و پرورش ایران منتظر تدریس چهره به چهره یا حضور در مکان آموزشی هستند.

افراد باید از همین ابتدا با آموزش های مجازی آشنا شوند

 ضرورت دارد تا از همین ابتدا افراد را با آموزش‌های مجازی آشنا کنیم تا در آینده بتوانند در چنین جایگاهی به راحتی قرار گیرند و از آن استفاده کنند. تا چند سال آینده کسانی که در این سیستم، آموزش می‌بینند قطعاً دچار آسیب خواهند شد و سطح مطلوب یادگیری آن‌ها مورد انتظار مطلوب نخواهد بود، ولی پیش بینی ما این است که اگر از همین ابتدا مشکلات را برطرف کنیم و بسترسازی مناسبی برای سخت‌افزار و نرم‌افزاری انجام دهیم قطعاً نظام آموزشی مطلوبی در آینده خواهیم داشت.

 یکی دیگر از مشکلات خانواده‌های ایرانی این است که از نظر قدرت اقتصادی هنوز به میزانی نرسیده‌اند که برای تک تک فرزندان محصل سیستم جداگانه‌ای فراهم کنند و به همین علت اول باید این معضلات برطرف شوند و سپس آموزش‌های مجازی جایگزین آموزش‌های حضوری شوند.