پایان فلش

بعد از نزدیک به دو دهه حکمرانی بر انیمیشن‌ها و بازی‌‌های اینترنتی، فلش سرانجام به پایان خط رسید و ادوبی رسما در واپسین روز سال ۲۰۲۰ پایان پشتیبانی از این تکنولوژی را اعلام کرد. طبق اعلام این شرکت از تاریخ ۱۲ ژانویه امسال دیگر هیچ محتوایی روی فلش‌‌پلیر قابل اجرا نخواهد بود. البته این خبر چندان هم غافلگیرکننده‌ نبود، چراکه ادوبی حدود سه سال پیش تصمیم به بازنشسته کردن فلش گرفت. درواقع این بازه سه ساله هم تنها برای پشتیبانی از محصولات باقی‌مانده متکی بر این فناوری (به‌خصوص بازی‌های اینترنتی مانند فارم‌ویل) داده شد. اما افول فلش حتی پیش از ۲۰۱۷ هم آغاز شده بود و ناقوس مرگ این محبوب روزهای نخست اینترنت همزمان با اوج گرفتن گوشی‌های هوشمند شروع به نواختن کرده بود.

   متحرک‌ساز محبوب

فناوری فلش که در سال ۱۹۹۶ معرفی شد به‌سرعت توانست بین کاربران اینترنت به محبوبیت برسد. فلش به طراحان و برنامه‌نویسان وب اجازه‌می‌داد با اینترنت دایال‌آپ کند آن دوران، محتوای متحرک، جذاب و با حجمی کم تولید کنند. درواقع با فلش می‌توانستید تقریبا سه دقیقه انیمیشن با فریم‌های متنوع همراه با صدا و موسیقی را در ابعادی کمتر از ۲مگابایت درست کنید تا روی مرورگر پخش شود! در دوره‌ای که هنوز از گوگل و یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی خبری نبود، فلش انتخاب اول میلیون‌ها وبسایت برای هرگونه محتوای متحرک شد. هر سایتی تلاش می‌کرد محتوای جذاب‌تری را با فلش به کاربرانش ارائه کند و البته تبلیغات‌چی‌ها هم در این میان با پخش تبلیغات متحرک ساخته‌شده با این فناوری روی اعصاب بازدیدکنند‌گان رژه می‌رفتند! با سرعت گرفتن اینترنت و ورود سایت‌های پخش ویدئوی آنلاین، باز هم فلش بود که توانست این عرصه جدید را به تسخیر خود درآورد. در آن سال‌ها تقریبا برای دیدن محتوای تمام سایت‌های پخش ویدئویی، از جمله خود یوتیوب که بعدا سردمدار این عرصه شد باید آخرین نسخه فلش را روی مرورگرتان نصب می‌کردید، زیرا همگی از فلش‌پلیر استفاده می‌کردند. با همین فرمان، فلش ۱۳ سال طلایی را سپری کرد. این فناوری آنچنان فراگیر شده بود که در سال ۲۰۰۹،‌ طبق اعلام ادوبی، روی ۹۹ درصد کامپیوترهای متصل به اینترنت نصب بود! آماری که حتی پرطرفدارترین فناوری‌ها هم به گرد پایش نمی‌رسیدند.

   گمشده در گذار

تا اینجای کار همه چیز بر وفق مراد ادوبی و فلش بود، اما دردسر از اوایل دهه ۲۰۱۰ آغاز شد. دنیا در حال گذار از کامپیوترها به موبایل‌ها بود، ولی فلش به‌هیچ‌عنوان برای این جابه‌جایی آمادگی نداشت. معاون اجرایی وقت ادوبی، دیوید مندلز، در این باره می‌گوید: «ما نسخه سبک فلش (Flash Lite) را برای گوشی‌های سطح پایین بهینه کرده بودیم. فلش لایت در کشورهایی مثل ژاپن بسیار موفق بود، اما مثل نسخه کامل فلش روی دسکتاپ نبود و تطبیق‌پذیری کاملی هم نداشت.»  ضربه کاری را اما نه موبایل‌ها که یک شخص یعنی مدیرعامل فقید اپل، استیو جابز، بر پیکره بیمار فلش فرود آورد. در آوریل ۲۰۱۰، جابز در نامه‌ای جنجالی و سرگشاده بیان کرد چرا اپل اجازه اجرا شدن فلش روی آیفون و آیپد را نمی‌دهد. جابز به توجه ویژه به تجربه کاربری محصولات اپل شهره بود و فلش واقعا روی دستگاه‌های موبایل دردسرساز بود.  از دید جابز، فلش برای صفحات لمسی بهینه نبود و چهار ایراد بنیادی داشت: «پردازنده‌خور» (CPU Hog)، «نامطمئن»، «قاتل باتری» و «پر از حفره‌های امنیتی»! این ایرادها را جابز نه از سر لجبازی، بلکه بر اساس آزمایش‌هایی که اپل انجام داده بود، بیان کرد. البته ناگفته نماند پشت پرده این مخالفت همه‌‌جانبه، دلیل عمیق‌تری هم وجود داشت: فلش فناوری‌ خصوصی و بسته‌ای بود و اپل علاقه داشت تا جای ممکن از فناوری‌های باز و قابل کنترل استفاده کند. این مساله در پیشنهاد جابز برای جایگزینی فلش با فناوری‌های متن‌باز و استانداردی چون HTML۵ مشهودتر شد.

در این زمان، اندروید هم تازه وارد بازی شده بود. گوشی‌های اولیه اندرویدی از فلش پشتیبانی می‌کردند، با این حال‌ موجی که اپل و بهینه نبودن این فناوری برای موبایل ایجاد کرده‌ بود قوی‌تر از آن بود که فلش بتواند از آن جان سالم در ببرد. سایت‌ها و سرویس‌های بزرگ اینترنتی مثل فیس‌بوک، نتفلیکس و یوتیوب هم به‌سرعت در حال گذر از فلش و فناوری‌های جایگزین برای پخش بهتر روی تلفن‌های همراه بودند. در نتیجه، ادوبی در پایان سال ۲۰۱۱، توسعه فلش برای موبایل را متوقف کرد. البته توسعه فلش و فلش‌پلیر در سال‌های بعد از آن برای کامپیوترها ادامه یافت، هرچند کماکان حفره‌های جدی امنیتی دائما گریبانگیر این نرم‌افزار بود. اپل در سال ۲۰۱۵ تیر‌خلاص را زد و افزونه فلش را به‌طور پیش‌فرض در مرورگر سافاری‌ غیرفعال کرد. در ادامه گوگل هم پخش برخی محتواهای فلش در مرورگر کروم را متوقف کرد.

با رسیدن سال ۲۰۱۷ کاملا مشخص بود که فلش دیگر جایی در اینترنت همراه و مدرن ندارد و راهی هم برای بهینه‌سازی و بهبود آن نیست. ادوبی هم با اعلام بازنشستگی فلش تا سال ۲۰۲۰ تایید کرد سایر فناوری‌های وب به حدی از بلوغ و پیشرفت رسیده‌اند که کاربران نیازی به نصب و به‌روزرسانی مداوم یک افزونه مرورگر نداشته باشند.

فردای فلش

ممکن است برایتان سؤال شده باشد که با توجه به توقف پشتیبانی و اجرای فلش‌پلیر، چه اتفاقی برای این همه محتوای فلش که هنوز در اینترنت وجود دارد خواهد افتاد؟ از آنجا که این حجم عظیم محتوای تولیدشده با فلش از ارزشی فرهنگی و تاریخی در دنیای دیجیتال برخوردار است، سرویس آرشیو اینترنت

(The Intenet Archive) که وظیفه پشتیبان‌گیری از سایت‌های اینترنتی را عهده‌دار است، اعلام کرده نزدیک به ۲۰۰۰ انیمیشن و بازی مبتنی بر فلش را در سرورهایش ذخیره خواهد کرد. شرکت زینگا هم پرونده بازی مشهور فارم‌ویل را که از فناوری فلش استفاده می‌کرد در پایان ۲۰۲۰ و پس از ۱۱ سال بست تا این بازی پرطرفدار هم برای همیشه از اینترنت و کاربران خداحافظی کند. از جنبه فنی بسیاری از ویژگی‌هایی که انیمیشن‌سازی با فلش را محبوب کرده ‌بود، اکنون به نرم‌افزار ادوبی انیمیت (Animate) منتقل شده‌ است و توسعه‌دهندگان می‌توانند از این ابزار جدید برای ایجاد انیمیشن‌ با فرمت‌های کنونی بهره بگیرند. از سوی دیگر، پروژه‌ای به نام رافل (Ruffle) هم در حال توسعه است که تلاش می‌کند بستری برای اجرای محتوای فلش در مرورگرهای امروزی و بدون نیاز به نصب افزونه فراهم کند.

محمود صادقی- محقق سیستم‌های تعاملی / روزنامه جام جم