استفاده از یک جانور دریایی خلیج فارس، برای ساخت آنتی‌ بیوتیک‌

به گزارش جام جم آنلاین از ایسنا، در چند دهه اخیر، موضوع مقاومت باکتری‌ ها نسبت به آنتی‌ بیوتیک‌ های تجاری در انسان و دام مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از نگرانی‌ها و چالش‌های عمده بهداشتی در سراسر جهان مطرح شده است. به همین دلیل پژوهش‌ها برای شناسایی و استخراج ترکیبات جایگزین برای آنتی‌ بیوتیک‌ های کنونی، به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

یکی از ترکیبات زیست‌فعال جایگزین، پپتیدهای ضد میکروبی هستند. این پپتیدها به طور گسترده در سیستم ایمنی مهره‌داران و بی‌مهرگان وجود دارند و دارای اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضد ویروسی هستند و می‌توانند از این جانوران در برابر آسیب‌های محیطی محافظت کنند.

خارپوستان از موجودات دریایی هستند که در بستر دریاها زندگی می‌کنند. از این موجودات ترکیبات ضد میکروبی متنوعی شناسایی و استخراج شده است.

به همین دلیل این گروه از موجودات، منبع باارزشی برای تامین ترکیبات دارویی و ضد میکروبی هستند. توتیاهای دریایی از جمله خارپوستانی‌اند که به خاطر زندگی در منطقه بین جزر و مدی و کم‌عمق، در معرض آلودگی‌ های میکروبی هستند و برای محافظت از خود، در برابر این آلودگی‌ها ترکیبات ضد میکروبی، تولید می‌کنند.

در ایران سه گونه توتیای دریایی در سواحل جنوبی وجود دارد و در خصوص ترکیبات زیست‌فعال آن‌ها مطالعات متعددی انجام شده است. در ادامه این پژوهش‌ها، پژوهشگران با انجام مطالعه‌ای به بررسی سلول‌های سلوموسیت که نقش بارزی در ایمنی این موجودات دارند، پرداختند و خواص ضد باکتریایی آن را مورد بررسی قرار دادند.

برای انجام این مطالعه «مجید موسی‌پور شاجانی»، «سید فخرالدین حسینی» و «مسعود رضائی»؛ پژوهشگران گروه فرآوری محصولات شیلاتی دانشگاه تربیت مدرس واحد نور، به همراه «دومینکو اسکیلاچی»؛ پژوهشگر گروه زیست‌شناسی دانشگاه پالرمو ایتالیا، مشارکت داشتند.

پژوهشگران برای انجام این مطالعه؛ ۷۰۰ عدد توتیای دریایی نقب‌ زن زنده را در فصل پاییز و زمستان طی چند مرحله، از ساحل سنگی شهرستان بوشهر و منطقه بین جزر و مدی، صید کردند و آن‌ها را به ایستگاه تحقیقاتی آبزیان دانشگاه خلیج فارس منتقل کردند.

سپس با ایجاد برش روی ناحیه دهانی توتیاها، مایع سلومی موجود در فضاهای داخلی بدن آن را جمع‌آوری کرده و سلول‌های سلوموسیت را از آن جدا کردند. با استفاده از روش استخراج مایع-مایع، سه نمونه سلوموسیت، فاز آبی و فاز آلی را جمع‌آوری کردند و میزان پروتئین و فعالی ضد میکروبی این سه نمونه را مورد بررسی و مقایسه قرار دادند.

در این مطالعه برای بررسی فعالیت‌های ضدباکتریایی از دو نوع باکتری «ویبریو پاراهمولیتیک» و «لیستریا مونوسیتوژنز» استفاده شد.

بررسی‌های این مطالعه نشان داد که فاز آلی بیشترین محتوای پروتئینی را دارد و از بیشترین توان ضدمیکروبی نیز برخوردار است. به ترتیب در سلوموسیت و فاز آبی، میزان پروتئین کم‌تر و در نتیجه تاثیر ضدباکتریایی نیز کمتر است.

باکتری‌ها خاصیت تشکیل بیوفیلم را دارند و می‌توانند با اتصال به سطوح مختلف، یک توده باکتریایی مقاوم را ایجاد کنند. بررسی خاصیت ضد بیوفیلم در این مطالعه نشان داد که ترکیبات مایع سلومی توتیای دریایی نقب‌زن می‌تواند بیوفیلم باکتری‌ها را نیز به طور کامل تخریب کند.

پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌گویند: «سلوموسیت توتیای دریایی نقب‌ زن به‌ویژه فاز آلی آن، از خاصیت ضد باکتریایی مناسبی برخوردار است و علاوه بر مهار بیوفیلم میکروبی، توانایی تخریب نیز دارد».

به اعتقاد این پژوهشگران؛ با خالص‌سازی بیشتر عصاره سلومی، جداسازی ترکیبات زیست‌فعال و شناسایی ماهیت شیمیایی آن‌ها، می‌توان در صنایع دارویی از این ترکیبات استفاده کرد.

یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری، به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارزیابی فعالیت ضد باکتریایی و ضدبیوفیلمی فازهای استخراج‌شده از مایع سلومی توتیای دریایی نقب‌ زن (Echinometra mathaei)» در فصل‌نامه فیزیولوژی و بیوتکنولوژی آبزیان دانشگاه گیلان، منتشر شده است.