میراث زنانه

به گزارش جام جم آنلاین، این آیین‌ها نه آنقدر فراگیرند که در کل کشور اجرا شوند و نه آنقدر کوچک و محو که در بین عزاداری‌های دیگر فراموش شوند. محرم همه قشر‌ها را درگیر خودش می‌کند و عجیب نیست که در این میان زنان نقش پررنگی در عزاداری‌ها داشته باشند. گرچه به‌خاطر عرف جامعه در تصاویر و فیلم‌ها کمتر از آیین‌های عزاداری زنان دیده‌ایم، ولی این ندیدن دلیل بر نبودن نیست. آیین‌های عزاداری زنانه هر سال اجرا می‌شوند و در جمعی نسبتا محدود و در استانی خاص و مثل یک میراث از نسلی به نسل دیگر می‌رسند؛ یادگاری معنوی مادران برای دختران. در این صفحه سراغ برخی از آیین‌هایی رفته‌ایم که مختص زنان است.

چهل منبر در لرستان

چهل منبر مراسم سنتی زنان لرستان است که در روز تاسوعا و به یاد حضرت‌زینب (س) برگزار می‌شود. در این روز زنان در حالی که صورت خود را پوشانده‌اند با پای برهنه حرکت می‌کنند و در چهل تکیه یا خانه‌ای که در آن‌ها باز است شمع روشن می‌کنند. منظور از چهل منبر در اینجا همان چهل منزلی است که زنان به آن می‌روند. این مراسم مختص لرستان نیست و در نقاط دیگری از کشور مثل کاشان، شهرضا، گرگان، لاهیجان و... نیز برگزار می‌شود؛ البته با تفاوت‌هایی جزئی که به روح کلی کار ضربه‌ای نمی‌زند. مثلا در لاهیجان بیرون خانه‌ها منبر یا میز کوچکی قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه سبز می‌پوشانند. یک ظرفی که در آن گل‌رس ریخته‌شده نیز قرار دارد که شمع را در آن روشن می‌کنند. این چهل شمع به نیت نذر‌ها و حاجات افراد روشن می‌شود. می‌گویند پیشینه این آیین که به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده به زمان قاجار می‌رسد؛ البته در همه جای ایران زنان مسوول برگزاری این مراسم نیستند و در شهرضا و بوشهر مردان هم در این مراسم شرکت می‌کنند.

مراسم سوم امام در قزوین‌

می‌گویند زنان قبیله بنی‌اسد سه روز بعد از عاشورا وقتی از کنار پیکر شهدا گذشتند و بدن‌های بی‌سر را زیر آفتاب کربلا دیدند بسیار متاثر شدند و به قبیله‌شان برگشتند تا مردان را برای دفن پیکر‌ها به کربلا ببرند. مرد‌ها از ترس ابن‌زیاد همکاری نکردند و زنان خودشان با بیل و کلنگ به سمت کربلا رفتند. به دنبال حرکت زنان، غیرت مردان به‌جوش آمده و همراهشان شدند تا این پیکر‌های مطهر را دفن‌کنند. به یاد این حرکت تاریخی زنان بنی‌اسد، زنان قزوینی هر سال روز دوازدهم محرم در مسجد علی‌اکبری این شهر جمع می‌شوند.

گروهی از آن‌ها به شکل نمادین بیل و کلنگ همراه دارند و گروهی دیگر پیکر‌های نمادین را بر دوش دارند و مسیری طولانی را همراه هم طی می‌کنند و ا... اکبر می‌گویند و مرثیه‌های مشهور و تاثیرگذاری را می‌خوانند. این مراسم سال۹۱ در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده و مشابه همین آیین در کربلا هم سابقه طولانی‌دارد.

علی‌اصغرخوانی در بوشهر

اما مراسم علی‌اصغرخوانی در بوشهر یکی دیگر از آیین‌هایی است که در بین زنان بوشهری جاافتاده و هر سال آن را در خانه‌هایشان برگزار می‌کنند. مراسمی که به‌طور ویژه و خاص، زنان بوشهر آن را برگزار می‌کنند و نقش پررنگ و برجسته‌ای در به‌جا آوردن آیین علی‌اصغرخوانی در کشور دارند؛ یک مراسمی کاملا مادرانه که به جای گفتن و خواندن از حماسه‌آفرینی و جنگاوری از مضامینی سوزناک و مادرانه مانند غم خواهر، غریبی، دل‌سوختگی، بی‌وفایی، مرگ در نوجوانی و جوانی و... می‌گویند و با هم می‌خوانند؛ یک همخوانی که سوزش، دل همه را می‌لرزاند: «ای اصغر صغیر من، لالای لای.»

 

در این مراسم خانم‌های جمع گهواره‌ای را به نیت حضرت علی‌اصغر (ع) درست می‌کنند و در گوشه‌ای از مجلس می‌گذارند. بعد دور هم جمع می‌شوند و از کوچکترین شهید کربلا می‌گویند. در این بین آن دسته از زنانی که هنوز مادر نشده‌اند نذر و نیاز بیشتری می‌کنند و زنانی که فرزندانشان را در دست گرفته‌اند، طوری ناله می‌کنند که انگار فرزند خودشان را از دست داده‌اند. آن‌ها به زبان و گویش محلی در سوگ فرزند اباعبدا... می‌خوانند و گهواره را به نیت توسل به حضرت علی‌اصغر (ع) تکان می‌دهند. چیزی که در این بین به چشم می‌آید، یک غم و دلنگرانی مشترک در بین همه زنان و مادران است که دور هم جمع شده‌اند و با هم همدرد و همدل می‌شوند؛ آنقدر که بعد از این مراسم غم دلشان کمی بیشتر از قبل آرام می‌گیرد.

هوی‌هوی زنان کهگیلویه و بویراحمد

برخلاف برخی نقاط از کشور که زنان بیشتر نظاره‌گر و شنونده مراسم عزاداری هستند، بانوان استان کهگیلویه و بویراحمد، شیوه‌های خاصی برای سوگوار‌ی حضرت اباعبدا... (ع) و یارانش دارند؛ یکی از این شیوه‌ها در منطقه زیلایی که بیش از ۲۰۰کیلومتر با یاسوج مرکز این استان فاصله دار‌د، زنان علاوه بر همکاری پابه‌پا در تهیه نذری روز عاشورا، مراسم خاصی به نام هوی‌هوی را برگزار می‌کنند. در این مراسم آن‌ها به نشانه عزا، رخت تیره و سیاه می‌پوشند و در فضایی بزرگ، دور هم جمع می‌شوند و دایره‌ای تشکیل می‌دهند؛ بعد از آن خانمی مسن به عنوان سرخوان در وسط قرار می‌گیرد و با خواندن نوحه‌های پرسوز، گوشه‌های چادرش را می‌گیرد و به شانه‌هایش می‌اندازد. در این میان زنان دور دایره هم هماهنگ با او همین کار را می‌کنند و با او همخوانی می‌کنند.

چایینه، رسم زنان ایلامی در سوگ امام‌حسین (ع)

چایینه، یکی از مراسم عزاداری ایام سوگواری در ایلام است که زنان تنها شاهدان آن نیستند و نقش مهمی در اجرا و برگزاری آن دارند؛ ازجمله این چایینه‌ها، می‌توان به چایینه حضرت‌قاسم (ع) در روز هفتم، چایینه حضرت‌عباس (ع) در روز هشتم، چایینه امام‌حسین (ع) در روز دهم و چایینه روز اربعین اشاره کنیم. اما ماجرا چیست؟ اینطور که محلی‌ها تعریف می‌کنند در مراسم تحت‌عنوان چایینه حضرت‌قاسم (ع) رسم بر این است که دختری جوان و ازدواج نکرده به نشان عروس‌قاسم، لباس عروسی سبز و سفید می‌پوشد و دو شمع روشن هم به دست می‌گیرد و یک سینی پر از نقل و نبات و حنا و عود را در وسط مجلس می‌گذارد. بعد از آن، زنانی که اصطلاحا به آن‌ها چایینه‌خوان گفته می‌شود با لباس‌هایی تمیز و رنگی به میان می‌آیند و یکی از زن‌ها که به او مُلایه می‌گویند، شروع به خواندن می‌کند. در حین مداحی، زنی دیگر لباسی آغشته به خون را می‌آورد که نشان از شهادت قاسم دارد و بعد از این است که آن مراسم بزم و عروسی به مجلس عزا و ماتم تبدیل می‌شود و عروس، چادری مشکی بر سر می‌کشد. چایینه‌خوانی شکل متفاوتی از تعزیه‌خوانی است که زنان ایلامی آن را در جمع‌های زنانه اجرا می‌کنند و برای جوانان لشکر اباعبدا... نوحه سر می‌دهند.