رنج ‎های فـرامـوشی

البته این به معنای آن نیست هر فراموشکاری ساده‎ای را به اختلال در حافظه و سیستم عصبی مغز ربط دهیم ولی هر علامت در سنین بالای 60 سال می‎تواند مهم و جدی تلقی شود.

بر اساس اطلاعات منتشر شده از دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا، تعداد بیماران مبتلا به آلزایمر و اختلالات حافظه در سراسر دنیا 47 میلیون نفر تخمین زده می‎شود.

پیش‎بینی می‎شود اگر تغییر خاصی اتفاق نیفتد، این عدد تا سال 2030 به 76 میلیون نفر برسد. همه ما کم‎و‎بیش درباره علامت‎های آلزایمر و این که با چه روش‎هایی می‎شود از آن پیشگیری کرد، آشنا هستیم اما آنچه احتمالا بیشتر برایمان گنگ و نامفهوم بوده این است فردی که با بیماری درگیر شده چه احساساتی را تجربه می‎کند و چه نگرانی‎هایی دارد؟ دنیا از نگاه او چه تغییراتی کرده و از این که وابستگی‎اش به اطرافیان بیشتر شده چه احساسی دارد؟ در هفته جهانی «آگاهی از مغزم که امسال از 7 تا 13 اسفند است، به این سوالات پاسخ می‏دهیم.

بیماری آلزایمر یک اختلال مغزی است که باعث از دست‌دادن حافظه، سردرگمی و تغییر در شخصیت و از دست دادن تدریجی استقلال می‎شود. در ابتدا افراد مبتلا به این بیماری فقط مقدار کمی از دست دادن حافظه و سردرگمی دارند.

از مواردی که در کمرنگ شدن حافظه نقش دارد، بیماری‎های قلبی و سکته مغزی است که باعث تجمع پلاک‎ها در شریان‎های اطراف قلب و مغز می‎شود و فرآیند فکر کردن و به خاطر سپردن مسائل روزمره را سخت‌تر می‎کند.

از آن‎جا که افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض آسیب رگ‎های خونی هستند، خون‎رسانی در مغز آنها، کند یا مسدود می‎شود و به این ترتیب بخش‎هایی از مغز آسیب می‎بیند.

فشار خون بالا هم از عواملی است که توانایی آسیب‌زدن به رگ‎های خونی مغز را دارد. از طرفی، افسردگی طولانی‌مدت در افزایش ریسک ابتلا به آلزایمر نقش دارد؛ به همین خاطر پزشکان توصیه می‌کنند افسردگی‎های طولانی مدت را حتما با مراجعه به روان‎شناس و روان‏پزشک درمان کنید و نگذارید کهنه شوند.

داشتن وزن اضافی زیاد در میانسالی می‌تواند شما را در معرض خطر قرار دهد، همچنین احتمال ابتلا به بیماری قلبی و دیابت را که با زوال‌عقل مرتبط هستند، افزایش می‎دهد بنابراین بهتر است BMI (شاخص توده‌بدنی) را هر چند وقت یک بار بررسی کنید تا ببینید وزنتان در چه شرایطی است.

رژیم‌غذایی سالم و ورزش منظم می‎تواند به شما کمک کند اوضاع را به نفع سلامت خودتان تغییر دهید. سکته، رایج‎ترین اتفاقی است که می‎تواند جریان خون را به بخش‏هایی از مغز مسدود می‎کند. پس از سکته، رگ‎های خونی، آسیب دیده و فرآیندهایی مثل فکر کردن، صحبت کردن، به‌خاطر سپردن یا توجه کردن سخت می‎شود.

اگر مشکل خواب دارید، از الکل، کافئین و وسایل الکترونیکی قبل از رفتن به رختخواب دوری کنید و برای خودتان یک آیین آرامش‎بخش داشته‌باشید. آسیب جدی به سر، در بعضی موارد سابقه ژنتیک و مصرف سیگار هم از دیگر عواملی است که می‌تواند سلامت مغز را تحت تاثیر قرار دهد.

آنچه مسلم است این که دو راه کلی برای پیشگیری یا کنترل این موارد وجود دارد، سبک زندگی پویا، برنامه غذایی سالم و ورزش یا به طور ساده‎تر تحرک راه گریز ما انسان‎ها از افتادن در دام آلزایمر است.

استرس و ترس از طرد شدن، رنج مراحل اولیه

آلزایمر همراه خودش تغییراتی دارد که پذیرشش هم برای فردی که به آن مبتلاست و هم برای خانواده آن فرد غم‌انگیز است. در واقع نحوه تعامل اطرافیان می‎تواند فرآیند پیشروی بیماری را کمی آهسته یا سریع‌تر کند.

به همین دلیل بهتر است وقتی درباره مراحل این بیماری صحبت می‎شود، بیش از هر چیز نگاه همدلانه داشته‌باشیم.

آلزایمر قبل از این که فرد تغییری در روال عادی به خاطر سپردن و کارایی حافظه احساس کند، شروع می‎شود و این دوره می‏تواند سال‎ها طول بکشد.

پس از گذر از دوره اولیه که حدود دو تا چهار سال زمان می‎برد، علامت‏ها به تدریج بروز پیدا می‎کند. به یاد نیاوردن بعضی از نام‎ها،کم شدن انگیزه برای کار و فعالیت‎های روزمره و پیدا نکردن مسیرهای آشنا در پیاده‎روی و رانندگی از علائم اولیه است.

فرد بیمار ممکن است بخشی از حوادثی را که اخیرا رخ داده، فراموش کند. مدیریت زمان و پول برایش پیچیده خواهدشد. قبض‎ها و چک‎ها به معضلی پر استرس تبدیل می‎شود و محاسبات مالی هر روز سخت و سخت‌تر خواهدشد.

در این مراحل فرد مبتلا هنوز قادر است به زندگی مستقل خود ادامه دهد و هیچ‌یک از این مشکلات، دردسر بزرگی برایش ایجاد نمی‎کند اما احتمالا هرکدام از این موارد نگرانی‎ و استرس‎های فراوانی را در پی دارد که اگر از سمت اطرافیان درک نشود، می‌تواند برای فرد بحران‎های بیشتری را ایجاد کند.

بعضی از افراد در این مرحله از ترس طرد شدن، سعی می‎کنند چالش‎ها و استرس‎های خود را از خانواده و دوستان‌شان پنهان کنند.

پیشینه‎های فرهنگی و باورهای قومیتی ممکن است این بیماری را به مجازاتی برای رفتارهای نامناسب افراد مبتلا شده نسبت دهند و همین موضوع باعث شده بسیاری از مردمی که در مراحل اولیه آلزایمر هستند به جای کمک گرفتن از دیگران و روش‎هایی برای به‌تعویق انداختن سرعت آلزایمر، خود را تسلیم بیماری کنند و به لحاظ روانی درد و رنج فراوانی را متحمل شوند.

وابستگی به دیگران؛ تلخ و ناخوشایند

وقتی شخص کم‌کم در یادگرفتن چیزهای جدید دچار مشکل می‎شود، باید حدس زد دور تازه‎ای از پیشروی بیماری در مغز آغاز شده‌است.

این دوره برای بیمار دوران سخت‎تری است؛ هم به این خاطر که ممکن است تا 10 سال طول بکشد و هم به این خاطر که شخص به وضوح احساس می‎کند از توانایی‎های ذهنی‎اش کاسته شده‌است.

در این شرایط مهمانی دادن سخت‎تر از قبل می‎شود، هماهنگی موارد مختلف در یک مهمانی به کاری پیچیده و طاقت‌فرسا تبدیل شده و طوری به نظر می‎رسد که از عهده فرد خارج است.

جزئیات زندگی شخصی مثل وقایع مهم آن هنوز واضح هستند اما رگه‎هایی از فراموشی در نام‎ها بیشتر دیده خواهد شد. مشکلات خواندن، نوشتن و محاسبه کردن بیش از قبل خودش را نشان می‎دهد.

هر روز که از پیشرفت بیماری بگذرد احتمال این که فرد، نام نزدیکان خود مثل فرزندان، همسر را هم دیر به خاطر بیاورد وجود دارد.

در این زمان‎ها نوعی افکار گیج‎کننده فرد را درگیر می‎کند که برایش ناخوشایند و رنج‎آور است. به عنوان مثال، این که فرد احساس کند می‎داند با شخصی ارتباط نزدیک دارد اما به یاد نمی‎آورد او کیست و نامش چیست، برایش دردناک است.

انتخاب لباس مناسب هر مکان برایش زمانبر و دشوار خواهدشد و کارهایی مثل مسواک زدن یا حمام کردن را باید حتما با کمک شخص دیگری انجام بدهد. در این مرحله تغییرات رفتاری مثل بدخلقی، داشتن توهم و هذیان‏گویی ایجاد می‎شود. او از شرایطش ناراضی است و گوشه‎گیر می‎شود.

شب‎ها بیش از همیشه آشفتگی دارد و اضطراب زیادی را تحمل می‎کند. شاید تصور عموم مردم این باشد که فرد درگیر با آلزایمر درباره فشاری که به اطرافیانش وارد شده چیزی نمی‎داند اما غالبا سالمندانی که با این مشکل مواجه می‎شوند یکی از احساساتی که تجربه می‎کنند احساس گناه برای وابستگی یا زحمت دادن به دیگران است. احساس تنها ماندن یا شرکت داده نشدن در بحث‎های خانوادگی، عواطف تلخی است که فرد مبتلا دائما با آنها دست به گریبان است.

ارتباطات از دست رفته و پیشروی بیماری

تجربه‎های غم‌انگیز و سخت با مرور زمان بیشتر می‎شوند. در مراحل پیشرفته بیماری که بین یک تا سه سال به طول می‎انجامد، افراد با نگرانی بزرگ دور شدن از خانه یا گم‌شدن دست‎و‎پنجه نرم می‎کنند. قدرت بدنی به آهستگی تحلیل می‎رود، فرد حتی دیگر قادر نیست فعالیت‌هایی مثل راه رفتن، نشستن، غذاخوردن را به تنهایی انجام دهد.

ممکن است بعضی کلمات را به زبان بیاورد ولی از برقراری ارتباط با اطرافیان خود باز می‎ماند. حرف‏ها را می‎شنود و حوادث اطرافش را می‎بیند اما در حقیقت از همه آنها بی‎خبر است و ارتباطات‌شان با هم را درک نمی‎کند. در موارد پیشرفته‎تر کنترل روی اندام‎های داخلی مثل مثانه و روده از دست می‎رود و فرد بیش از همیشه نیازمند کمک‎های دیگران می‎شود.

بیماران آلزایمر متوجه رفتار اطرافیان خود می‎شوند

پژوهشی که در شماره سپتامبر 2014 مجله Cognitive and Behavioral Neurology منتشر شده، اطلاعات جالبی از تجربه‎های حسی بیماران مبتلا به آلزایمر نشان می‎دهد. محققان به افراد مبتلا به بیماری آلزایمر کلیپ‎هایی از فیلم‎های غمگین و شادی را نشان دادند.

بیماران با این‌که نمی‌توانستند فیلم‌ها را به خاطر بیاورند، حالت‌های غمگین و شادی را تجربه کردند. ادماری گُزمان ولز، نویسنده اصلی این مقاله می‎گوید «این تحقیق، تأیید می‌کند زندگی عاطفی یک بیمار آلزایمر زنده و سالم است.

در واقع یافته‌های ما نشان می‎دهد نوع اقدامات و برخورد با بیماران بسیار اهمیت دارد. تحت نظر پزشک بودن، تعاملات اجتماعی، ورزش، موسیقی، شوخی و نشاط و تهیه غذای مورد علاقه بیماران، همگی چیزهای ساده‏ای است که تاثیر عاطفی پایداری بر کیفیت زندگی و رفاه ذهنی او دارد.»

کنار آمدن با زندگی با زوال‌عقل می‎تواند به افراد کمک کند تا از خود مراقبت کنند و از کمک گرفتن نترسند. برای دیگران از احساسات خود بگویند و ترسی از قضاوت و برخورد‌های نامناسب نداشته‌باشند.

افزایش آگاهی افراد جامعه به بالا رفتن همدلی و درک این بیماران کمک می‌کند و میزان استرس‎ آنها را کاهش می‌دهد. وقت گذاشتن برای معاشرت‏های روزانه، انجام کارهای مورد علاقه و مدیتیشن هم در بهبود روحیه و کاهش استرس‎ها موثر است.

آلزایمر را از راه علمی تشخیص دهیم

برای تشخیص آلزایمر نباید به فراموشی‎های ساده و معمولی که در طول روز برای همه اتفاق می‎افتد اکتفا کرد بلکه تشخیص علمی و دقیق در مراحل اولیه می‎تواند با انجام تست‎های حافظه اتفاق بیفتد. پازل‎ها و بازی‎های مشخصی برای این آزمایش‌ها طراحی شده که توسط پزشکان و متخصصان علوم اعصاب برای بیماران به کار می‎رود.

در مراحل بعدی آزمایش‎هایی مثل سی‎تی‎اسکن مغز و ام‎آر‎آی و پت اسکن می‎تواند به تشخیص‌های بهتر کمک کند.

مریم ملی - دانش / روزنامه جام جم

منابع: Science daily و Webmd
alzheimer.ca و hopkinsmedicine.org