نقش داستان در تربیت

در این موضوع خاص، هرکس روش مورد نظر خودش را پیش می‌گیرد و در دید کلان، با کلاف سردرگمی مواجه هستیم که انواع و اقسام روش‌ها در آن در حال اجرا هستند؛ حتی آنهایی که نادرست‌بودن‌شان اثبات شده، کماکان برجا و در حال انجام‌اند و بسیاری از نابهنجاری‌ها و بزهکاری‌ها و ضعف‌های متعدد در ارکان مختلف فردی و اجتماعی همه ریشه در تربیت غلط دارند. در بین تمام روش‌های موجود تربیتی، مفهوم بیان مطالب به صورت غیرمستقیم، از مهم‌ترین اصولی است که همواره جواب داده و فرد تربیت‌شونده (متربی) واکنش‌های آنی و تدافعی را که عموما نسبت به بیان مستقیم و کلیشه‌ای مطالب دارد، در این نوع از بیان بروز نمی‌دهد. یکی از بهترین روش‌های بیان غیرمستقیم، استفاده از قصه و داستانگویی است. این روش برای هر فردی از طبقه‌های مختلف جامعه و سنین گوناگون از کودک تا کهنسال اثرگذار است. داستانگویی به طور خاص برای کودکان و نوجوانان، از جایگاه ویژه‌ای در راستای تربیت این اقشار مهم جامعه برخوردار است.
دکتر حسن دولت‌آبادی در کتاب «تربیت به کمک داستان» در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی، به طور مفصل و دقیقی به این راهکار پرداخته‌اند. جامعه هدف ایشان، در وهله اول کودکان و سپس نوجوانان به عنوان متربی و والدین به عنوان مربی هستند. در این کتاب مهم و اثرگذار، ابتدا مطالب متنوعی در مورد داستان و قابلیت‌های تربیتی و آموزشی آن بیان شده است. در این بخش، سوالات مهمی در رابطه با داستان و ارتباط کودکان و به طور کل متربی‌ها با آن بیان شده و نویسنده تلاش کرده تا به این سوالات پاسخ‌هایی کامل و دقیق بدهند. در این قسمت در مورد داستان و ارکان آن نیز مطالب خوبی گفته شده است. مخصوصا در مورد قهرمان و ضد قهرمان و اثر الگویی داستان بر متربی مطالب مهمی بیان شده است. دکتر دولت‌آبادی، در ادامه از 30 نکته مهم در داستانگویی گفته‌اند که به اصول این کار می‌پردازد چراکه اهمیت نحوه داستان گویی، دست‌کمی از مفاهیم خود داستان ندارد و باید هر بخش آن را بجا و در سطح و اندازه مورد نیاز به کار برد. زیرا مثلا تاکید بیش از اندازه و بیجا بر مفهومی از مفاهیم داستان، کودک را متوجه می‌کند که داستانگویی بهانه‌ای برای یادآوری ضعف اوست و دیگر داستانگویی نمی‌تواند نقش بیان و انتقال غیرمستقیم مطالب را ایفا کند. این 30 نکته داستان را هم برای مخاطب جذاب‌تر و هم اثرگذارتر می‌کند.
پس از این بخش، 45 فعالیت داستانگویی برای کودکان و نوجوانان بیان شده است. این فعالیت‌ها مخاطب کودک یا نوجوان را از صرف یک شنونده خارج کرده و با استفاده از روش‌های گوناگون، آنان را بیش از پیش درگیر داستان می‌کند. برخی فعالیت‌ها نیز مربوط به خود داستان است و برخی نیز با توجه به حواشی آن تعریف می‌شوند. برخی از این فعالیت‌ها عبارتند از: پرسش درباره علت رفتار شخصیت‌ها، نامه‌نوشتن یک شخصیت به شخصیت دیگر، حدس‌زدن جملات، ترکیب چند داستان با یکدیگر و... . این فعالیت‌ها باعث عمیق‌ترشدن مفاهیم مختلف در متربی می‌شود و شنیدن و خواندن داستان را از یک سرگرمی جذاب، به کلاس درسی پویا و با نشاط تبدیل می‌کند.تربیت به کمک داستان کتابی بسیار عالی در مورد یکی از مهم‌ترین، بهترین و اثرگذارترین روش‌های تربیتی است که مطالعه آن به تمام والدین و مربی‌ها و معلم‌ها توصیه می‌شود.

موثر مطالعه کنیم
هدف‌تان را مشخص کنید. فرقی نمی‌کند کتابی که می خوانید درسی است یا غیر‌درسی، قبل از مطالعه کتاب باید هدف خود را از خواندن آن به طور کامل مشخص کنید. متاسفانه بسیاری از منابعی که در رابطه با روش های مطالعه موثر مقاله می‌نویسند، هدف گذاری قبل از خواندن کتاب را فراموش می کنند. تا زمانی که هدف خود را مشخص نکنید، پیش خوانی اولیه و ثانویه، اهمیتی ندارد. اگر می‌خواهید کتاب ریاضی‌تان را بخوانید، قبلش مشخص کنید که هدف‌تان چیست؟ آیا می خواهید تنها یک بخش را بخوانید یا می‌خواهید به صورت عمقی آن را مطالعه کنید؟ اگر کتاب آیین دوست‌یابی اثر دیل‌کارنگی را می‌خواهید بخوانید، باید برای آن هدفی داشته باشید. آیا هدف شما این است که ارتباطات اجتماعی قدرتمندی داشته باشید؟ آیا فقط می‌خواهید درباره ارتباطات و دوست‌یابی، اطلاعات کسب کنید؟ شما باید همه این موارد را به‌طور‌کامل مشخص کنید.

منبع:‌ ضمیمه چاردیواری روزنامه جام‌جم