فوتبال آن‌سوی مرزهای زمین‌چمن

این مجموعه در مورد عواطف، داستان‌ها، احساسات و پیروزی‌هایی است که پیرامون مسابقات بین‌المللی فوتبال جریان دارد. این مستند که یک اثر خارجی ترجمه‌شده به فارسی برای پخش از شبکه مستند سیماست، به کارگردانی جیمز ارسکین و با نویسندگی مشترک وی با جان کارلین، به نقش متفاوت فوتبال در جوامع و در گذر حوادث سیاسی و اجتماعی نیز اشاره دارد. این است فوتبال، از پنج قسمت مجزا به لحاظ محتوایی تشکیل شده که در هرکدام سعی شده است سوژه‌ای مرتبط با فوتبال اما در پیوند با مباحث اجتماعی و حتی سیاسی مورد بحث قرار گیرد که ضمن جذابیت برای مخاطبان حرفه‌ای توجه عامه بینندگان را هم جذب کند و از دیدی تازه به فوتبال و تعدادی از حاشیه‌هایش که از چشم دوربین‌ها دور ماندند بپردازد و در نهایت بگوید «این است فوتبال».

با نگاهی کلی به پنج قسمت این مستند می‌توان چنین موضوعاتی را از آن استنباط کرد. قسمت اول با عنوان «رستگاری» که روایتی از تاریخچه استعمار کشور روآندا توسط بلژیک، استقلال روآندا و ورود ورزش فوتبال به این کشور و تاثیر این ورزش در پایان دادن به جنگ داخلی و اتحاد مردم بعد از نسل‌کشی سال ۱۹۹۴ و حضور فوتبال این کشور در جام ملت‌های ۲۰۰۳ آفریقاست. قسمت دوم با عنوان «اقبال» که به بررسی میزان اهمیت و تاثیرگذاری متغیر شانس در میزان موفقیت تیم‌هایی نظیر بایرن‌مونیخ، آینتراخت فرانکفورت و چلسی در کسب عناوین قهرمانی اشاره دارد. قسمت سوم باعنوان «غرور» که به حضور تیم ملی ایسلند در مسابقات جام‌جهانی روسیه، اتحاد مردم این کشور و امید به آینده در آنها، ضمن آن‌که عنوان کوچک‌ترین کشور در جهان را دارند، پرداخته است. قسمت چهارم با عنوان «عشق» که به روایت علاقه‌مندان و گرایش نوجوانان به فوتبال در جهان اشاره دارد. قسمت پنجم هم با عنوان «شگفتی» به داستان زندگی و حرفه‌ای اسطوره ورزش فوتبال معاصر، لیونل مسی از زبان بزرگان این ورزش پرداخته است.

چهره‌ها در مستطیل سبز

افراد و شخصیت‌های برجسته‌ای مقابل دوربین این مستند قرار گرفتند. پل کاگامه رئیس‌جمهور روآندا، الیور کان دروازه‌بان اسبق تیم ملی فوتبال آلمان، پیر لوئیجی کولینا داور بین‌المللی اسبق، خوان ماتا قهرمان جام‌جهانی ۲۰۱۰ با تیم ملی اسپانیا، پیتر فیشر رئیس باشگاه آینتراخت فرانکفورت، مارتین لیمز استاد تحلیل حرکت و انفورماتیک ورزشی، رافائل هونیگ‌اشتاین نویسنده و مجری، روبرتو دی ماتیو بازیکن سابق و مدیر تیم باشگاهی چلسی انگلیس، الکس هلمان عضو هیات اجرایی باشگاه آینتراخت فرانفکورت، آرمین کاز هدایت‌کننده آکادمی جوانان آینتراخت فرانکفورت، دراگسلاو استپانویچ مربی اسبق آینتراخت فرانکفورت، تیموتی چندلر مدافع آینتراخت فرانکفورت، ماکوتوها سه به هافبک آینتراخت فرانکفورت، جاناتان دی گوزمان هافبک آینتراخت فرانکفورت، هیمیر هالگ ریمسون سرمربی تیم ملی فوتبال ایسلند، کاترین یاکوبسدوتیر نخست‌وزیر ایسلند، هانس هالدورسون دروازه‌بان فوتبال و فیلمساز و... از جمله
این افراد هستند.

هر قسمت؛ یک سوژه

در قسمت اول این مستند به این نکته پرداخته می‌شود که بلژیکی‌ها با حضور استعماری خود در کشور روآندا، با دامن زدن به اختلافات میان قبایل در این کشور بر آنها حکومت می‌کردند اما در این بین آنچه آنها با خود به روآندا آوردند، فوتبال بود و این ورزش را به مردم این کشور معرفی کردند. ورود فوتبال به روآندا و مقابله و مبارزه اهالی این کشور با میسیونرهای مسیحی آمده از بلژیک در جریان رقابت‌های فوتبال، منجر به شناخت نژادی سیاهپوستان از سفیدپوستان شده بود. از این‌رو یکی از اهالی روآندا که حالا پزشک است از خاطرات آن دوران می‌گوید که فکر می‌کرده پوست سفید آن‌قدر لطیف و حساس است که اگر مورد اصابت قرار بگیرد، ممکن است تاول بزند! همچنین به تماشای فوتبال توسط اهالی روآندا در گذشته در سالن‌های سینما اشاره می‌شود که مردم آن برای تماشای بازی‌های فوتبال تیم لیورپول انگلیس به آنجا می‌رفتند و مشتاقانه بازی‌های این تیم را تماشا می‌کردند. در لایه‌های فرمی و القایی قسمت اول مستند که روی فوتبال و تاثیر آن در جامعه روآندا اشاره شده، به نقش تیم لیورپول انگلیس به عنوان تیمی اشاره می‌شود که از عوامل بسط و گسترش تفکر فوتبالی و زیست فوتبالی در میان مردم و عوام در جامعه روآندا بوده است. زیرا برخی مردم جامعه روآندا عشق وصف‌ناپذیر و شگرفی به این تیم انگلیسی در فرهنگ عامه خود دارند!

همچنین این مستند در قسمت بعدی با تمرکز بر فوتبال بوندس‌لیگای آلمان روی مسأله شانس در فوتبال بررسی‌هایی کرده و می‌کوشد تا عنوان کند شانس و اقبال روی ۵۰ درصد از گل‌های به ثمر رسیده در فوتبال باشگاهی این کشور موثر بوده است. همچنین از زبان مارتین لیمز، متخصص تحلیل حرکت و انفورماتیک ورزشی تلاش می‌کند این مسأله را منعکس کند که طی یک پژوهش مقایسه‌ای صورت گرفته توسط وی، رقمی نزدیک به ۵۰ درصد از گل‌های به ثمر رسیده در بازی‌های لیگ باشگاهی آلمان و انگلیس از روی شانس و اقبال بوده است؛ لذا وی تلاش می‌کند تا متغیر اقبال و شانس در فوتبال را از این طریق پررنگ نشان دهد و بر آن تاکید داشته باشد.

به این‌که لیونل مسی، بازیکن تیم ملی فوتبال آرژانتین و ستاره فوتبال جهان در دوره‌ای از جنبه تبلیغاتی گرایش به برخی آیین‌های یهودیان صهیونیست در سرزمین‌های اشغالی مانند ایستادن در مقابل دیوار ندبه داشته است، در بخشی از قسمت پنجم این مستند با عنوان شگفتی که به شخصیت لیونل مسی در فوتبال پرداخته است، یک نوجوان فلسطینی در غزه به مسی پیام عشق می‌فرستد و از او تشکر می‌کند چون او همیشه وی را خوشحال می‌کند. تصاویر این نوجوان فلسطینی‌ بارها در قالب تصاویر میانی و Insert تکمیل‌کننده در برخی روایت‌ها پیرامون لیونل مسی در قسمت پنجم این مستند تکرار می‌شود.

مستند مذکور در عنوان و موضوعی تازه، روی هندسه حرکات لیونل مسی، ستاره آرژانتینی فوتبال جهان در زمین فوتبال متمرکز شده است و سعی می‌کند حرکات او را از جنبه ریاضی و هندسه مورد تحلیل قرار دهد تا ثابت کند مسی با هوش سرشار خود چگونه چارچوب و الگوریتم دفاعی بازیکنان تیم مقابل که او را احاطه کرده‌اند، سرنگون و خراب می‌کند. این است فوتبال به بررسی شهر روساریو، زادگاه لیونل مسی رفته که با نشان دادن فضای محقر محل زندگی و خانه مسی در جنوب این شهر، به گفت‌وگو با دوست صمیمی وی در روساریو و مکان‌هایی که او در آنجا تمرین فوتبال می‌کرده است می‌پردازد. این مستند در بخشی از روایت‌های خود، روی تماشاگران ورزشگاه محدوده روساریو تمرکز کرده است و عنوان می‌کند برخی از آنها میان طبقه اجتماعی تماشاگران جنجالی و آشوبگر فوتبال مشهور به هولیگان‌ها هستند و این ورزشگاه نیز به محدوده جنوب غربی روساریو مربوط می‌شود و مسی نیز اهل جنوب این شهر است. از این رو تلاش می‌کند تا نوعی ارتباط میان این مسأله با روحیه جنگندگی خاص مسی برقرار کند. در واقع در تمام پنج قسمت ارتباطی میان سوژه از هر جنسی که باشد با فوتبال برقرار می‌شود و با خوانشی بین سطور سعی می‌کند هر پدیده را ورای آن و در پیوند با مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بررسی کند.

تنوع و جامعیت در یک قاب

با نگاه جامع به این اثر تلویزیونی می‌توان گفت با مجموعه‌ای خوش‌ساخت طرف هستیم که تلاش می‌کند فوتبال را از زاویه دیگر ببیند و در ضمن تاثیر فرافوتبالی و فراورزشی آن را در جوامع مختلف که همراه با بحران‌های اجتماعی و سیاسی بوده‌اند بررسی کند. این مستند به نقش موثر و تعیین‌کننده فوتبال در اتحاد‌بخشی میان جوامع و قبایل مخالف و در حال جنگ پرداخته است. همچنین با بررسی دوره‌های مختلف فوتبال و با تمرکز بر بازی‌های حساس و فینال از دهه ۷۰میلادی تاکنون، تلاش می‌کند تا عنصر و متغیر شانس را در فوتبال به بررسی و چالش بکشد و میان رویدادهای طبیعی و خودآگاه در جریان یک بازی فوتبال خاص و حساس با اتفاقات از روی شانس و اقبال یک چالش جذاب ایجاد و منعکس کند. همچنین سعی دارد تا القا کند متغیر شانس و اقبال از عوامل اصلی و مهم جذابیت فوتبال محسوب می‌شود که غیرقابل پیش‌بینی بودن آن را نیز همواره به مخاطب القا و از عوامل کشش و توجه او به فوتبال معرفی کند. این مستند عمده فضای خود شامل گفت‌و‌گوها و اماکن مربوط به رویدادهای خاص فوتبالی را به سمت و سوی فضاهای مردمی و عمومی خاص و گفت‌و‌گو با مردم عوام درباره فوتبال برده است که این مسأله روی جذابیت روایی و افزایش سطح اعتبار پرداخت‌های موضوعی آن باتوجه به گرایشات موضوعی خاص فوتبالی‌اش موثر کرده است. این مستند در گلچین و انتخاب افرادی که با آنها درخصوص موضوعات گوناگون در قسمت‌های مختلف مستند گفت‌و‌گو کرده، به‌خوبی مسأله تنوع و جامعیت را درنظر داشته است. لذا در گفت‌و‌گو با افراد مختلف برای روایت بهتر بخش‌های موضوعی مستند، مخاطب طیف وسیع، متنوع و قابل‌توجهی از افراد فوتبالی خاص و عام را شاهد است.

روزنامه جام جم