سازوکار دیپلماسی با ۲۰ همسایه ایران

در جمهوری اسلامی ایران هم قانون اساسی، قوانین جاری کشور، مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی، دیدگاه‌ها و نظرات ولی فقیه، منابعی است که براساس آن، سیاست همسایگی کشور تنطیم می‌شود.
توجه به روابط با همسایگان و تقویت آن که بخشی از سیاست همسایگی است در همه دولت‌های بعد از انقلاب اسلامی وجود داشته و در زمره اولویت‌های اصلی وزارت‌خارجه یا دستگاه دیپلماسی بوده است. اما در مقاطع زیاد و در دولت‌های مختلف به تقویت روابط با همسایگان به‌عنوان یک تاکتیک نگاه شده، چراکه سیاست‌گذاران، همکاری با کشورهای غربی را آسان‌تر و روان‌تر از کشورهای همسایه و کشورهای شرق تلقی می‌کردند به همین دلیل در مقاطع نادری که روابط ما با کشورهای غربی خوب بوده، روابط با کشورهای شرق از جمله همسایگان، رشد چندانی نداشته است.

هنگامی که با کشورهای غربی دچار مشکل می‌شدیم، صحبت از سیاست همسایگی و تقویت روابط با همسایگان بیشتر می‌شد و بعد از بهبود روابط با غرب، توجه به همسایگان از رونق می‌افتاد. حتی همسایگان ما و کشورهای شرقی مثل چین و مالزی هم متوجه این موضوع شده بودند و گاهی یادآور می‌شدند که چون روابط شما با غرب خوب نیست، سراغ ما آمده‌اید.

نتیجه این‌که به هر میزان که روابط با همسایگان یک راهبرد باشد و از حالت تاکتیکی خارج شود، اعتماد بیشتری در کشورهای همسایه برای تعامل با ایران ایجاد خواهد شد.جمهوری اسلامی ایران از مرزهای خاکی و آبی دارای ۱۵همسایه است و بعد از چین، بیشترین همسایه را دارد.

چهارکشور حاشیه دریای خزر (روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان) و کشورهای حوزه خلیج‌فارس (عربستان، کویت، قطر، بحرین و عمان) از طریق دریا با ایران همسایه هستند. البته ترکمنستان و آذربایجان مرز زمینی هم با ایران دارند. همسایگان دور هم کشورهایی هستند که با فاصله یک کشور یا دو کشور با ایران مرز داشته و در حوزه همسایگی ایران، میتوانند تعریف شوند. مثل تاجیکستان که با فاصله دو کشور با ایران همسایه است و عقبه‌های فرهنگی این کشور فارسی‌زبان، تاجیکستان را به یک همسایه دور تبدیل کرده است.

​​​​​​​ ازبکستان، قرقیزستان و کمی دورتر هند هم در چارچوب همسایگان دور ایران می‌توانند قرار بگیرند. لذا با احتساب همسایگان دور و نزدیک، می‌توانیم بگوییم بیش از ۲۰ همسایه داریم که ۱۵همسایه با ما مرز مشترک آبی یا خاکی دارند.رهبر معظم انقلاب برای روابط با همسایگان، اولویت ویژه‌ای قائل هستند و بیانات ایشان می‌تواند سرفصل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باشد. آیت‌ا... خامنه‌ای در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۶ در دیدار مردم آذربایجان‌شرقی فرمودند: «در سیاست خارجی، ترجیح شرق بر غرب؛ ترجیح همسایه بر دور، ترجیح ملت‌ها و کشورهایی که با ما وجه مشترکی دارند، بر دیگران، یکی از اولویت‌های امروز ماست.»

در این بیان، ایشان سه اولویت را در سیاست خارجی مطرح می‌کنند؛ ترجیح شرق بر غرب، ترجیح همسایه بر دور و ترجیح ملت‌هایی که با ایران وجه مشترک دارند. از نگاه ایشان، ترجیح همسایه بر دور برای جمهوری اسلامی مهم بوده و باید اهتمام بیشتری برای تقویت روابط با همسایگان ورزیده شود.

رهبر انقلاب در تاریخ ۲۱ دی ماه ۱۳۸۷ نیز در دیدار با اقشار مردم می‌فرمایند: «اعتلای شأن، موقعیت، اقتدار و نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه و نظام بین‌الملل به منظور تحکیم امنیت ملی و پیشبرد منافع ملی، با تاکید بر تقویت همکاری‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی با اولویت کشورهای همسایه است.»

همچنین در تاریخ ۱۲ مرداد ۸۴، هنگام تنفیذ حکم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، رهبر انقلاب می‌فرمایند:«ما به همسایگان خود احترام می‌گذاریم و طرفدار ارتباطات برادرانه و صمیمانه با کشورهای همسایه، همچنین با کشورهای برادر و مسلمان و کشورهای دوست در این منطقه و مناطق دیگر هستیم.» در تاریخ ۲۵ مرداد ۷۸ هنگامی که وزیر و کارگزاران وزارت خارجه خدمت رهبر انقلاب رسیدند، ایشان گفتند: «ایران اسلامی در نوع رابطه خود با آمریکا و درخصوص مواضع مربوط به مذاکرات خاورمیانه، چگونگی ارتباطش با مجموعه اروپا و رفتارش با کشورهای اسلامی؛ استدلال‌های متین، محکم و منطقی دارد و به‌ویژه با کشورهای همسایه، برتشنج زدایی، نزدیک شدن هرچه بیشتر و دلگرمی‌های روز افزون‌تر اصرار می‌ورزد.»