حمله سگ‌های ولگرد به سلامت جامعه

به تناسب افزایش این سگ‌ها بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان و موارد مرگ و میرهای ناشی از آن هم رشد داشته به گونه‌ای که آمار ارائه شده توسط مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می‌دهد در دو سال گذشته، هزینه‌ای بالغ بر ۹میلیون یورو برای واردات واکسن ضدهاری انسانی به کشور صرف شده است. نکته قابل تامل این‌که ایران از نظر تعداد مرگ ومیر هاری ناشی از سگ گزیدگی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ با ۳۷مورد مرگ در رتبه سوم جهان قرار دارد. این مسأله نشان می‌دهد همان‌گونه که در تمام کشورهای دنیا برای مدیریت سگ‌های پرسه زن تدابیری اندیشیده شده، ما هم باید برای این حیوانات رها شده فکری بکنیم.

از دیدگاه جانورشناسی، سگ‌ها جزو حیوانات اهلی طبقه‌بندی شده‌اند و لذا به هیچ یک از زیستگاه‌های طبیعی در کره زمین تعلق ندارند، یعنی ورود آنها به هریک از زیست بوم‌های حیات وحش به منزله ورود گونه‌های غیربومی یا مهاجم می‌تواند تلقی شود. از سوی دیگر این حیوانات می‌توانند برخی بیماری‌ها را به انسان منتقل کنند و از این منظر چالش‌زا باشند. 

سهم ۸۱ درصدی سگ‌ها در حیوان گزیدگی 

سگ‌های ولگرد در محیط‌های شهری و روستایی نیز آسیب‌ها و تهدیدهای گوناگونی را متوجه انسان‌ها می‌کنند. از مهم‌ترین معضلات و مشکلات ناشی از افزایش سگ‌های پرسه زن آزاد، شیوع بیماری‌های قابل انتقال از آنها به انسان است. سگ‌ها مسبب انتقال بیش از ۳۰۰ بیماری مشترک بین انسان و دام به انسان‌ها ازجمله هاری، کیست هیداتیک، سالک، کالا آزار، لاروهای مهاجر احشایی بروسلوز و لپتوسپیروز هستند.  طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بررسی‌ها نشان می‌‌‌دهد اغلب این بیماری‌ها از طرق مختلفی نظیر گازگرفتگی توسط سگ یا تماس با آن به انسان منتقل می‌شود. مستندات اداره بیماری‌های مشترک انسان و حیوان وزارت بهداشت نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۱ فقط ۳۲۰هزارو۱۱ مورد حیوان گزیدگی ثبت شده که نزدیک به ۸۱ درصد این موارد مربوط به سگ‌ها بوده است. 

ایران در رتبه سوم جهان

آمار ارائه شده توسط مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می‌دهد که در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ چهار میلیون و ۱۰۰۰ دوز واکسن انسانی هاری با صرف ۹ میلیون یورو به کشور وارد شده است. با وجود این در این دو سال ۳۰ نفر جان خود را به دلیل ابتلا به این بیماری از دست داده‌اند. جالب این که ایران از نظر تعداد مرگ ومیر هاری ناشی از سگ گزیدگی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ با ۳۷ مورد مرگ در رتبه سوم جهان قرار دارد. از دیگر خطرات سگ‌های ولگرد بر سلامت انســان می‌توان به جراحت، قطع عضو و مرگ ناشی از گازگرفتگی توسط آنها اشاره کرد. در پژوهش انجام گرفته در مرداد سال گذشته با عنوان «مرگبارترین حیوانات در مقیاس جهانی در سال ۲۰۲۲» سگ‌ها پس از پشه‌ها و مارها با ۳۰هزار مورد مرگ، سومین حیوان مرگبار برای انسان‌ها به‌شمار رفته و بالاتر از کروکودیل‌ها، اسب آبی و شیرها قرار دارند. بر این اساس روزانه ۸۹نفر در سطح جهان، جان خود را بر اثر حمله سگ‌ها از دست می‌دهند.  مرور اخبار حوادث در رسانه‌های رسمی کشور، بر مرگ ۳۵ تا ۵۰ نفر به‌ویژه کودکان در هر سال بر اثر حمله این سگ‌های  ولگرد دلالت دارد. همچنین بنا بر داده‌های مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی کشور در سال۱۳۹۷ به طور متوسط، روزانه ۱۳.۶سگ گزیدگی در تهران اتفاق می‌افتد. طبق گزارش اداره کل پزشکی قانونی استان تهران درخصوص آمار تلفات انسانی ناشی از گازگرفتگی سگ‌ها، در چهارماهه اول سال۱۴۰۱ در محدوده استان تهران چهار نفر (سه مرد و یک دختریکساله) به واسطه حمله سگ‌ها کشته شده‌اند.

اگر این معضل مدیریت نشود

سگ‌ها دارای قابلیت و ظرفیت تولیدمثلی بسیار بالا هستند و به همین علت جمعیت این حیوانات در صورت اجرا نشدن برنامه‌های کنترل، سریعا می‌تواند افزایش یابد که این مهم سبب بروز خطرات زیادی برای انسان‌ها، حیوانات وحشی و تعادل اکوسیستم می‌شود.

چالش‌ها و موانع در مسیر حل معضل سگ‌های ولگرد

۱- نبود قانون جامع مدیریت سگ‌های ولگرد
۲- جایگاه کمرنگ سازمان دامپزشکی کشور در مدیریت سگ‌های ولگرد
۳- عدم آموزش و فرهنگسازی کافی در زمینه سگ‌ها
۴- ایجاد کانون سگ‌های ولگرد به‌واسطه غذا رسانی غیراصولی
۵- توجه نکردن به نقش و ظرفیت سمن‌ها در حوزه مدیریت سگ‌های ولگرد
۶- نبود  داده مناسب درخصوص وضعیت جمعیت سگ‌های ولگرد 
۷-  توجه نداشتن کافی به واکسیناسیون ضد هاری سگ‌ها