دستان توانمندی که هنر خلق می‌کنند

یکی با حصیر‌بافی و دیگری با بافت فرش و گلیم و آن یکی با قلم‌زنی و میناکاری و دیگر با سفالگری‌. خلاصه این‌که در هر گوشه سرزمین پهناور ما مردان و زنان هنرمند با هنر دستان توانمندشان سال‌هاست زیباترین اشیا و کارهای هنری را در قالب صنایع‌دستی تولید کرده و می‌کنند. صنایعی که بسیاری از آنها جهانی شده‌اند و ظرفیت آن را دارند که نه‌فقط برای چرخش چرخ‌های اقتصاد خانواده و کشور، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگ زنده و غنی ایران‌زمین به دیگر کشورهای دنیا معرفی شده و فراگیر شوند. از همه مهم‌تر این‌که اغلب مشاغل در حوزه صنایع‌دستی علاوه بر زنده نگه‌داشتن میراث ماندگار فرهنگی کشورمان در توانمندسازی زنان خانه‌دار نقش مهمی دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از گروه‌های مشاغل خانگی مورد توجه قرار گیرد.

جلوگیری از مهاجرت به شهرها  
یکی ازاصلی‌ترین دلایل مهاجرت روستاییان به شهرها مسأله اشتغال است و اگر شرایط اشتغال پایدار در روستاها فراهم شود، حتی می‌تواند زمینه‌ساز مهاجرت معکوس شود. احیای صنایع‌دستی در روستاها موضوعی است که می‌تواند به اشتغال و درآمدزایی مناسب در محیط خانواده منتهی شود و زمینه‌های مهاجرت از روستاها را تا حد زیادی مرتفع کند. علاوه بر این‌که صنایع‌دستی ایران در دنیا مشتری‌های خاص خودش را دارد و با گسترش و تبلیغ این صنایع می‌توان ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور داشت.

اشتغال و درآمد‌زایی برای خانواده  
صنایع‌دستی یکی از بهترین ظرفیت‌ها برای درآمدزایی و اشتغال خانواده‌هاست‌. اغلب صنایع‌دستی به‌جز دستانی هنرمند و ذهنی خلاق به ابزار پیچیده نیاز ندارند و می‌توان این صنایع را به‌سادگی و با کمترین هزینه حتی در محیط خانه هم برپا کرد. یک دار قالی و نقشه و نخ‌های رنگارنگ یا یک چرخ سفالگری و کوره‌ای کوچک در گوشه‌ای از حیاط خانه، دستانی هنرمند و نخ و سوزن و سرمه یا قلم و رنگ و نقشه‌ای خلاقانه ابزاری هستند که برای خلق آثار هنری زیبا و ماندگار در حوزه بافت فرش، سفالگری، میناکاری یا سرمه‌دوزی نیاز داریم.

هنر، دستانی هنرمند
تابلو‌فرشی که روی دیوارمان به خانه روح داده یا ظروف قلم‌کاری که زینت‌بخش خانه شده یا گلدان میناکاری‌شده که بدون نیاز به هیچ گلی خودش باغی از بهشت را به خانه‌مان می‌آورد، فقط اشیایی بی‌جان و تزئینی نیستند؛ هر‌کدام از این اشیا که حاصل گره خوردن هنر دستی هنرمند و ذهنی خلاق هستند روایتگر پیشینه‌ای چند‌صدوگاهی چند‌هزارساله هستند‌. انگار این اشیا که صنایع‌دستی می‌خوانیم‌شان روح دارند و به خانه و زندگی ما هم روحی تازه می‌بخشند، چراکه روایتگر تمدن غنی و اندیشه خلاق و پویای ما ایرانی‌ها هستند و اصلا شاید خیلی از ما خودمان هم در این حوزه دستی بر آتش داشته باشیم و همانند پدران و مادران این سرزمین کهن تارهای نخ را در‌پود چله‌کشی شده گره بزنیم یا با قلم‌های فلزی روحی تازه در دل بی‌جان ظروف مسین بدمیم و شاید هم، هنر زیبای سفالگری را به شکل و شمایل امروزی آن بیاراییم وهم هنر آبا واجدادی‌مان رابه رخ بکشیم وهم شغلی پردرآمد وخانگی برای خودمان انتخاب کنیم. از آن دست مشاغلی که می‌توانی خودت آن‌را مدیریت کنی وخیر و برکتش هم به خودت می‌رسد و هم به خانواده و اهل و عیالت.

سرمایه کم
صنایع‌دستی به معنای واقعی کلمه «محصولات دست‌ساز» هستند و برای ساخت نیازی به ماشین‌آلات سنگین، تجهیزات گران‌قیمت و... ندارند. چند ماده اولیه معمولی و نسبتا آسان در دسترس و مهارت فردی برای تولید صنایع‌دستی کافی است و این امر مستلزم سرمایه نسبتا کمتری است.فرآیندهای تولیدی که در صنایع‌دستی استفاده می‌‌شود معمولا در دسترس بوده و در صورت امکان استفاده از مواد محلی موجود و همچنین مواد طبیعی و ارگانیک را ترویج می‌‌کنند؛ بنابراین گزینه بسیار مناسبی برای ترویج خوداشتغالی هستند، چراکه سرمایه زیادی نیاز ندارند.

توانمندسازی زنان
صنایع‌دستی اغلب قابلیت این را دارند که با یک آموزش کوتاه‌مدت افراد را برای انجام کار تربیت و آماده کنند و تخصص‌هایی هستند که ضمن درآمدزایی خوب و سرمایه کم، تخصص مورد نیازشان به نسبت بسیاری از تخصص‌ها و مشاغل ساده‌تر به‌دست می‌آید‌.ازهمین‌رو صنایع‌دستی گزینه بسیار مناسبی برای توانمند‌سازی زنان به‌خصوص زنان سرپرست خانوار است.

سازگار با طبیعت و محیط‌زیست  
درست بر‌خلاف صنایع بزرگ که اغلب با آلودگی‌های وسیع زیست و تخریب طبیعت همراه هستند و زباله‌های زیادی تولید می‌کنند که دفع و بازیافت آنها چالش‌برانگیز است اما صنایع‌دستی اغلب دوستدار طبیعت و محیط‌زیست هستند و نه‌فقط آلودگی‌های شیمیایی ندارند، بلکه بسیاری از صنایع‌دستی همچون گلیم‌بافی و سبد‌بافی به نوعی بازیافت محسوب می‌شوند و از شاخه‌های خشک و دور‌ریختنی نخل خرما و دیگر گیاهان سبدهای زیبا و گلیم‌های کاربردی ساخته می‌شود که هم دوستدار طبیعت بوده و هم با محیط‌زیست سر جنگ ندارند.

تحریک خلاقیت
یادگیری صنایع‌دستی بدون شک یکی از بهترین گزینه‌هایی است که در ایام اوقات فراغت تابستان می‌توانید به فرزندان خود هدیه دهید. این صنایع هنری ارتباط مستقیمی با خلاقیت افراد دارد و می‌تواند در رشد مهارت‌ها و پرورش خلاقیت افراد تاثیر بسزایی داشته باشد. به‌عبارت دیگر هنر، خلاق، مبتکر و دگرگون‌کننده است؛ بنابراین در ساخت صنایع‌دستی از بهترین خلاقیت برای خلق محصول استفاده می‌‌کنند.

کاهش استرس و بهبود تمرکز
یکی از مزایای مهم کارهایی که با دست انجام می‌شود و نیازمند خلاقیت بوده، همین کاهش استرس و بهبود تمرکز است. حرکات تکراری مثلا قلاب‌بافی یا گلدوزی باعث کاهش فشار خون و ایجاد احساس آرامش می‌‌شوند. علاوه بر این، انجام کار دستی با افزایش سطح سروتونین و دوپامین، بر مغز ما تأثیر می‌‌گذارد؛ بنابراین هورمون‌‌های استرس را کاهش می‌‌دهد و به سلامت شما کمک می‌کند.

بالا بردن اعتماد به‌نفس
صنایع‌دستی با بهبود مهارت‌‌های حرکتی ما عزت نفس را افزایش می‌‌دهد، زیرا مهارت‌‌های مدیریت و تولید کارهای مختلف را به‌ویژه برای افراد مسن بهبود می‌‌بخشد. از سوی دیگر ساخت یک شیء یا لباس به جای خرید چیزی که از قبل آماده شده است، بسیار لذبخش بوده و می‌تواند موجب بهبود اعتماد‌به‌نفس نیز شود.

صنایع دستی در ایران
روز جهانی صنایع‌دستی در تاریخ ۱۰ ژوئن هر سال جشن گرفته می‌شود. این روز، به منظور تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعتگرانی است که با اخلاص و عشق، آثار هنری خود را تولید می‌کنند.این صنایع، بیانگر فرهنگ و تمدن هر ملتی بوده و نمادی از هویت و هنر پویای آنها محسوب می‌شود. در کشورمان ایران، بیش از سه‌میلیون هنرمند و صنعتگر در ۳۰۰ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع‌دستی مشغول به کار هستند.ایران از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸ میلادی) توسط سازمان صنایع‌دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع‌دستی درآمد.صنایع‌دستی در ایران تاریخچه‌ای بسیار قدیمی و با‌ارزش دارد. این صنایع نمادهایی از هنر، فرهنگ و هویت ایرانی است که با تنوع و غنای خود، جایگاهی منحصربه‌فرد در صنعت هنر و صنایع‌دستی جهان دارد. هنرمندان و صنعتگران ایران در طول سال‌ها توانسته‌اند با استفاده از تکنیک‌های خاص و استفاده از مواد مرغوب، آثاری شگفت‌انگیز را خلق کنند که به‌عنوان نمونه‌های برجسته هنر و صنایع‌دستی جهانی شناخته می‌شوند.صنایع‌دستی ایران با تاریخچه‌ا‌ی طولانی، تنوع بی‌نظیر و ارزش فرهنگی و هنری خود، جایگاهی ممتاز در صنعت هنر و صنایع‌دستی جهان دارند و توسعه و حمایت از این صنایع، به‌عنوان یک منبع درآمدزایی، حفظ هویت فرهنگی و توسعه اقتصادی کشور، اهمیت بالایی دارد.ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی که تاریخی بسیار قدیمی و فرهنگی بزرگ دارد، دارای صنایع‌دستی بسیار متنوعی است. این صنایع شامل دست بافته‌های سنتی مثل قالیبافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی و همین‌طور دیگر هنرها مثل کاشیکاری، منبت‌کاری، میناکاری، جعبه‌سازی، مس‌کاری، نقاشی روی شیشه، محصولات چرمی، تندیس و کتیبه می‌شوند.ایران با ۱۱ شهر و ۳ روستا در صدر فهرست صنایع‌دستی ثبت‌شده کشورها در جهان قرار دارد. شورای جهانی صنایع‌دستی زیر نظر سازمان یونسکو فعالیت می‌کند و کشورهای مختلف برای ثبت آثار و صنایع‌دستی خود پرونده این آثار را به این شورا می‌فرستند. نام شهرها و روستاهای ایران بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ میلادی در این شورا به ثبت رسید.اصفهان نخستین شهر ثبت‌شده از ایران در فهرست صنایع‌دستی جهانی با بیش از۱۳۰رشته هنری است. ماهرترین استادان صنایع‌دستی ایران در این شهر متولد شده‌اند. شهر مشهد نیز پس از اصفهان در سال ۱۳۹۵ به این فهرست پیوست. آثار هنری ساخته‌شده با سنگ‌های زینتی، معروف‌ترین صنایع‌دستی شهر مشهد هستند.شهر شیراز یکی از تاریخی‌ترین شهرهای ایران است که در سال ۱۳۹۸ نام آن را در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت کردند. از معروف‌ترین صنایع‌دستی این شهر می‌توان به آثار معرق‌کاری، منبت‌کاری، خاتم‌کاری و گیوه‌بافی اشاره کرد. نام شهر ملایر نیز همزمان با شیراز در فهرست جهانی صنایع‌دستی ثبت شد که برجسته‌ترین صنایع‌دستی این شهر، مبل و انواع آثار منبت‌کاری است. شهر تبریز را هم در جهان به نام مهد فرش ایرانی می‌شناسند. فرش از نفیس‌ترین و گران‌ترین صنایع‌دستی تبریز و جهان محسوب می‌شود. نام شهر زنجان در سال ۱۳۹۸ در فهرست جهانی صنایع‌دستی قرار گرفت و برجسته‌ترین صنایع‌دستی این شهر چاقو‌سازی سنتی و ملیله‌سازی است.دیگر شهرهای ایران در این فهرست لالجین همدان با عنوان شهر جهانی سفال، آباده در استان فارس با عنوان شهر جهانی منبت، میبد یزد به‌عنوان شهر جهانی زیلو، مریوان کردستان با عنوان شهر جهانی کلاش یا گیوه محلی و شهر سیرجان کرمان با عنوان شهر جهانی گلیم هستند. خلاصه این‌که تقریبا اکثر شهرها و روستاهای ایران صنعتی را با دست‌های توانمند و هنرمند مردمش خلق کرده‌اند که قابلیت جهانی شدن دارند و می‌توانند در اقتصاد کشور و اقتصاد خانواده نقشی مهم و تاثیرگذار ایفا کنند.به بهانه روز جهانی صنایع‌دستی نقش صنایع‌دستی در اقتصاد خانواده و جامعه را مورد بررسی قرار داده‌ایم.