احیای دریاچه ارومیه در اغما

ستاد احیای دریاچه ارومیه با رد این ادعا، در جوابیه‌ای اعلام کرده رقم اعتبار  حدود یک‌سوم مقدار اعلام‌شده، یعنی بالغ بر ۵۶۳۸میلیارد تومان بوده است. ولی شواهد نشان می‌دهد بیش از ۳۰هزارمیلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه بودجه اختصاص یافته اما حال و روز آن نسبت به ۱۰ سال پیش تغییری نکرده است.

با این‌که ستاد احیای دریاچه ارومیه یک ستاد رسمی است اما معلوم نیست چرا بودجه‌های اختصاص‌یافته به آن شفاف اعلام نمی‌شود. اما آن‌طور که آمارها و گزارش‌ها نشان می‌دهند، این ستاد بیش از ۳۰هزارمیلیارد تومان اعتبار دریافت کرده و وضعیت دریاچه نه‌تنها نسبت به قبل از یک دهه پیش تغییری نکرده و بهتر نشده، بلکه بدتر هم شده و اگر امروز بگویند دریاچه ارومیه برای همیشه خشک و از روی نقشه محو شده، کسی تعجب نمی‌کند. از همان روزهای نخست تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بود که کارشناسان عنوان می‌کردند بخشی از کارهای این ستاد حاشیه‌ای است و بودجه اختصاص‌یافته به دریاچه باید با برنامه‌ریزی و براساس طرح‌های عملی هزینه شود تا شاهد نتایج مثبت و خروجی درست باشیم. بااین‌حال و در کنار برگزاری همایش‌ها، سمینارها و نشست‌های فراوان و ادعاهایی مبنی بر مدیریت منابع آب، کاهش مصرف در بخش کشاورزی و انتقال آب به دریاچه، شواهد امر حکایت از بی‌نتیجه‌بودن و نمره رد به اقدامات است. وقتی به اهداف و مسئولیت‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه رجوع می‌شود، قرار بود این ستاد با یک برنامه بلندمدت بتواند بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران را به تراز اکولوژیک یعنی وضعیت پایداری زیست‌محیطی آن برساند. اما حالا با صرف هزاران‌میلیارد تومان از جیب بیت‌المال و هدردادن وقت و انرژی، آنچه باقی مانده پهنه‌ای خشک است که می‌تواند به کانون خطرناک تولید ریزگردها تبدیل شود. براساس آمارهای رسمی دولت، تراز دریاچه ارومیه در تاریخ ۱۲دی ۹۲ یعنی حدود یک‌ماه قبل از تشکیل ستاد احیا، ۱۲۷۰متر و ۵۴سانتی‌متر بود و امروز براساس آخرین آمار اعلام‌شده که شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در کانال تلگرامی خود منتشر کرده، تراز دریاچه کمتر از تراز ۱۱ سال پیش یعنی ۱۲۷۰متر و ۱۰سانتی‌متر است!
   
آسمان و اقلیم؛ مقصران اصلی
هربار که بارانی می‌بارد و نزولات آسمانی به داد دریاچه می‌رسد، مسئولان چنین وانمود می‌کنند که عملکرد و برنامه‌های آنها به نتیجه رسیده و با بهبود شرایط، دریاچه در حال بازگشت به روزهای خوش گذشته است. اما با فرارسیدن ایام گرم سال و فصل داغ، دوباره همه چیز به گردن خشکسالی و تغییر اقلیم می‌افتد و انگشت اتهام، آسمان را نشانه می‌رود. مثلا بعد از بارش‌های خوب زمستان گذشته و باران‌های بهاره امسال، اعلام شد کشتی به‌گل‌نشسته به آب رسید! پانزدهم فروردین‌ماه سال جاری بود که اعلام شد از شروع سال آبی جدید تاکنون (فرورین‌ماه) چیزی حدود ۵۰ سانتی‌متر به ارتفاع آب دریاچه ارومیه اضافه شده است. البته این افزایش تراز آبی شاید کمی از شدت بحران این دریاچه کاسته بود اما همچنان با نقطه مطلوب فاصله زیادی داشت. در آن روزها آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی هم آمار داده بود تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰متر و ۳۳سانتی‌متر رسیده که ۶ سانتی‌متر بالاتر از زمان مشابه سال گذشته و ۵۱سانتی‌متر بالاتر از ابتدای مهرماه ۱۴۰۲ است. در این تراز حجم دریاچه ارومیه به یک‌میلیارد و ۷۷۰میلیون مترمکعب رسیده بود. حجم دریاچه نسبت به ابتدای سال آبی سال گذشته یک‌میلیارد و ۱۱۵۰میلیون مترمکعب افزایش و نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز ۱۷۰میلیون مترمکعب بیشتر شده بود.
   
هنوز هم اعتبارات می‌رسد
براساس آخرین گزارش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه ۱۲۷۴ متر و۱۰سانتی‌متر اعلام شده و این یعنی درحال‌حاضر سطح آب دریاچه از سطح آب آن در وضعیت اکولوژیک، ۳ متر پایین‌تر است، آن‌هم در شرایطی که در بیش از۱۰سال،نهادی به‌نام ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم فعالیت کرده و مهم‌ترین هدف از تشکیل آن، رساندن دریاچه به تراز اکولوژیک اعلام شده بود. وقتی ستاد احیای دریاچه ارومیه بودجه می‌خواست، چندهزارمیلیاردتومان برای پروژه‌های متعددازجمله مرطوب‌سازی بستردریاچه،کاهش طوفان‌های نمکی واصلاح زیرساخت‌های آبی اختصاص یافت و آنها می‌گفتند این پول‌ها صرف اقدامات کارآمد شده است. اما امروزمشخص شده، به‌دلیل چالش‌های متعددی ازجمله مدیریت نادرست منابع، تداوم خشکسالی و افزایش برداشت‌های غیرمجاز، سطح آب دریاچه همچنان پایین‌تر از حد انتظار باقی مانده و بحران زیست‌محیطی این منطقه به‌طور کامل رفع نشده است. با این تفاسیر هنوز هم اعتبارات به دریاچه می‌رسد و به گفته حسین سپهری، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌غربی، طی سال‌جاری مبلغ ۱۰۰میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در حوزه اجرای طرح‌ها و تکمیل پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه اختصاص یافته است.
   
باز هم تشکیل ستادی جدید
معلوم نیست در استان‌های آذربایجان‌های‌شرقی‌وغربی چه اتفاقاتی رخ می‌دهد که هر دولتی سر کار می‌آید از برنامه‌ها و عملکرد و خروجی‌های طلایی خودش آمار می‌دهد تا دولت بعدی به کرسی بنشیند و بگوید که هیچ اقدام مثبتی رخ نداده و ما می‌خواهیم کارهای زمین‌مانده را به سرانجام برسانیم. هرچه هست نگاه تمام ایران به دریاچه ارومیه دوخته شده و همه امیدوارند حداقل، برنامه و طرحی در دستورکار قرار بگیرد تا بتوان دوباره به وجود اکوسیستمی جهانی افتخار کرد. چند روز پیش استاندار آذربایجان‌شرقی با اشاره به اولویت دولت وفاق ملی برای احیای ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از سال‌ها رکود گفت: «احیای دریاچه ارومیه نیازمند ساختار فرابخشی و فرااستانی است.» بهرام سرمست که در سومین جلسه ستاد احیای دریاچه ارومیه صحبت می‌کرد، پیشنهاد داد برای تسریع و پیشبرد اهداف احیا، معاون اول رئیس‌جمهور، رئیس ستاد ملی دریاچه ارومیه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، رئیس ستاد احیا و یکی از شخصیت‌های کشوری و متخصص در موضوع دبیر ستاد باشد. این مسئول تاکید کرد کنسرسیومی از دانشگاه‌های مادر استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و کردستان ذیل معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور برای احیای دریاچه تشکیل شود.

ستاد احیا، زیر ذره‌بین مجلس و قوه قضاییه
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی با تاکید بر این‌که مسأله محیط زیست یک حقوق عامه و بین‌نسلی است که حفظ آن نیازمند همدلی و همکاری هر سه قوه است، به وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرده و به جام‌جم می‌گوید: این دریاچه نمونه بارز یک اکوسیستم ارزشمند است که قربانی تصمیمات مدیریتی اشتباه شده است. باید مشخص شود چه کسی مجوز احداث میان‌گذر در دریاچه ارومیه را صادر کرد و چرا به جای پین‌گذاری در این پل، از خاک‌ریزی استفاده شده است؟ سازمان حفاظت از محیط زیست چرا به‌عنوان مسئول ناظر به وظایف خود در نظارت بر چگونگی احداث پل بی‌توجهی کرده است؟ چه کسانی مجوز تاسیس کارخانه فولاد به‌عنوان یک صنعت آب‌بر را در حوضه آبریز دریاچه ارومیه صادر کردند؟ چه کسانی به تغییر الگوی کشت در منطقه بی‌تفاوت بودند؟ ما معتقدیم عوامل بسیاری دست‌به‌دست هم داده تا این دریاچه ارزشمند امروز در شرایط بحرانی قرار گیرد.سمیه رفیعی در رابطه با تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه تصریح می‌کند: اعتبار اختصاص‌یافته به ستاد احیا به جای هزینه برای اصلاح الگوی کشت و اختصاص به کشاورزان، در مطالعات بی‌سرانجام و پژوهشی شبهه‌دار در یک دانشگاه خاص صرف شده بود. به گفته این نماینده، مجلس به وظیفه خود عمل کرد و نتیجه آن به قوه قضاییه ارسال شده‌؛ امروز باید قوه قضاییه سرانجام و نتیجه تحقیق و تفحص از ستاد احیا را به اطلاع مردم برساند. 

حال و روز دریاچه، ایده‌آل!
یک ماه پیش، محمدصادق معتمدیان در جایگاه دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه اعلام کرده بود که دانشگاه ارومیه با همکاری فائو طرحی را در جهت بهینه‌سازی مصرف آب آماده کرده و ۱۰نقطه بحرانی درحوضه آبریز دریاچه ارومیه شناسایی شده است. وی با اشاره به آب‌اندازی و رهاسازی آب از سد کانی‌سیب و انتقال آن از طریق تونل ۳۷کیلومتری گفت: «همین‌طور کانال ۴.۵کیلومتری بادین‌آباد در کمتر از هفت ماه با پشتکار وزارت نیرو و قرارگاه خاتم به نتیجه رسید.»
معلوم نیست آمار و ارقام دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از کجا می‌آید که اوضاع و احوال دریاچه را گل و بلبل نشان می‌دهد. معتمدیان با بیان این‌که تراز دریاچه ارومیه از ۱۲۶۹ متر و ۸۰ سانتی‌متر سال گذشته امروز به ۱۲۷۰ متر و ۱۰ سانتی‌متر رسیده و تراز آن ۳۰ سانتی‌متر بیشتر شده است، گفت: «حجم آب دریاچه ارومیه سال گذشته ۵۸۰ میلیون مترمکعب بود و امروز حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب است، یعنی تقریبا به بیش از دوبرابر رسیده است.»
وی به مساحت ۶۰۶ کیلومتر مربعی دریاچه ارومیه در سال گذشته اشاره کرد و ادامه داد: «امروز وسعت دریاچه ارومیه به ۸۷۰ کیلومتر مربع رسیده است. سه شاخص اصلی تراز، حجم و مساحت کنونی نشان از موفقیت‌آمیز بودن اقدامات کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه دارد. سال گذشته از طریق سدهای حوضه دریاچه ارومیه، رودخانه‌های فاقد سد و پساب تصفیه‌شده فاضلاب ارومیه، دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب رهاسازی آب انجام گرفت.»