آسیب‌های گرمایی و اقدامات فوری
یکی از اولین اقدامات پیشگیرانه در برابر گرما، تنظیم پوشش و قرارگیری فیزیکی در محیط است. لباس‌های نخی، سبک، گشاد و با رنگ روشن به دلیل افزایش قابلیت تبادل حرارتی، نقش مهمی در کاهش بار گرمایی دارند.
در مقابل، پوشش‌های تیره و مصنوعی می‌توانند تبخیر عرق را مختل و گرما را در سطح بدن حبس کنند. علاوه بر آن، کاهش حضور در محیط باز در ساعات اوج گرما (معمولا ساعت ۱۰تا ۱۶) به‌ویژه برای سالمندان، کودکان و بیماران قلبی و کلیوی ضروری است. استفاده از کلاه‌های لبه‌دار، عینک آفتابی و سایه‌بان نیز به جلوگیری از تماس مستقیم با اشعه خورشید کمک می‌کند.
در هوای گرم، نیاز بدن به مایعات افزایش می‌یابد. تعریق یکی از اصلی‌ترین راه‌های دفع گرماست اما در کنار آن، موجب از دست رفتن حجم قابل‌توجهی از آب می‌شود. نوشیدن منظم آب، حتی پیش از احساس تشنگی، اهمیت بالایی دارد؛ چرا که در برخی افراد، ازجمله سالمندان یا بیماران عصبی، حس تشنگی ممکن است به‌درستی فعال نشود. نوشیدنی‌هایی که علاوه بر آب، سدیم، پتاسیم و سایر الکترولیت‌ها را تأمین می‌کنند، به‌ویژه در فعالیت‌های سنگین، گزینه بهتری هستند. در مقابل، مصرف نوشیدنی‌هایی مثل قهوه و چای پررنگ می‌تواند باعث تشدید کم‌آبی شده و باید محدود شود.
افت سطح آب بدن می‌تواند موجب هیپوتانسیون (فشار خون پایین)، کرامپ (گرفتگی) عضلانی، ضعف، سردرد، تهوع، گیجی و در موارد شدید، کاهش سطح هوشیاری شود. اولین نشانه‌های کم‌آبی شامل خشکی دهان، کاهش اشک، کاهش ادرار و تیرگی آن، سرگیجه هنگام برخاستن و خستگی غیرعادی هستند. افراد با بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی و نارسایی قلبی باید با دقت بیشتری در معرض گرما قرار گیرند، چرا که توازن مایعات و الکترولیت‌ها در آنها به‌راحتی به هم می‌ریزد.
در صورت مواجهه طولانی‌مدت با گرمای شدید، ممکن است‌فرد دچار اختلالاتی موسوم به آسیب‌های مرتبط با گرما شود. یکی از آنها، کرامپ (گرفتگی) گرمایی است که به‌دلیل از دست‌دادن نمک از طریق تعریق و جایگزینی ناکافی آن اتفاق می‌افتد. معمولا با گرفتگی عضلات پا، بازو یا شکم ظاهر می‌شود.
مصرف نوشیدنی الکترولیت‌دار و استراحت در محیط خنک، درمان اولیه محسوب می‌شود.
در مرحله پیشرفته‌تر، خستگی گرمایی رخ می‌دهد که با تعریق زیاد، سردرد، تهوع، سرگیجه، کاهش فشار خون و گاهی کاهش هوشیاری همراه است. در این حالت، بیمار باید سریع به محیطی خنک منتقل شده، لباس‌های تنگ از بدنش خارج شود، پاها بالا نگه داشته شده و به او مایعات خوراکی داده شود.
ساز و کار تنظیم دمای بدن
خطرناک‌ترین شکل این آسیب‌ها، گرمازدگی یا Heat Stroke است که یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. در این وضعیت، دمای مرکزی بدن به بالای
۴۰ درجه می‌رسد، ممکن است تعریق قطع شده باشد، سطح هوشیاری کاهش یابد و ارگان‌هایی مانند مغز، کلیه و کبد در معرض نارسایی قرار گیرند. درمان این وضعیت شامل انتقال فوری به بیمارستان، کولینگ سریع بدن (با استفاده از کمپرس یخ، غوطه‌وری در آب سرد، فن و اسپری آب)، پایش علائم حیاتی و تزریق مایعات داخل‌وریدی است. تأخیر در درمان گرمازدگی می‌تواند به آسیب جبران‌ناپذیر مغزی و حتی مرگ منجر شود.
بنابراین باید توجه داشت که سازوکارهای دفاعی بدن در برابر گرما، در گروه‌های آسیب‌پذیر به‌درستی عمل نمی‌کند. سالمندان به‌دلیل کاهش حس تشنگی و کاهش توانایی تعریق، بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند. کودکان نیز به‌دلیل سطح بالاتر متابولیسم و ناتوانی در تنظیم دمای بدن، باید با دقت بیشتری تحت مراقبت قرار گیرند. همچنین، کارگران فضای باز، ورزشکاران، بیماران قلبی و کلیوی و افراد دارای اضافه‌وزن نیز نیازمند راهبردهای خاص حفاظتی هستند.
توصیه‌های آموزشی به عموم جامعه، آگاه‌سازی درباره علائم خطر و آماده‌سازی نهادهای سلامت برای روزهای بسیار گرم، بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌های سلامت عمومی در اقلیم‌های گرم محسوب می‌شود. پیشگیری از عوارض گرما، نه‌تنها یک اقدام بهداشتی فردی، بلکه ضرورتی ملی در مواجهه با پدیده‌هایی همچون گرمایش جهانی است.
