اثرات پنهان گرما بر سلامت روان

ماجرا از این قرار است که بدن انسان به‌طور طبیعی تلاش می‌کند دمای درونی‌اش را ثابت نگه دارد اما وقتی هوا بیش‌ازحد گرم می‌شود، سیستم تنظیم دما در بدن برای خنک کردن خودش مجبور می‌شود کار بیشتری انجام دهد‌؛ مثلا تعریق بیشتر، گشاد شدن رگ‌ها، بالا رفتن ضربان قلب و مصرف بالاتر انرژی. این وضعیت به‌ویژه اگر چند روز طول بکشد، بدن را وارد حالت «استرس فیزیولوژیک» می‌کند، یعنی مغز و اندام‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند. در این شرایط، مغز که مسئول اصلی تعادل روانی ماست، دچار اختلال در عملکرد می‌شود. در گرمای زیاد، سطح مواد شیمیایی مهمی مثل سروتونین، دوپامین و ملاتونین در مغز تغییر می‌کند. اینها همان موادی هستندکه خواب، خلق،انرژی و تمرکز ما را تنظیم می‌کنند.کاهش سروتونین باعث تحریک‌پذیری، بی‌حوصلگی و پایین‌ آمدن آستانه تحمل می‌شود. کاهش ملاتونین، اختلال در خواب را به‌دنبال دارد. وقتی خوب نخوابیم، روز بعد دچار خستگی ذهنی، اضطراب یا بدخلقی می‌شویم. این یک چرخه معیوب است که خیلی آرام، ولی مؤثر، روان انسان را دچار فرسایش می‌کند. 

نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفت    
تحقیقات علمی درکشورهای مختلف، از آمریکا و هند گرفته تا ایران، نشان داده‌اند که در روزهای بسیار گرم، میزان مراجعه مردم به مراکز درمانی برای مشکلات روانی، مثل اضطراب، بی‌خوابی و افسردگی افزایش پیدا می‌کند. آمار خشونت‌های خیابانی، درگیری‌های خانوادگی و حتی افکار خودکشی نیز در بعضی مناطق در روزهای داغ تابستان بیشتر شده است. در واقع مغز در گرما نه‌تنها از نظر فیزیولوژیکی آسیب می‌بیند، بلکه از نظر روانی هم در معرض تحریک و خستگی قرار می‌گیرد. البته افراد سالم هم ممکن است در گرما دچار این مشکلات شوند اما کسانی که زمینه‌ بیماری روانی دارند (مثل کسانی که افسردگی، اضطراب مزمن، دوقطبی یا اسکیزوفرنی دارند) در برابر گرما آسیب‌پذیرترند. بعضی داروهای اعصاب مثل داروهای ضدافسردگی یا ضدروان‌پریشی، توانایی بدن در تعریق و خنک شدن را کاهش می‌دهند. به‌همین دلیل، بیمارانی که از این داروها استفاده می‌کنند، باید در تابستان بیشتر از همیشه مراقب باشند. 
در کنار این مسائل فیزیولوژیک و دارویی، اثرات اجتماعی گرما هم نباید دست‌کم گرفته شود. در روزهای خیلی گرم، افراد معمولا تمایل کمتری به بیرون رفتن، دیدن دوستان، یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی دارند. همین دوری از جمع، تنهایی و کم‌تحرکی، خودش یک عامل مهم در افت خلق و احساس افسردگی است. مثلا سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند، ممکن است در روزهای گرم هم‌صحبتی نداشته باشند و این موضوع حال روحی آنها را بدتر می کند. 
   
چطور از روان‌مان محافظت کنیم    
اما با همه‌ اینها، راه‌هایی برای محافظت از روان در فصل گرما وجود دارد. قبل از هر چیز باید محیط زندگی را تا حد ممکن خنک نگه داریم. استفاده از کولر، پنکه، پرده‌های روشن و تهویه مناسب در خانه می‌تواند بسیار مؤثر باشد. بیرون رفتن در ساعت‌های خیلی گرم روز (بین ساعت ۱۰ تا ۱۶) تا حد امکان باید محدود شود.
بدن باید به‌خوبی هیدراته باشد. به این معنی که مایعات زیاد به‌ویژه آب ساده نوشیده شود، حتی اگر احساس تشنگی نداریم. چون کم‌آبی یکی از دلایل مهم بدخلقی و گیجی ذهنی است. همچنین خواب باکیفیت، یکی از کلیدهای اصلی سلامت روان در تابستان‌است. 
برای این‌که شب‌ها بهتر بخوابیم، توصیه می‌شود پیش از خواب دوش آب ولرم بگیریم، لباس نخی بپوشیم، اتاق خواب را خنک نگه داریم و از نور زیاد یا گوشی موبایل دوری کنیم. مصرف غذای سبک، خنک و سالم (مثل میوه‌های تازه، سالاد، سوپ‌ها و لبنیات) به کاهش التهاب بدن و آرامش روان کمک می‌کند. 
اگر کسی داروی اعصاب مصرف می‌کند، نباید درتابستان خودسرانه دوز آن راتغییر دهد اما حتمابا روان‌پزشک خود درباره وضعیت گرما، اختلال خواب یا تحریک‌پذیری بیشتر صحبت کند تا در صورت نیاز، داروها تنظیم یا جایگزین شوند. 
مهم‌تر از همه این‌که، اگر در روزهای گرم تابستان احساس می‌کنید حال‌تان خوب نیست (یعنی بیشتر از همیشه مضطرب، عصبی، افسرده یا خسته هستید) به‌جای این‌که خودتان را سرزنش کنید یا بی‌تفاوت بگذرید، کمی به بدن و روان‌تان گوش بدهید. شاید این حالت فقط یک خستگی ساده نباشد بلکه واکنشی واقعی به فشار گرماست. مشورت با روان‌شناس یا روانپزشک، استراحت بیشتر و تغییر در سبک زندگی، می‌تواند حال‌تان را تا حد زیادی بهتر کند.