دندان‌های افتاده یک پویش

در پنجمین روز ازپویش سلامت و دهان‌ این مسائل را با دکترزهرا باقری،مدیرکل دفتر سلامت دهان ودندان وزارت بهداشت در میان گذاشته‌‌ایم.پویش‌های سلامت دهان و دندان معمولا در ایجاد تغییر رفتاری پایدار و کاهش چشمگیر آمار پوسیدگی در جامعه تأثیر چندانی ندارند. اتفاقی که زهرا قربانی، مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت، ریشه آن را در چند عامل ساختاری، آموزشی و اجتماعی می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: «این دومین‌بار است که پویش ملی سلامت دهان و دندان برای دانش‌آموزان برگزار می‌شود اما با وجود برنامه‌های متنوعی که تاکنون برای سلامت دندان کودکان اجرا شده، نتیجه مطلوبی حاصل نشده است.» او به چندین مانع برای نتیجه‌بخش بودن این پویش‌ها و برنامه‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «متأسفانه تجربه نشان داده بسیاری از دانش‌آموزان، با وجود اطلاع  از چگونگی مسواک‌زدن، اهمیت تعداد دفعات و زمان آن، این آگاهی را به رفتار نهادینه‌شده تبدیل نکرده‌اند.»
مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت از اهمیت رفتار خانواده برای اجرایی‌شدن این نکات در رفتار بچه‌ها می‌گوید و معتقد است اگر خانواده الگوی مناسبی برای بچه‌ها باشد و شرایط خانه را به گونه‌ای فراهم کند که کودک در معرض رفتارهای مراقبتی دندان باشد، بدون شک، خود را موظف به اجرای دانسته‌هایش می‌داند: «به‌عنوان مثال کودک می‌داند باید روزی دو بار مسواک بزند اما چنین زمانی در خانه هیچ‌وقت برایش پیش نمی‌آید و در برخی خانواده‌ها کسی به او یادآوری نمی‌کند که وقت مسواک‌زدن رسیده است. پس در چنین شرایطی نمی‌توانیم انتظار نهادینه‌شدن دانسته‌هایش را داشت.» 
دکتر قربانی، بی‌توجهی به ابزار با اهمیتی مانند نخ‌دندان را یکی دیگر از علل پوسیدگی دندان‌ها در سنین مدرسه می‌داند و ادامه می‌دهد: «نخ‌دندان کشیدن ازارکان اصلی بهداشت دهان ودندان است امادرفرهنگ بسیاری ازخانواده‌ها،درمقایسه با مسواک‌زدن، اهمیت آن به شدت نادیده گرفته می‌شود. این موضوع مستقیما به افزایش پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه منجر می‌شود.» بسیاری از مردم تصور می‌کنند مسواک‌زدن برای تمیز کردن کامل دهان کافی است اما بسیاری از شهروندان باور ندارند مسواک فقط حدود ۶۰‌درصد سطح دندان‌ها را تمیز می‌کند و فضای بین دندان‌ها و زیر خط لثه تنها با نخ‌دندان پاک می‌شود. 
اما سومین عاملی که مدیر‌کل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت از آن به‌عنوان دلیلی برای نتیجه‌بخش نبودن پویش‌های سلامت دهان و دندان یاد می‌کند، تغذیه نادرستی است که گاه از سمت خانواده، مانعی برای مصرف ندارد: «طبیعی است وقتی قندبه دفعات زیادخورده شود،پوسیدگی خیلی سریع اتفاق می‌افتد.»تغذیه نامناسب،به‌ویژه مصرف بیش ازحدقندو کربوهیدرات‌های فرآوری شده، عامل اصلی و کلیدی در ایجاد پوسیدگی دندان‌هاست. حالا پویش‌هایی را تصور کنید که در حالی برگزار می‌شوند که تغذیه دانش‌آموزان در زمان زنگ‌های تفریح‌شان، سرشار از قند است. 
   
جای خالی خودمراقبتی
تجربه نشان داده اگر پویش‌های سلامت دهان و دندان فقط بر آموزش متمرکز باشند و نتوانند دانش‌آموزان و خانواده‌ها را به سمت اقدام روزانه و مسئولیت‌پذیری شخصی سوق دهند، شکست خواهند خورد‌؛ این همان نکته‌ای است که اهمیت خودمراقبتی را بالا می‌برد. مثلا معاینه منظم دندانپزشکی برای دانش‌آموزان تنها توصیه‌ای ساده نیست، بلکه ضرورتی حیاتی در به نتیجه رسیدن اهداف پویش‌های سلامت دهان و دندان است‌؛ بررسی‌هایی که گاهی در غیاب خدمات درمانی کافی در مدرسه، نقشی چشمگیری را  در تشخیص و مداخله ایفا می‌کنند. دکتر قربانی معتقد است مراجعه به دندانپزشک تنها در زمان دندان‌درد، رویکردی اشتباه است که به افزایش پوسیدگی و بیماری‌های دهان و دندان منجر می‌شود: «دوران کودکی و نوجوانی، زمان رشد سریع فک و دندان‌های دائمی است؛ بنابراین، معاینات منظم به دندانپزشک امکان پیشگیری از مشکلات را می‌دهد.» مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت توضیح می‌دهد که این موضوعات در پویش سلامت دهان و دندان از طریق پیام، شعار، کلیپ و... ارائه شده‌اند، اما برای تبدیل این آگاهی‌ها به رفتار عملی و کاهش روند پوسیدگی دندان‌ها، نیاز به حمایت همه‌جانبه دانش‌آموزان، خانواده‌ها، کادر آموزشی و رسانه‌هاست.  او ادامه می‌گوید: «دو دو تا یادت نره‌؛ روزی دوبار مسواک، هر بار دو دقیقه! شعار امسال پویش سلامت دهان و دندان است. ضمن این‌که شعارهای دیگری درباره ضرورت نخ‌دندان، تغذیه سالم، رشد اولین دندان دائمی و معاینه منظم، برخی نکات مورد تاکید در هفته سلامت بهداشت دهان و دندان است اما طبیعتا این شعارها و پیام‌ها به تنهایی و با به میدان نیامدن هرکدام از نهادهای کوچک و بزرگ، نمی‌تواند کارساز باشد.» او ازهفت استان محرومی می‌گوید که درآنها به صورت آزمایشی،کاری فراتر ازاطلاع‌رسانی و شعاراجرایی می‌شود:«برای ترویج مسواک‌زدن، در این استان‌ها ۳۰۰ هزار مسواک و خمیرندان خریداری شده و دانش‌آموزان، دو روز درهفته، ۱۰دقیقه پایانی کلاس‌شان را به مسواک‌زدن گروهی می‌گذرانند.» تجربه‌ای که سال گذشته در استان لرستان برگزار شد و نتایج خوبی از روند کاهشی بیماری‌های دهان و دندان در استان ثبت شد. 
   
نادیده گرفتن فلورایدتراپی
تجربه بهداشت جهانی نشان می‌دهد که فلورایدتراپی در مدرسه‌، یکی از مؤثرترین، مقرون‌به‌صرفه‌ترین و حیاتی‌ترین مداخلات بهداشت عمومی برای مبارزه با پوسیدگی دندان در جمعیت‌های دانش‌آموزی است‌؛ برنامه‌ای که می‌تواند شکاف میان آموزش و توصیه‌های پویش با پیشگیری عملی پر کند. به‌گفته دکتر قربانی، در حال حاضر برای ۹ میلیون دانش‌آموز، سالی دو بار فلورایدتراپی رایگان توسط وزارت بهداشت در مدارس ابتدایی انجام می‌شود اما با وجود این، استقبال چشمگیری از این برنامه برای تداوم آن و افزایش دفعات، صورت نمی‌گیرد: «در برخی کشورها، فلوراید به آب آشامیدنی اضافه می‌شود تا به‌صورت خودکار فلورایدتراپی انجام شده و از دندان‌ها و لثه‌ها محافظت کند. در ایران نیز برنامه فلورایدتراپی در برخی مدارس اجرا می‌شود اما متأسفانه برخی افراد در فضای مجازی، بدون آگاهی از فواید آن، این برنامه را مناسب نمی‌دانند. این موضوع احتمالا دلیل استقبال کم والدین و دانش‌آموزان از این طرح است.»

سلامت دندان، از بارداری تا سالمندی
برای کاهش آمارپوسیدگی دندان وتضمین سلامت دهان نیازمند گذار از پویش‌های آموزشی مقطعی به سازوکاری بلندمدت هستیم که مراقبت‌های اولیه بهداشت را به‌عنوان محور اصلی در نظربگیرد. این برنامه بر سه مرحله حیاتی استوار است که از سلامت دندان مادران باردار شروع می‌شود و نهایت به کودکانی می‌رسد که با مراقبت کافی از دندان‌های‌شان، می‌توانند در بزرگسالی، دندان‌های سالمی داشته باشند: «ما به‌دنبال این هستیم که با کمک مسئولان و مراقبین سلامت، برنامه‌ای درازمدت برای سلامت دندان‌های افراد جامعه داشته باشیم.» این‌طور که مدیر‌کل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت می‌گوید، کلید این امر، ادغام معاینات دندانپزشکی در روتین‌های غربالگری بارداری و تعیین زمان اولین ویزیت دندانپزشکی نوزاد است. بدیهی است که به نتیجه رسیدن چنین هدفی، نیاز به ایجاد پروتکل‌های مشترک بین پزشکان عمومی، ماماها و دندانپزشکان دارد.