امان از دست بچه‌های قلدر

مدرسه‌ای که محسن را برای پیش‌دبستانی پذیرفته بود اکنون او را برای کلاس اول ثبت‌نام نمی‌کند و این موضوع پرخاشگری را در وی بیشتر کرده. محسن می‌گوید: ‌همه دوستانم در این مدرسه‌اند و من نمی‌خواهم به مدرسه دیگری بروم. من اصلا مدرسه نمی‌روم.

او قبل از بهانه مدرسه نیز به بهانه توجه به بچه کوچک‌تر خانواده پرخاشگری می‌کرد و می‌گفت که هیچ کس او را دوست ندارد. محسن پنهانی برادر کوچکش را آزار می‌داد و می‌گفت: ‌برو گم شو! تو این خونه هیچ کس تو رو نمی‌خواد!

بچه‌های پرخاشگر در خانواده‌ها کم نیستند. آنها به مادرشان جواب تندی می‌دهند و برای پدرشان قلدری می‌کنند، خواهر و برادر و دوستانشان را اذیت می‌کنند و بسختی می‌توان با آنها کنار آمد، اما کنار آمدن با این کوچولوهای عصبانی و قلدر نیز راه‌حلی دارد.

راه‌حل‌های عملی

اگر پرخاشگری‌های کودک تلافی‌جویانه است بایستی‌ کودک‌ را از آزار و اذیت‌ کردن‌ دور کنیم‌ تا مجبور نباشد برای‌ تلافی‌ و انتقام، افراد دیگر را اذیت‌ کند.

اگر کودک شما سعی می‌کند پرخاشگری را وسیله جلب توجه قرار دهد باید‌ راه‌های‌ دیگری‌ را برای شاخص شدن به او نشان دهیم تا ناچار نباشد از روش‌ خشونت‌ برای‌ جلب‌ توجه‌ استفاده‌ کند.

گاهی احساس فقدان، کودکان را عصبانی و خشن می‌کند. اگر این فقدان جایگاه عاطفی کودک باشد سخت‌تر می‌تواند آن را درک کند تا از دست دادن یک اسباب‌بازی. روان‌شناسان دلایل پرخاشگری را اغلب بیرونی می‌دانند. اگر کودکان شما به این حد از پرخاشگری رسیده‌اند توصیه می‌شود رفتار و روش‌های خود را نیز بررسی کنید. شاید شما هم تغییراتی در رفتار خود داده‌اید که کودک احساس افسردگی می‌کند.

در این‌ میان‌ لازم‌ است‌ به‌ این‌ نکته‌ پی‌ ببریم‌ که‌ او چه‌ چیز دوست‌ داشتنی‌ را از دست‌ داده‌ و چگونه‌ می‌‌شود مورد از دست‌ رفته‌ را برای‌ او جبران‌ کنیم. اگر او احساس کمبود توجه می‌کند و فکر می‌کند دوستش ندارید، سعی کنید با رفتار خودتان این حس را از بین ببرید.

برنامه ضدقلدری

نرگس، مادر یک دختر 8 ساله و یک دختر 3 ساله است. او می‌گوید: وقتی دختر بزرگم را به مهدکودک فرستادم مقداری در خانه پرخاشگر شد. او در مهد یاد گرفته بود که هر کاری دارد با فریاد و سر و صدا و داد زدن پیش ببرد. گویا این را از همکلاسی‌اش یاد گرفته بود. من برای این‌که این کار را نکند سعی کردم رفتارهای پرخاشگرانه‌اش را تقویت نکنم.

این مادر 35 ساله که روان‌شناسی خوانده است، می‌گوید:‌ اوایل با گریه سعی می‌کرد ترحم من را جلب کند اما بزودی ناچار شد حرفم را گوش کند. به او گفتم: عزیزم من یک عادتی دارم و آن این است که اصلا صدای‌های بلند را گوش نمی‌دهم و به فریادها جواب نمی‌دهم. اگر می‌خواهی صدایت را گوش کنم باید آرام و مؤدب خواسته‌ات را بگویی. جالب است بدانید که او در خانه این الگوی رفتاری را کنار گذاشته است، اما در منزل پدر و مادرم -که به هر فریاد او ترتیب اثر می‌دهند- همچنان کارهایش را با داد و بیداد پیش می‌برد.

اعمال محدودیت برای کنترل پرخاشگری از توصیه‌هایی است که مشاوران خانواده و روان‌شناسان کودک پیشنهاد می‌کنند. مثلا چیزی را به کودک می‌دهید که باید بدهید و او با صدای معمولی درخواست کرده است، یا این که در صورتی او را به یک گردش روزانه ببرید که رفتار رضایت بخشی از خود نشان داده است و... .

آموزش خشونت، ممنوع

راه‌حل دیگر این است که نگذارید کودک رفتارهای خشونت‌بار را بیاموزد. ساعاتی را که کودکتان فیلم‌های خشونت‌آمیز تلویزیونی می‌بیند، کنترل و محدود کنید، بازی‌های خشن برای او نخرید و فیلم‌ها، تصاویر و روزنامه کودک را به دقت انتخاب کنید.

نادره صادقی، مشاور مدرسه، می‌گوید: والدین بچه‌های پرخاشگر اغلب اعتراف می‌کنند بچه ناظر رفتارهای پرخاشگرانه بوده است؛ مثلا دعوای پدر و مادر یا رفتار خشن فرزند بزرگ‌تر. بنابراین اگر می‌خواهید فرزند آرامی داشته باشید، الگوی مسالمتجو و آرامی برای او باشید و این الگو‌ها را برای او فراهم کنید.

پرخاشگری و بدعاقبتی

رفتارهای پسندیده را بوضوح تشریح و پاداش‌ها و کیفرهای آنها را بیان کنید. برای خوش‌خلقی و بد‌خلقی، پاداش‌ها و تنبیه‌هایی در نظر بگیرید.

سارا دختر 4 ساله‌ای دارد و توانسته پرخاشگری او را مهار کند. او می‌گوید: رفتارهای پرخاشگرانه مانا با کتک زدن و شکستن عروسک‌ها شروع شد. من یک شب که او خواب بود تمام عروسک‌ها را جمع کردم و در انبار خانه پنهان کردم. وقتی مانا سراغ عروسک‌هایش را گرفت به او گفتم: با عروسک‌ها بد برخورد می‌کردی آنها هم ناراحت شدند و همه‌شان تنشان درد می‌کرد و در حالی که گریه می‌کردند گفتند به شهر عروسک‌ها برمی‌گردیم. وقتی مانا دختر خوبی شد گنجشک‌ها به ما خبر می‌دهند و برمی‌گردیم.

مانا اول خیلی ناراحت شد اما بعد قول داد رفتارش را درست کند و مدتی هم با عروسک‌های پارچه‌ای و وسایل خانه بازی کرد و همه را دوباره با آرامی سر جایشان گذاشت. بعد یکی دو تا از عروسک‌ها را برایش آوردم و گفتم: اینها می‌خواهند بدانند رفتارت خوب شده یا نه اگر خوب باشی بقیه عروسک‌ها هم کم‌کم برمی‌گردند. او حالا با اسباب‌بازی‌هایش خیلی خوب بازی می‌کند و هیچ چیز را عمدا خراب نمی‌کند.

سعی کنید آگاهی کودک را به رنجی که بر اثر پرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می‌آید، افزایش دهید و به او بفهمانید که این رفتار چه عاقبتی دارد.

خشم را تخلیه کنید، نه تقویت

نادره صادقی توصیه می‌کند: اگر کودکان به هم پرخاشگری می‌کنند از کودک مورد خشونت قرار گرفته دلجویی کنید، نه از کودک پرخاشگر.

برخی معتقدند باید کودک فرصت تخلیه خشمش را از راه‌های درست پیدا کند.

نادره صادقی مشاور تحصیلی و کودک و نوجوان توصیه می‌کند به کودک پرخاشگر مسوولیتی بسپارید که خود را مهم حس کند و در مقابل ناکامی‌ها احساس کوچکی و سرخوردگی نکند. وی می‌افزاید: برخی بازی‌ها مثل داستان‌سازی و نمایش و گوش دادن فعال ممکن است به عنوان کمکی در جهت درک کودکان خشن به کار گرفته شود.

زهره زیارتی / جام جم