عرفان شیعی و مساله امامت و مهدویت

در جهان‌بینی اسلامی خاصه الهیات شیعی امر موعود و منجی آخرالزمانی مطرح بوده و از مبانی معنوی و روحی ژرف در باطن عقاید اسلامی ـ شیعی حکایت می‌کند.

در عرفان اصیل اسلامی که در تفکر تشیع حقیقی و در زی اعتقاد به ولایت حقه و امامت ظاهری و باطنی ائمه‌هدی(ع) استوار است، ولی کامل که همان امام‌معصوم و عادل است از سلاله پاک حیدرکرار(ع) و بانوی معنوی اسلام حضرت زهرا(س)‌ در عصر بیداد‌ ظهور کرده و زمین را به قدرت ولایت کلیه و روحانیت خاصه از لوث شر و ظلمت و نمادهای اهریمن پاک کرده و رهایی می‌بخشد.‌

این موضوع دلالت بر امری باطنی و معنوی می‌کند که در تاریخ فکر شیعی جریان داشته و در هر برهه از تاریخ به گونه‌ای متجلی شده است و در این باره عرفا و حکمای حقه در صور گوناگون زبان به بیان معانی گشوده و قدری پرده از رخسار حقیقت کنار زده‌اند؛ اما باید یادآور شد در طول تاریخ بسیار از این امر باطنی و معنوی به با عنوان‌های گوناگون سوء‌استفاده‌ها شده و از قِبَل انتصاب به مقام ولایت و منجی حقیقی یا با دعاوی ظهور موعود مطامع مادی و سیاسی بسیاری دنبال شده است.

به هر روی، این اعتقاد در مبنای الهی و معنوی که بر ولایت معصوم استوار است، مفهوم ژرفی رادر الهیات خاص عرفانی موجب می‌شود که از آن به توحید اشراقی نام برده‌اند، یعنی بنابر اعتقادات شیعی مقام ولایت که باطن نبوت است در درجات معنوی و مقامات روحانی تجلی کرده و سالک راه حقیقت با کنار زدن پرده‌های تاریکی و همچنین حجاب‌های نورانی می‌تواند رشحاتی از آن را به عینه دریافت داشته و بهره‌مند شود و از انوار ساطع از جان منبسط عالم که از دریچه وجود صاحب ولایت بر عالم می‌تابد، مستفیض شود.

هانری کربن در تاریخ فلسفه اسلامی می‌نویسد: «قطعا برای فهماندن نقش و عمل امام باید به عامل قلب مراجعه کرد: امام برای امت روحانی به منزله قلب است برای سازمان کالبد. مقایسه این دو برای باطنی بودن معرفه الامامه به منزله تکیه گاهی به کار می‌رود.»1

شیعه عقیده دارد که فعلیت امور الهی در عالم به ید قدرت ولی کامل که همان امام معصوم است ساری و جاری می‌شود که این امر به وجود جسمانی و حیات ظاهری حضرات ایشان هیچ ارتباطی ندارد و حتی توسل به وجود پاک ائمه(ع) نیز البته از دیدگاه عرفان نه بیان تشریعی و مبانی اخلاقی تشیع، از همین مقوله استمداد از مقامات شامخه باطنی و کسب معنویت از منابع نورانی و روحانی است که ایشان نیز بدون واسطه از ذات حضرت احدیت کسب فیض می‌کنند؛ مولوی بر همین اعتقاد از زبان حضرت امیر(ع) در جواب عمروبن عبدود بیان می‌دارد:

سایه‌ام من کدخدایم آفتاب/ حاجبم من نیستم او را حجاب.

یعنی وجود نورانی امیرالمومنین(ع) مصدر فیض است که از منبع فیاض عالم کسب فیض کرده و از رشحات آن عالَمی را بهره‌مند می‌گرداند.

این امر و مبنا در وجود مبارک و نازنین آخرین حجت الهی تجلی یافته و اعتقاد حقه شیعه اصیل و عرفان برخاسته از آن را شکل می‌دهد که در آخرالزمان کسی ظهور خواهد کرد که بساط عدالت گسترد و با معنویت تامه و حقه که از نورالانوار الهی در سینه بی کینه خویش جای داده است روی خلق زمین را به سوی خالق بازگردانده و روح حقیقی دین را ساری و جاری می‌فرماید.

امیر هاشم پور - جام‌جم

پا‌نوشت:
1 ـ تاریخ فلسفه اسلامی، هانری کربن، ترجمه دکتر اسداله مبشری انتشارات امیرکبیر 1352.