گوزن زرد ایرانی خاطره می شود

زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی، جنگل‌های گرمسیری خوزستان با دشت‌های کم ارتفاع و رودخانه‌های پر آب و درجه حرارت بالا در اطراف رودخانه‌های دز و کرخه و در کوهپایه‌های جنوب زاگرس بوده است.

شاید زمانی زیستگاه این گونه در عراق با این منطقه پیوستگی داشته و سراسر کوهپایه‌های جنوبی زاگرس را پوشش می‌داده است.

در حال حاضر، به‌دلیل مناسب نبودن شرایط زیستگاه اصلی در استان خوزستان، گوزن زرد در مناطقی دیگر از کشور که برخی نیز از نظر شرایط زیستگاهی و آب و هوایی تفاوت بسیار زیادی با جنگل‌های جلگه‌ای خوزستان دارد در حال زندگی هستند.

کاهش تنوع ژنی؛ خطر همیشگی

جدا از این‌که مرگ گوزن‌ها در سایت تکثیر و حفاظت گوزن زرد ایرانی در منطقه کرخه بحث داغ چند روز قبل بود، مسائل مربوط به ژنتیک و درون‌آمیزی این گوزن‌ها به عنوان تهدیدی دیگر برای ادامه طرح احیای گوزن زرد ایرانی مطرح است. طرحی که عمری پنجاه ساله دارد.

گوزن زرد ایرانی جمعیت‌ بسیار ایزوله‌ای است و به‌دلیل وقایع طبیعی از قبیل شرایط ناگوار اقلیمی و شیوع بیماری در خطر انقراض قرار دارد. کاهش افراد هر جمعیت باعث از بین رفتن بسیاری از صفات مطلوب و در نتیجه کاهش تنوع ژنتیکی شده و به سمت انقراض پیش می‌رود.

آتش زدن درختان؛ فکر بکر

دیده می‌شود گاه عده‌ای برای دورکردن مگس و کنه، درختان اطراف محدوده نگهداری گوزن‌های زرد را آتش می‌زنند. آتش زدن درختان اطراف محل نگهداری گوزن‌ها علاوه بر وارد کردن خسارت و صدمه زدن به محیط جنگل باعث ترس و وحشت میان گوزن‌های باقیمانده نیز شده است.

به دلیل وسعت 200 هکتاری محل نگهداری گوزن‌ها، بخشی از لاشه‌های یافت شده متعلق به ماه‌های گذشته است که از چشم محیط‌بانان پنهان مانده بود. متاسفانه طی دو سال گذشته، مراقبت‌های پزشکی در این منطقه بسیار کاهش یافته و اقدام‌های لازم برای بیماری‌زدایی از منطقه حفاظت شده انجام نشده است.

گفته می‌شود سایت گوزن زرد در منطقه «هلوه» شوش، استانداردهای موجود و شرایط زیستی ندارد، به گونه‌ای که گرمای شدید منطقه غرب شوش و دسترسی نداشتن به رودخانه، حتی امکان آب‌تنی به گوزن‌ها را نمی‌دهد.

بیماری و سدسازی؛ تهدیدهای جدید

مرگ گوزن‌های زرد ایرانی در منطقه حفاظت شده کرخه، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشته است. گرچه رسانه‌های مختلف بر علت مرگ گوزن‌های منطقه کرخه که «گزیدگی توسط مگس میاز» عنوان شده تاکید داشته‌اند، اما یکی از رسانه‌های محلی در جنوب غرب کشور، از جنبه‌ای دیگر به این مساله توجه داشته است.

این پایگاه خبری، مساله سدسازی و کاهش میزان آب رودخانه‌های استان خوزستان را نیز یکی از عوامل مهم در تکثیر مگس میاز و بیماری گوزن‌های زرد عنوان کرده است.

طبق آمار رسمی ارائه شده توسط مقامات دولتی در یک‌ماه اخیر ۳۳ گوزن زرد در منطقه حفاظت شده کرخه به طرز مشکوکی مرده‌اند.

مدیران دولتی، علت مرگ ناگهانی ۳۳ گوزن در جنگل‌های زاگرس میانی را «گزیدگی توسط مگس میاز» اعلام کرده‌اند. به‌ظاهر هجوم مگس میاز به جنگل‌های شمال خوزستان، به علت تغییرات اقلیمی ناشی از سیاست‌های غیرعلمی معاونت آب و آبفای وزارت نیرو بویژه سیاست‌های ضد محیط زیستی این وزارتخانه در انتقال آب سرشاخه‌های کارون و خرسان و دز بوده است.

همچنین تاکید سرسختانه بر آبگیری غیرعلمی سد کرخه و سد سیمره در طول زمستان ۹۱ و بهار ۹۲ باوجود اعتراض گسترده نظام صنفی کشاورزی خوزستان و نیز انتقاد استادان دانشگاه و فعالان محیط‌زیستی نیز در این مساله دخالت داشته است. درخصوص علت رشد مگس میاز در شمال خوزستان، متخصصان باید اظهارنظر کنند.

اما درخصوص افزایش رطوبت در حوزه کرخه، می‌توان با قاطعیت علت اصلی رشد رطوبت در حوزه کرخه را تغییرات اقلیمی ناشی از آبگیری سد کرخه و سد سیمره و افزایش عمومی ظرفیت دریاچه سدهای منطقه شمال خوزستان اعلام کرد.

افزایش آب پشت سدها به معنی کاهش آورد رودخانه دز و کرخه و کارون در پایین دست است که موجب تخریب زیستگاه مگس میاز در تالاب شادگان و نواحی مرزی جنوب‌غرب استان خوزستان شده و اگر روند انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های کارون، خرسان و دز ادامه یابد و فکری برای جلوگیری از تخریب و خشکاندن تالاب شادگان نشود، مگس میاز نیز همچون گردوغبار در سراسر استان‌های جنوب غربی ‌کشور پراکنده خواهد شد.

علی ترک‌قشقایی