جایگزینهایی برای تنبیه بدنی کودکان

«زن روز» نوشت: با وجود این که از نظر بسیاری از والدین، تنبیه کردن هم یکی از شیوه های تربیتی است، اما آن چه که مهم است چگونه تنبیه کردن است؟ آیا تنبیه بدنی هم می تواند راه مطمئنی برای تربیت درست فرزندمان باشد؟ احتمالاً  پاسخ بسیاری از والدین حتی آن هایی که کودکانشان را کتک می زنند منفی است و نتایج تحقیقات هم این مسئله را تایید می کند که کودکان تا سن ۱۲ سالگی برداشت درستی از تنبیه ندارند و به تشویق بیش از تنبیه واکنش نشان می دهند، محققان با بررسی مغز کودکان دریافتند که تشویق کودکان در سن ۸ سالگی باعث تحریک مراکز ویژه رفتاری در مغز می  شود و کودک رفتارهای مثبت خود را که تشویق شده، دوباره تکرار می کند. این در حالی است که تنبیه کردن چنین تاثیری ندارد و کودک در این سن نمی تواند درک کند اگر به خاطر اشتباهی تنبیه شد نباید دوباره آن را تکرار کند. ولی مسئله این جاست که گاهی کودکان آن قدر بازی گوشی و آن قدر خرابکاری می کنند که والدین ناخواسته مجبور می شوند کودکشان را کتک بزنند یا او را در حمام و انباری حبس کنند، اما جایگزین های زیادی برای تنبیه کودکان وجود دارد که به مراتب موثرتر و لطیف تر از تنبیه بدنی است که در ادامه به تعدادی از آن ها خواهیم پرداخت ولی قبل از آن نکات قابل توجهی درباره چگونه تنبیه کردن کودکان وجود دارد که ابتدا به آن ها اشاره می کنیم:

یک بار کودکی را مشاهده کردم که به جای استفاده از قاشق سعی می کرد با دست غذا بخورد و به حرف دیگران برای استفاده از قاشق توجهی نمی کرد که در نهایت والدینش او را به این صورت تنبیه کردند؛ «تا مدتی نمی توانی از اسباب بازی جدیدت استفاده کنی و از دوچرخه هم خبری نیست!» و در جواب کودکشان که با معصومیت می گفت: «ببخشید» پاسخ دادند: «اگر هم زیاد اصرار کنی، از بازی های دیگر محروم می شوی!» سپس شروع کردند به سخنرانی برای کودکشان که گاهی شیطان در جلد بچه ها می رود و آن ها را مجبور به انجام کارهای بد می کند ولی در پاسخ آن ها کودک جواب داد: «فعلاً که شیطون تو جلد خودتون رفته!» و این یک حقیقت است که اگر از تنبیه بیش از حد استفاده کنید، نه تنها به نتیجه دلخواه نمی رسید بلکه تنبیه اثر خودش را از دست می دهد و در مواردی نتیجه عکس خواهد داد.

وقتی کودکی کار اشتباه و خطرناکی را انجام می دهد، وظیفه ما به عنوان والدین فقط این نیست که با فریاد به او بگوییم: «بس کن» بلکه وظیفه داریم در مقابل به او بگوییم: چه کاری را بکند و او را به خاطر انجام کار درست تشویق کنیم؛ مثلاً اگر کودکی با بی احتیاطی وسط خیابان می پرد، به جای فریاد زدن و سرزنش کردنش، نحوه رد شدن صحیح از خیابان را به او آموزش دهید.

بسیاری از والدین وقتی کودکشان کار اشتباهی را انجام می دهد به او می گویند: «فقط صبر کن بابات بیاد!» «اگه این کار را انجام بدی وقتی مامانت اومد بهش می گم!» «باشه هر کاری دوست داری انجام بده منم فردا نمی برمت پارک» به نظر شما اشکال این جمله ها چیست؟! پاسخ این است که این جمله ها تنبیه کودک را به آینده موکول می کند و به همین خاطر اثری ندارد بنابراین برای اثربخش بودن تنبیه یا تشویق بهتر است بلافاصله آن را انجام دهید.

سعی کنید مانند طبیعت باشید، مثلا همه کودکان می دانند اگر از طبقه چهارم پایین بپرند احتمالا زنده نخواهند ماند و در این باره کسی با آن ها شوخی ندارد، شما هم می توانید با عمل کردن به حرفتان، مانند طبیعت قابل پیش بینی باشید. اما به یاد داشته باشید که تنبیهات شما باید منصفانه باشد و البته فراموش نکنید درباره تعهدات خود برای تشویق کردن کودکتان هم مانند طبیعت قابل پیش بینی باشید.

۱ - محروم کردن موقتی: روش محروم کردن موقتی یکی از جایگزین های مناسب برای تنبیه بدنی کودک است و به این صورت است که شما کودکتان را برای مدتی از فعالیتی محروم می کنید البته این محرومیت باید به گونه ای باشد که کودک شما احساس کند چیز باارزشی را از دست داده است. لطفا در استفاده از این روش به این نکات توجه کنید:

الف) دلایل محرومیت را برای کودک توضیح دهید: قبل از انجام هر اقدامی به کودکتان بگویید علت محروم شدن او، انجام فلان رفتار اشتباه بوده است و این محرومیت برای ترک رفتار نادرستش لازم است. البته دقت کنید که در ابتدا از این روش فقط برای یک رفتار اشتباه استفاده کنید و بعد از اصلاح آن رفتار، به سراغ رفتارهای نادرست دیگرش بروید و به یاد داشته باشید در صورت استفاده زیاد، این روش نیز مانند دیگر شیوه ها اثرش را از دست می دهد و بی نتیجه می  شود.

ب)محل اخراج: در انتخاب محل تنبیه دقت کنید زیرا محل اخراج کودک باید جایی باشد که کودک احساس کند از چیزی محروم شده؛ مثلا برای کودکی که از هر موقعیتی استفاده می کند و به کوچه می رود، بستن در حیاط به عنوان تنبیه کار درستی نیست؛ زیرا شما همان چیزی را به او می دهید که دنبالش است. نکته بعدی این است که محل اخراج نباید تاریک و ترسناک باشد، مثلا حمام تاریک برای تنبیه کودک مناسب نیست.

ج)مدت تنبیه: بعضی والدین برای تنبیه یک کودک دوساله مدت زمان یک ربع یا نیم ساعت را در نظر می گیرند! در حالی که باید برای هر سال، یک دقیقه تنبیه در نظر بگیرید،مثلا برای یک کودک دو ساله دو دقیقه تنبیه کافی است و برای یک کودک پنج ساله پنج دقیقه زمان مناسبی است.

د)مقاومت: اما اگر کودک شما در مقابل تنبیه مقاومت کرد، مثلا از محل اخراج فرار کرد، به او بگویید که یک دقیقه دیگر به تنبیه‌اش افزوده می شود و مثلا به جای چهار دقیقه پنج دقیقه حق بازی ندارد. البته به یاد داشته باشید دقایق اضافی نباید بیش از سه دقیقه شود زیرا در این صورت اثرش را از دست می دهد.

۲ -عصبانی شوید: بعضی از کودکان خیلی لجباز هستند به گونه ای که انجام روش های ذکر شده، تاثیری بر آن ها ندارد، در این صورت اگر شما مقداری عصبانی شوید اشکالی ندارد و همین که شما به کودکتان با قاطعیت بگویید: «دیگه دارم از دستت عصبانی می شم!» مقاومتش را در هم می شکنید.

۳ - از کودک رفع مسئولیت نکنید: نکته بعدی این است که نگذارید تنبیه کودک راهی باشد برای فرار از مسئولیت. مثلا اگر او در حین جمع کردن اسباب بازی هایش، کار بدی انجام داد، او را تنبیه کنید و دوباره بعد از تنبیه او را مجبور کنید کارش را ادامه دهد؛ زیرا ممکن است او یاد بگیرد برای فرار از مسئولیت کار بدی انجام دهد تا تنبیه شود و در حین تنبیه استراحت کند.

۴ - تصحیح رفتار اشتباه: اما روش دیگر جایگزین برای تنبیه کودکان، تصحیح رفتار اشتباه است. انجام این روش به این صورت است که شما از پیامدهای طبیعی برای از بین بردن رفتار اشتباه کودکان استفاده می کنید، مثلا برای کودکی که روی دیوار نقاشی می کند، این روش می تواند مفید باشد به این صورت که شما از کودک می خواهید قسمت نقاشی شده را با دستمال تمیز کند و اگر او انجام این کار را بلد نیست به او آموزش دهید و در صورت مقاومت دستانش را بگیرید و او را مجبور به تمیز کردن دیوار کنید. هنگامی که دیوار را کاملا تمیز کرد، به او بگویید: عزیزم دیوار خیلی تمیز شده، حالا ازت می خوام بقیه دیوار را هم تمیز کنی! و اگر دفعه بعد باز هم دیوار را کثیف کرد دوباره او را مجبور به تمیز کردن کنید. البته برای استفاده از این روش نکاتی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم:

الف) جبران اشتباه: از کودکتان بخواهید کار بدش را جبران کند، مثلا به خاطر حرف بدی که زده است معذرت خواهی کند یا اگر تمام ظرف ها را ریخته، آن ها را جمع کند.

ب) تمرین رفتار مثبت: حتما شما هم به خاطر دارید هنگامی که در مدرسه کلمه ای را غلط می نوشتیم، معلم مجبورمان می کرد مثلا املای درست آن کلمه را ده بار بنویسیم، انجام این روش هم به همین صورت است مثل تمیز کردن دیوار که کودک مجبور می شود قسمت دیگری از آن را نیز تمیز کند یا مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهید علاوه بر اتاقش قسمت دیگری از خانه را هم مرتب کند.

ج) تحسینش کنید: هنگامی که کودک به جای کار اشتباهش کار درست و شایسته ای انجام داد او را تشویق کنید و برایش جایزه ای کوچک در نظر بگیرید.

د) مثل همیشه قاطع باشید: قاطع باشید و از حرف خودتان کوتاه نیایید، مثلا اگر قرار شد کودکتان اتاقش را تمیز کند باید تمامش را خودش تمیز کند.

اما در استفاده از روش های جایگزین تنبیه بدنی کودکان ۲ نکته مهم نیز وجود دارد که باید مد نظر قرار دهید:

نکته اول) در نظر گرفتن سن و توانایی کودک هم بسیار مهم است و شما نباید کودک را به خاطر کاری که فهم آن را ندارد، تنبیه کنید. مثلا اگر کودکی تکالیفش را انجام نمی دهد و در حین انجام تکالیف فرار می کند اول مطمئن شوید، کودک شما مشکل بیش فعالی یا مشکلات دیگر ندارد بعد برای تنبیه‌اش اقدام کنید.

نکته دوم) همیشه به یاد داشته باشید به کار بردن هر روش تربیتی برای انجام هر کار اشتباهی مانند خوردن یک قرص است برای تمام بیماری ها! که نه تنها موثر نیست بلکه ممکن است مضر هم باشد. مثلا برای کنترل بددهنی کودکتان راه های دیگری وجود دارد که در شماره های گذشته به آن اشاره کردیم، اگر آن ها موثر نبودند آن گاه می توانید از این روش استفاده کنید ضمن این که خودتان هم باید مسئولیت پذیر باشید شاید اعمال شما باعث شده کودکتان بی ادب و بددهن شود یا والدینی که در مقابل هر خواسته منطقی و غیرمنطقی کودکشان می گویند:«نه» باید منتظر لجبازی و انجام رفتارهای اشتباه از سوی کودکشان باشند.

>> روزنامه خراسان