این ویتامین باید به شما بتابد

تازگی‌ها هم که به قول خودش استخوان‌درد امانش را بریده، یک بسته قرص ویتامین D تهیه کرده و هرازگاهی یکی از آنها را می‌خورد. می‌گوید ویتامین که ضرر ندارد؛ اگر هم زیاد بخورم به نفعم است. او می‌گوید، اما نمی‌داند ویتامین هم اگر بیش از حد نیاز مصرف شود، عوارضی دربردارد. از طرف دیگر، به نظر می‌رسد با مشکلات ناشی از کمبود این ویتامین هم بدرستی آشنا نیست و ضعف استخوان‌هایش را تنها نشانه‌ای می‌داند که ناشی از کمبود این ویتامین است.

در صورتی که ویتامین D یکی از مواد ضروری و موردنیاز بدن است که هم کمبودش می‌تواند مضرات و عوارضی ایجاد کند و هم مصرف بیش از حد آن. دکتر خدیجه رحمانی، متخصص تغذیه در گفت‌وگو با جام‌جم درباره این ویتامین چنین توضیح می‌دهد: ویتامین D یکی از ویتامین‌های محلول در چربی و همین طور یک پیش‌ساز هورمون است که به مقدار کافی باید دریافت شود.

ویتامینی بدون منابع گیاهی

دکتر رحمانی با تاکید بر این‌که ویتامین D در منابع گیاهی یافت نمی‌شود، می‌گوید: ویتامین D از طریق مواد‌غذایی حیوانی و همین طور تابش اشعه UV آفتاب به زیر‌پوست تامین خواهد شد.

به گفته این متخصص تغذیه، غنی‌ترین منبع غذایی ویتامین D، روغن کبد ماهی است که البته مصرف دائم ندارد و ممکن است به شکل درمانی مورد استفاده قرار گیرد. ماهی‌های پرچرب مانند سالمون و ساردین نیز منابع خوبی از ویتامین D محسوب می‌شود. در کنار اینها، شیرهای غنی‌شده با ویتامین D که امروزه در دسترس افراد قرار‌دارد، لبنیات، تخم‌مرغ (بویژه زرده آن) و جگر نیز منابع ویتامین D است. البته کسانی که زرده تخم‌مرغ را مصرف نمی‌کنند، ویتامین مورد نیازشان هم تامین نشده و در مورد جگر هم با توجه به اثرات نامناسبی که دارد، مصرف آن چندان توصیه نمی‌شود.

بنابراین می‌توان گفت منابع غذایی زیادی برای دریافت این ویتامین به مقدار کافی وجود ندارد و برهمین اساس متخصصان تغذیه، مکمل‌یاری و استفاده از کمی تابش خورشید در طول روز را روشی مناسب برای تامین ویتامین D می‌دانند. دکتر رحمانی با اشاره به این موضوع، می‌افزاید: استفاده از تابش آفتاب هم نباید در زمان اوج تابش باشد. بنابراین برای دریافت ویتامین D نباید در فواصل زمانی دو ساعت قبل و بعد از ظهر در معرض نور قرار بگیرید. همچنین به هیچ عنوان نباید مکمل‌های ویتامین را خودسرانه و به طور مداوم مصرف کنید، چراکه میزان بیش از حد نیاز این ویتامین‌ می‌تواند موجب مسمومیت فرد شود.

ویتامینی با نقش‌های متعدد

وقتی درباره ضرورت مصرف منابع ویتامین D صحبت می‌شود، تقریبا تمام افراد به فکر سلامت استخوان‌ها و لزوم وجود این ویتامین برای حفظ کلسیم می‌افتند؛ در‌حالی که دکتر رحمانی می‌گوید: تاثیر بیولوژیکی اصلی این ویتامین، حفظ کلسیم و فسفات خون است که در سیستم اسکلتی ـ عضلانی نقش موثری دارد، اما امروزه گیرنده‌های این ویتامین در دیگر بافت‌ها مانند پروستات، کولون، ریه و... نیز شناسایی شده است.

این متخصص تغذیه می‌افزاید: ویتامین D3 از طریق گردش خون به بافت‌های هدف می‌رود و در آن بخش‌ها وظایف متعددی از جمله تنظیم کلسیم، حفظ سلامت استخوان‌ها و ماهیچه‌ها، تنظیم فشار خون، سلامت قلب و عروق، تکامل عصبی و تعدیل سیستم ایمنی را انجام می‌دهد. این فواید و نقش‌هایی که درباره ویتامین D گفته شد، سال‌هاست که شناخته شده است، اما به گفته دکتر‌رحمانی امروزه نقش‌های دیگری هم برای این ویتامین شناسایی کرده‌اند.

این عضو هیات علمی دانشگاه در این‌باره توضیح می‌دهد: امروزه مشخص شده است که گیرنده‌های ویتامین D در دیگر بافت‌های بدن هم وجود دارد و در ماکروفاژها (گلبول‌های سفید موجود در بافت‌ها) باعث تعدیل سیستم ایمنی می‌شود و در نتیجه در پیشگیری از بیماری‌های خودایمنی و تهاجم ماکروفاژها نقش ایفا می‌کند. در غده پروستات، بافت پستان، ریه‌ها و کولون هم تنظیم رشد سلولی و تمایز سلولی را برعهده دارد.

عوارض ناشی از کمبود ویتامین D

کمبود هر یک از مواد مورد نیاز بدن می‌تواند عوارض و عواقب ناخوشایندی برجا بگذارد. دکتر رحمانی درباره عوارض ناشی از کمبود ویتامین D می‌گوید: آن طور که نتیجه مطالعات نشان می‌دهد، کمبود ویتامین D در دوران بارداری باعث تولد نوزاد کم وزن می‌شود و در صورتی که این کمبود در دوران شیردهی هم ادامه داشته باشد، استحکام استخوانی کودک کاهش پیدا می‌کند.

این متخصص تغذیه می‌افزاید: مشخص شده در سنین بلوغ ارتباطی میان کمبود ویتامین D و مصرف شیر وجود دارد و کمبود دریافت، موجب کاهش دانسیته استخوانی در این سنین می‌شود. همچنین براساس این پژوهش‌ها مشاهده شده، کودکانی که آلرژی شیر و کمبود ویتامین D نیز دارند، در معرض راشیتیسم قرار می‌گیرند. البته درمان‌های مکمل‌یاری در این شرایط می‌تواند باعث بهبود این بیماری در کودکان شود.

دکتر رحمانی درباره سرطان‌هایی که ممکن است بر اثر کمبود ویتامین D ایجاد شود، می‌گوید: براساس مطالعات انجام گرفته، ارتباط مستقیمی میان سرطان‌های دستگاه گوارش و بخصوص کولون، سرطان پروستات، سرطان پستان، سرطان لنف و همچنین ریه با کمبود ویتامین D شناخته شده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه می‌افزاید: علاوه بر اینها، ویتامین D از تکثیر سلول‌های سرطانی پوست نیز جلوگیری می‌کند.

وی با اشاره به این‌که ارتباط با این سرطان‌ها هم از نظر میزان ابتلا به سرطان و هم از نظر میزان مرگ‌ومیر شناخته شده است، توضیح می‌دهد: روش مکمل‌یاری برای کسانی که دچار کمبود ویتامین D هستند، می‌تواند به کنترل بیماری‌ کمک کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟

ویتامین D یکی از ویتامین‌های ضروری و مورد نیاز بدن است و کمبود آن می‌تواند عوارض ناخوشایندی را ایجاد کند، اما این موضوع هم اصلا به معنای مجوزی برای مصرف بیش از حد مکمل‌های ویتامین D نیست. دکتر رحمانی با اشاره به این‌که مصرف بیش از حد نیاز ویتامین D می‌تواند موجب مسمومیت و بروز مشکلات دیگری شود، می‌گوید: افراد خاصی هستند که بیش از دیگران در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند. کسانی که میزان دریافت رژیم غذایی‌شان ناکافی است یا دچار سوءتغذیه هستند، در معرض این مشکل هم قرار خواهند داشت و علاوه بر اینها، افرادی که سوءجذب دارند نیز باید توجه بیشتری داشته باشند. در چنین شرایطی ممکن است مقدار دریافت کم نباشد، اما به دلیل سوءجذب، با کمبود روبه‌رو می‌شوند.

این عضو هیات علمی دانشگاه ادامه می‌دهد: مبتلایان به بیماری‌های شدید کبدی، افرادی که دچار اختلالات کلیوی هستند، بیمارانی که به‌طور مداوم دارو مصرف می‌کنند و کسانی که در معرض تابش آفتاب قرار نمی‌گیرند نیز در معرض خطر کمبود ویتامین D خواهند بود.

به گفته وی، افراد مسن و نژاد سیاهپوست نیز در گروه افرادی قرار می‌گیرند که با خطر بیشتری روبه‌رو هستند.

دکتر رحمانی می‌افزاید: با توجه به اهمیت مصرف مقدار کافی ویتامین D، پیشنهاد می‌شود این مورد در آزمایش‌های غربالگری قرار گیرد؛ البته نکته مهم این است که زمان انجام آزمایش‌ها هم مهم است و با توجه به این‌که مقداری از این ویتامین از طریق تابش آفتاب دریافت می‌شود، مسلما مقدارش در تابستان و زمستان تفاوت خواهد داشت؛ بنابراین زمان اندازه‌گیری هم موضوع مهمی است که باید در نظر داشت.

نیلوفر اسعدی‌بیگی / گروه سلامت