بچه‌های بدعادت در بوفۀ مدارس

بوفه مدارس برای نسل جدید دانش آموزان نیز تصاویری است مشابه همین صحنه های قدیمی با این فرق که حالا تعداد خوراکی های ناسالم که بچه ها حاضرند به هر قیمتی آن را بخرند، بیشتر شده است.

دانش آموزان امروز نسبت به بچه های نسل قبل، پول بیشتری نیز در اختیار دارند و همین است که برخلاف گذشته، دست دانش آموزان برای خرید خوراکی باز است. بوفه های مدارس نیز درست به همین علت پررونق است و در نبود نظارت های دقیق و مستمر، مواد خوراکی را عرضه می کنند که ارزش غذایی ندارد.

فهرست خوردنی هایی که برای سلامت دانش آموزان مضر است، بلندبالاست؛ از چیپس و پفک و سوسیس و کالباس گرفته تا فلافل، همبرگرهای بدون بسته بندی، آبمیوه های صنعتی و شکلات های کشدار و چسبناک که مخرب دندان هاست. اما همه این خوراکی ها با این که در زیان آور بودنشان تردیدی نیست، در بوفه های مدارس فروخته می شود و شکم دانش آموزان گرسنه را پر می کند.

دستورالعمل آماده نیست

با شروع هر سال تحصیلی، بخشنامه هایی به مدارس سراسر کشور فرستاده می شود که در آن نحوه اداره بوفه و این که چه خوراکی هایی باید در آنها عرضه شود، تشریح می شود اما این بخشنامه ها کمتر اجرا و در بوفه ها نیز تقریبا همان اقلامی فروخته می شود که در همه مغازه ها در دسترس است. این در حالی است که اواسط ماه آذر، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت به فارس خبر داد که دستورالعمل جدید تغدیه سالم در مدارس بزودی تهیه و به صورت کشوری ابلاغ می شود.

در واقع وزارت بهداشت بر این گمان است که تغییر نام بوفه مدارس به پایگاه تغذیه سالم و نیز دستورالعمل کشوری نحوه اداره بوفه ها به ارتقای کیفیت مواد خوراکی عرضه شده در مدارس منجر می شود، اما بدون تردید نه تغییر نام و نه کشوری شدن دستورالعمل ها نمی تواند به تنهایی به بهتر شدن اوضاع بینجامد، زیرا اگر این طور بود بخشنامه هایی که تاکنون به صورت استانی ابلاغ شده است، اثرش را بر تغدیه دانش آموزان می گذاشت.

این در حالی است که با گذشت سه ماه از شروع سال تحصیلی هنوز این دستورالعمل کشوری تهیه نشده و به سرانجام نرسیده که این موضوع نشان می دهد تغذیه دانش آموزان و به طور کلی، سلامت آنها در اولویت قرار ندارد.

نظارت ها ضعیف است

گرسنگی دانش آموز صبحانه نخورده ای که کلاس درس را به امید زنگ تفریح تحمل می کند معمولا با خوراکی های ناسالمی فرو می نشیند که اگر چه شکم را پر می کند و مزه خوبی در دهان باقی می گذارد، اما بی خاصیت است و مواد مغذی را به سلول ها نمی رساند.

گردانندگان بوفه های مدارس که برخلاف تاکید دستورالعمل ها، خشکبار، خرما، انواع مغزها، کشمش، نخودچی، آجیل، سویا، توت خشک، انجیر خشک، انواع میوه سالم و ضدعفونی شده در بسته بندی وکیوم، میوه خشک، انواع ماست، کشک، پنیر و بستنی پاستوریزه بجز بستنی یخی را برای فروش عرضه نمی کنند، یکی از متهمان اصلی در تغذیه نامناسب دانش آموزانند.

این بوفه داران مجموعه ای از مواد خوراکی کم ارزش و حتی مضر را در دسترس دانش آموزان قرار می دهند، در حالی که موفق می شوند در نبود نظارت های مستمر و موثر، اجناس خود را تا آخرین عدد به فروش برسانند.

یکی از مدیران مدارس ابتدایی به «جام جم» می گوید درآمد حاصل از فروش مواد خوراکی در بوفه، به مدیر داده می شود و چون مدرسه برای اداره امور به این پول نیاز دارد، نسبت به این که چه چیزی به دانش آموزان فروخته می شود، حساسیت نشان نمی دهد. با این حال او توضیح می دهد مدیرانی نیز هستند که به بوفه مدارس نظارت دارند و در صورت مشاهده تخلف، اجناس غیربهداشتی و مضر را جمع می کنند.

اما یکی دیگر از مدیران به «جام جم» می گوید برخی بوفه داران مدارس در عین عرضه مواد خوراکی سالم، اقلام ناسالم اما مورد پسند دانش آموزان را نیز به صورت پنهانی در اختیار آنها قرار می دهند یعنی خوراکی های سالم را در معرض دید همگان می گذارند و خوراکی های زیان آور را به دانش آموزانی که آن را مطالبه کنند، می فروشند. این وضع در واقع تائیدی است بر این که نظارتی بر بوفه های مدارس وجود ندارد چون اگر غیر از این بود رابطه پنهانی میان بوفه دار و دانش آموز شکل نمی گرفت.

البته یکی از مدیران «مدارس مروج سلامت» توضیح می دهد نظارت بر بوفه های این مدارس بهتر از مدارس عادی است چون کارشناسان بهداشت محیط در مدارس مروج سلامت سالی یک یا دوبار حاضر می شوند و هم بر بوفه ها نظارت می کنند و هم اطلاعاتی راجع به این که چه خوراکی هایی و با چه شرایطی باید در اختیار دانش آموزان قرار بگیرد، اطلاع رسانی می کنند.

اما نظارت فقط در مدارس مروج سلامت، گویای عدد کوچکی است. آخرین آماری که دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت ارائه داده، نشان می دهد از بیش از 114 هزار مدرسه موجود در کشور فقط 20 هزار مدرسه عنوان مروج سلامت دارد. (که البته همه این مدارس به معنی واقعی مروج سلامت نیست و برخی از آنها فقط این عنوان را یدک می کشد.)

این در شرایطی است که آموزش و پرورش همچنان با مشکل کمبود مربی بهداشت روبه‌روست و آخرین آمارها از کمبود دست کم 5000 مربی حکایت دارد. هم اکنون بسیاری از مدارس در نقاط شهری و روستایی از داشتن مربی بهداشت محروم است، به طوری که به گفته مسئولان آموزش و پرورش به ازای هر 4000 دانش آموز یک مربی بهداشت وجود دارد، آن هم در شرایطی که براساس استانداردهای جهانی باید به ازای هر 700 دانش آموز یک مربی بهداشت وجود داشته باشد.

همین است که نظارت بر بوفه ها در مدارسی که مربی بهداشت ندارد سخت تر می شود و همه چیز به مدیر مدرسه، وجدان کاری او و میزان توجهش به سلامت دانش آموزان برمی گردد.

بوفه مدارس روستایی بدتر از شهرها

در این میان وضع بوفه مدارس در مناطق روستایی پرچالش تر از شهرهاست. مدارس روستایی یا بوفه ندارد که در این صورت دانش آموزان در زنگ های تفریح به مغازه های داخل روستا می روند و دور از چشم بزرگ ترها خوراکی مورد نظر را می خرند، یا اگر بوفه دارد اجناس مضر را عرضه می کند و بوفه دارش نیز یکی از دانش آموزان مورد اعتماد مدیر است که نه کارت بهداشت دارد و نه می داند چه خوراکی هایی سالم تر است.

طبق دستورالعمل های موجود، خانه های بهداشت روستا ها باید بر بوفه مدارس به صورت دوره ای نظارت کنند، اما چون این خانه های بهداشت اغلب کمبود نیرو دارد، تقریبا در هر سال تحصیلی حتی یک بار نیز به بوفه مدارس روستایی سرکشی نمی شود.

این در حالی است که شکل ظاهری بوفه های مدارس (چه شهری و چه روستایی) نیز با آنچه در دستورالعمل ها عنوان می شود، تفاوت اساسی دارد. بوفه در بیشتر مدارس کشور، اتاقکی در گوشه ای از حیاط است که هیچ امکاناتی بجز چهار دیوار، یک سقف و یک در و پنجره ندارد. این در حالی است که یک بوفه استاندارد باید از محل جمع آوری زباله و سرویس های بهداشتی فاصله داشته باشد، در و پنجره هایش سالم و کف و دیوارهای آن قابل شستشو و بدون درز و شکاف باشد، سطل زباله قابل شستشو و مجهز به کیسه زباله داشته باشد و در آن میز کار سالم با روکش قابل شستشو، قفسه بندی برای چیدن خوراکی ها و لوله کشی آب سالم و بهداشتی وجود داشته باشد.

خانواده، حلقه مهم آموزش

خانواده های پرمشغله امروز که در بسیاری از آنها مادر و پدر همزمان با هم کار می کنند بیشتر از آن که به کیفیت غذا فکر کنند دنبال غذایی هستند که سریع آماده شود و درست کردنش زحمت کمتری داشته باشد.

بازار پررونق فست فودها محصول همین شتابزدگی خانواده هاست که حتی در خانه هایی که مادر در آن خانه دار است و فرصت برای طراحی سبد غذایی خانواده را دارد نیز رسوخ کرده است. طبیعی است کودکی که در چنین خانواده هایی رشد می کند و به مدت شش سال ذائقه اش به سمت خوراکی های کم ارزش متمایل می شود، وقتی به مدرسه می رود نیز دنبال همان ذائقه آشنا می رود و هنگامی که خوراکی های مورد پسندش را در بوفه مدرسه پیدا می کند، مشتری آن می شود.

پس پیداست برای تغییر شرایط فعلی، خانواده ها و مدارس باید دوشادوش هم حرکت کنند و هر دو در جهتی یکسان به کودکان آموزش بدهند. بدخوری در بین مردم کشور ما عادتی تقریبا همه گیر است و آن طور که رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به فارس می گوید، 7 درصد کودکان ایرانی سوءتغذیه دارند، کودکانی که یا بد غذا می خورند یا چاق هستند و کم وزنی و کوتاه قدی دارند، یعنی چهار معضلی که با عادت های تغذیه ای آنها ارتباط مستقیم دارد و اگر خانواده و مدرسه همچنان نسبت به این موضوع بی توجه باشند، کودکان بیشتری را درگیر خواهد کرد.

خوراکی های ناسالم با بدن چه می کند؟

چیپس و پفک و بقیه تنقلات شور گرچه خوش خوراک و خوشمزه است، اما به علت آغشته بودن به نمک برای بدن مضراست. مضر بودن این خوراکی ها به این علت است که وقتی میزان نمک در بدن بالا می رود، بدن آب زیادی نگه می دارد و در نتیجه حجم مایعات بدن افزایش می یابد. علت این که نمک، فشار خون را بالا می برد نیز همین است. این وضع با بیماری عروق کرونری قلب و سکته مرتبط است چون وقتی مقادیر زیادی از مایع در مغز جریان می یابد خطر ضعف در عروق خونی مغز، احتمال پارگی و بروز سکته بالا می رود و این خطری است که طرفداران چیپس، پفک و خوراکی های شور را تهدید می کند.

سوسیس و کالباس نیز نمک زیادی دارد و چون برخی از انواع آن، دودی، تند و ادویه دار است جذب کلسیم پروتئین در بدن را کاهش می دهد که در نتیجه استمرار این وضع، احتمال بروز پوکی استخوان زیاد است. این در حالی است که بیشتر این محصولات از گوشت سفید یا قرمز تولید نمی شود بلکه محتوی برخی اعضای دام مثل ریه، طحال، مثانه، نخاع، بافت های غده ای، سنگدان، رگ و پی، پوست، گوشت کله و چربی های احشایی است که ارزش غذایی کمی داشته و مملو از چربی های مضر است.
>> مریم خباز