فرزندخواندگی و قانون

جام جم سرا: در شرع اسلام رابطه بین فرزند و پدر و مادر تنها از طریق «ولادت مشروع» ایجاد می‌شود و تعریفی که در قانون ایران از نهاد «فرزندخواندگی» می‌شود، مفهومی کاملا متفاوت از کشورهای غربی دارد، چون آثار ناشی از قرابت نسبی (رابطه بین پدر و مادر و فرزند) از قبیل «وارث» یا «حرمت نکاح» به واسطه «فرزندخواندگی» ایجاد نمی‌شود.
در ایران در سال ۱۳۵۳ با اقتباس از حقوق کشورهای اروپایی بخصوص فرانسه، قانون فرزندخواندگی به تصویب رسید. اما پس از انقلاب اسلامی نام آن را «قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست» گذاردند.
به موجب بند دوم اصل ۲۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت موظف به حمایت از مادران و کودکان بی‌سرپرست شده و قانون مصوب ۱۳۵۳ نیز در راستای تامین هدف قانون‌گزار، در همین راستا تصویب شد که شامل ۱۷ ماده و چندین تبصره است. ماده ۱ این قانون یکی از ملاک‌های سرپرستی را اقامت در ایران لحاظ کرده است. صدور حکم قطعی سرپرستی و صدور شناسنامه موجب قطع رابطه خویشاوندی طفل با پدر و مادر واقعی وی نخواهد شد، بلکه بند ۳ از ماده ۱۶ امکان فسخ سرپرستی در اثر توافق با پدر و مادر واقعی طفل را هم مطرح کرده است. همین‌طور بنا بر بند ۱ ماده ۱۶ قانون مذکور، در صورتی‌که سوء رفتار یا عدم اهلیت و شایستگی هر یک از زوجین سرپرست محرز باشد، به تقاضای دادستان سمت سرپرستی قابل فسخ است. مطابق با ماده ۱۴ قانون «مفاد حکم قطعی سرپرستی به اداره ثبت احوال ابلاغ و در اسناد سجلی زوجین سرپرست و طفل درج و شناسنامه جدیدی برای طفل فقط با مشخصات زوجین سرپرست و نام خانوادگی زوج صادر خواهد شد.»
بر این اساس:
الف- فرزندخوانده نمی‌تواند با خویشان نسبی خویش نکاح کند و حکم سرپرستی هیچ تغییری در این امر ندارد.
ب- فرزندخوانده از اقوام واقعی خویش ارث می‌برد.
اما در حقوق کشورهای اروپایی خصوصا فرانسه، فرزندخواندگی کامل، جدایی کامل کودک از خانواده اصلی‌اش و پیوستن به خانواده دیگری است و خانواده جدید کودک رابطه قبلی کودک با خانواده پیشینش را زایل می‌سازد و شاید این یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های فرزندخواندگی در ایران با سایر کشور‌ها باشد. البته با توجه به اینکه «قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست» پاسخگوی نیازهای جامعه امروز نبود، به همین جهت لایحه جدیدی تحت‌عنوان «حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست» سال ۱۳۸۸ به مجلس فرستاده شده است که تفاوت‌هایی با قانون فعلی دارد. به‌عنوان مثال:
۱- سن فرزندخواندگی از ۱۲ سال به ۱۶ سال افزایش می‌یابد.
۲- در قانون قبلی کودکانی قابل واگذاری از سوی بهزیستی بودند که سه سال از سرپرستی آن‌ها در بهزیستی گذشته باشد که این زمان در قانون جدید به دو سال کاهش می‌یابد.
۳- یکی از شرایط والدین اقامت در ایران بود که در لایحه جدید این شرط مرتفع شده است.
قانون مصوب ۱۳۵۳ دارای ۱۷ ماده بود که در لایحه جدید به ۳۷ ماده افزایش پیدا کرده و انتظار می‌رود با تصویب این قانون جدید مشکلات بسیاری در زمینه سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست رفع شود.
۴- در قانون فعلی، فرزندخوانده فقط به والدینی داده می‌شود که حداقل پنج‌سال از ازدواج آن‌ها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند (البته گواهی پزشک مبنی بر عقیم‌بودن یکی از زوجین از استثنائاتی است که نیازی به گذشت زمان پنج‌سال را ندارد) اما در لایحه جدید خانواده‌هایی که یک فرزند دارند اما به عللی دیگر مجددا نمی‌توانند صاحب فرزند شوند نیز می‌توانند فرزندخوانده بگیرند.
۵-در قانون جدید زنان و دختران مجردی که از موقعیت و جایگاه مطلوب اقتصادی و اجتماعی برخوردارند اما به هر دلیلی ازدواج نکرده‌اند، در اولویت بعدی دریافت فرزند هستند. در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست مصوب ١٣۵٣ از تابعیت زوجین سرپرست بحثی نشده است و بنابراین بنا بر ظاهر ماده اتباع بیگانه مقیم در ایران با داشتن سایر شرایط سرپرستی اطفال بدون سرپرست را خواهند داشت -تراضی زوجین نیز در قبول فرزندخواندگی شرط مهم دیگری است و اگر یکی از زوجین با این امر موافق نباشد یا رضایت کتبی خود را به دادگاه اعلام نکند، تقاضای سرپرستی پذیرفته نخواهد شد، چرا که به‌طور کلی عدم رضایت یکی از والدین ممکن است در سلامت فضای روانی که قرار است کودک در آن بزرگ شود تاثیر گذارد یا حتی منجر به این امر شود که کودک به بهزیستی برگردانده شود که این خود می‌تواند منجر به صدمات جبران‌ناپذیری برای کودک شود.|شرق|سارا نجیمی - حقوقدان