زمین در آستانه زمینگیر شدن

افزون بر این روز به روز از پوشش گیاهی زمین کاسته و به مساحت بیابان‌ها اضافه می‌شود. این حکایت این روزهای سیاره زمین است؛ سیاره‌ای که خانه اول و آخر حدود هفت میلیارد نفر لقب گرفته، اما نکته اینجاست که تعداد کمی از این افراد به حال و روز زمین توجه می‌کنند، زیرا اگر بجز این بود توازن تولید و مصرف در زمین به هم نمی‌خورد و کار به جایی نمی‌رسید که بیش از توان زمین از منابع آن بهره برداری شود. کار به جایی رسیده که طرفداران محیط زیست سعی می‌کنند در طول سال برای یک روز هم که شده، مردم را نسبت به خطراتی که زمین را تهدید می‌کند، آگاه کنند. به همین دلیل بیست و دوم آوریل هرسال روزجهانی زمین نامیده می‌شود. در کشور ما نیز مراسم هفته زمین پاک از امروز تا نهم اردیبهشت اجرا می‌شود و مسئولان و سازمان‌های مردم‌نهاد برای آگاه سازی شهروندان، برنامه‌های مختلفی اجرا خواهند کرد. شعار روز زمین پاک درکشورمان اراده ملی برای زمین پاک است، شعار جهانی امروز نیز شهرسبز با سرمایه‌گذاری هوشمند در تکنولوژی پایدار برای پیشبرد تفکر است.

روزی برای زمین

ماجرای نامگذاری روز زمین به حدود 44 سال پیش برمی‌گردد. عده‌ای معتقدند سال 1969 برای اولین بار مراسمی برای توجه به زمین و نقش آن در زندگی انسان‌ها برگزار شد که جان مک‌کانل فرزند یک مبلغ دینی در آن نقش داشته است. برخی نیز عنوان می‌کنند در سال 1970 نلسون گایلورد سناتور آمریکایی درباره آلودگی‌هایی که به کارگیری سلاح‌های نامتعارف از سوی آمریکا در جنگ ویتنام ایجاد کرده بود، هشدار‌هایی داد و به این ترتیب بیست و دوم آوریل از سوی سازمان ملل به عنوان روز زمین شناخته شد. هرساله در تمام کشورهای دنیا در این روز مراسم مختلفی برگزار می‌شود تا مردم هرچه بیشتر با زمین و عواملی که آن را تهدید می‌کند، آشنا شوند.

محمد درویش، مدیرکل آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به جام‌جم می‌گوید: تلاش‌های سناتور آمریکایی سبب شد در سال 1970 بزرگ‌ترین همایش زیست محیطی با حضور 20 میلیون آمریکایی برگزار شود. از آن روز به بعد سازمان ملل متحد، بیست و دوم آوریل را به عنوان روز زمین به رسمیت شناخت.

انسان‌هایی که با زمین قهرند

پژوهش‌های زیادی در سطح بین‌المللی برگزار شده که حکایت دارد انسان‌ها هر روز به زمینی که روی آن زندگی می‌کنند، آسیب وارد می‌کنند. برای نمونه جهان اکنون با بحرانی به نام میزان آستانه تولید روبه‌رو است. در واقع توازن میزان تولید و مصرف در جهان به هم خورده است. به زبان ساده‌تر زمین با بدهکاری اکولوژیک روبه‌رو شده و چنانچه این روند ادامه پیدا کند، روزی را شاهد خواهیم بود که برخلاف تکنولوژی پیشرفته جمعیت روی زمین برای تامین مایحتاج زندگی خود با مشکل روبه‌رو خواهند شد. بنابراین ساکنان کره زمین باید در مصرف و نوع تعامل خود با زمین تغییر ایجاد کنند.

درویش اظهار می‌کند: در روز زمین هشدارهایی درباره زمین در بسته‌های نوشتاری و فیلم و سخنرانی در اختیار مردم و رهبران جهان قرار می‌گیرد. در ایران هم هفته‌ای به نام زمین پاک نامگذاری شده که از امروز تا نهم اردیبهشت برگزار خواهد شد تا شهروندان ایرانی متوجه شکنندگی طبیعت کره زمین شوند، زیرا کشور ما در کمربند خشک جهانی قرار گرفته. به همین دلیل آسیب‌پذیری محیط زیست در ایران بیشتر از کشورهای دیگر است.

حسن پسندیده، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: شعار روز زمین پاک در کشورمان اراده ملی برای زمین پاک است و شعار جهانی روز زمین، شهرسبز با سرمایه‌گذاری هوشمند در تکنولوژی پایدار برای پیش بردن این تفکر است. وی ادامه می‌دهد: در بحث شهر سبز روی ساختمان‌ها، اقتصاد، انرژی و حمل و نقل تمرکز شده، زیرا باید بهره‌وری بهبود پیدا کند.

فقط پسماند تولید می‌کنیم

در کشور ما روزانه 49 هزار تن پسماند تولید می‌شود. این در حالی است که فقط 25 درصد پسماندها اصولی مدیریت می‌شود و بقیه آن مدیریت مطلوبی ندارد. نکته مهم این که از این مقدار، 13 هزار تن سهم استان‌های ساحلی است.

پسندیده ادامه می‌دهد: امسال نیز در روز جهانی هوای پاک، نشست هم‌اندیشی مدیریت پسماند استان‌های ساحلی کشور برگزار می‌شود.

در استان‌های شمالی مشکلات جدی مانند تفکیک نشدن زباله از مبدا، نبود سیستم‌های بازیافت و دفع اصولی و کمبود منابع مالی مناسب برای مدیریت وجود دارد.

این درحالی است که منابع محیط زیست در این مناطق از حساسیت بالایی برخوردار است، چون سطح آب‌های زیرزمینی بالاست و رها کردن زباله در حریم رودخانه و طبیعت بشدت به محیط زیست آسیب می‌رساند.

مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست عنوان می‌کند: در زمینه مدیریت پسماند‌ها تا مدتی قبل قانون و ضابطه خاصی نداشتیم، اما مشکلات به‌وجود آمده سبب شد در سال 83 قانون مدیریت پسماند‌ها در مجلس تصویب شود. با تدوین آیین‌نامه اجرایی این قانون وظیفه دستگاه‌های خصوصی و دولتی در رابطه با دفع پسماندها مشخص شد. به گفته وی اکنون متولی تمام حوزه‌ها مشخص شده و سازمان حفاظت محیط زیست، نقش ناظر عالی را در این بین دارد و فعالیت‌های بخش دولتی و غیردولتی را بررسی می‌کند.

جنگل‌ها بیابان می‌شوند

در این میان می‌توان گفت وضع جنگل‌های هر کشور، شاخص وضع محیط زیست آن کشور است. از آنجا که در کشورمان وضع محیط زیست مناسب نیست، جنگل‌ها نیز اوضاع نامناسبی دارند. برای نمونه جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور و جنگل‌های بلوط در غرب کشور به آفت‌های زیادی مبتلا شده‌اند. افزون بر این، 30 سال پیش وسعت جنگل‌های هیرکانی چهار میلیون هکتار بود، اما اکنون به یک میلیون و 800 هزار هکتار رسیده است. در غرب کشور نیز بیش از یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس به بیماری زغالی بلوط مبتلا شده است.

فرهنگ قصریانی، مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با جام‌جم به نقش جنگل‌ها در سلامت زمین اشاره می‌کند و می‌افزاید: جنگل‌ها در ذخیره آب و جلوگیری از ریزگردها نقش بسزایی دارند. یکی از چالش‌های ما جنگل‌های هیرکانی است که قدمت زیادی دارند تا آنجا که می‌توان آنها را فسیل‌های زنده نامید. افزون بر آفت و بیماری، جنگل‌های شمال با حجم زیاد پسماندها نیز دست و پنجه نرم می‌کنند زیرا علاوه بر بومیان منطقه گردشگران زیادی نیز به مناطق شمالی کشور می‌روند.

قصرانی عنوان می‌کند: برای ساماندهی این مشکل استاندارها در استان‌های شمالی باید کارگروهی تشکیل دهند تا مانع پراکندگی زباله‌ها و آلوده شدن جنگل‌ها شوند. نکته دیگری که دراین بین می‌توان به آن اشاره کرد، افزایش مناطق حفاظت شده در کشور است، زیرا کشورمان متعهد شده تا سال 2020 وسعت این مناطق را در کشور تا 17 درصد افزایش دهد. مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: تا ده سال پیش کمتر از 7 درصد اراضی کشور جزو مناطق حفاظت شده بود، اما اکنون این میزان به 10.4 درصد رسیده است یعنی وسعتی برابر 17 میلیون هکتار را در بر می‌گیرد.

این در حالی است که بر اساس اصل 50 قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست، وظیفه عمومی و همگانی است. به همین دلیل مسئولان باید برای هرچه بیشتر همراه شدن شهروندان با محیط زیست تلاش کنند. نقش مشارکت جامعه در حفظ محیط زیست باید دیده شود. برای نمونه شهروندان باید در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کنند زیرا برای تولید یک تن کاغذ باید 15 درخت تنومند را قطع کرد. افزون براین باید به یاد داشت که بسیاری از منابعی که اکنون در دسترس ما هستند تجدیدناپذیرند. برای نمونه برای تولید یک سانت خاک 700 تا هزار سال زمان لازم است.

مهدی آیینی ‌/‌ گروه جامعه