طوطی‌‌های ماکائو زیبارویان نادر

طوطی‌‌های ماکائو (Macaw) یکی از اعضای خانواده طوطی‌‌ها هستند. بیشتر این طوطی‌ها پر‌های زینتی پرطراوت و متمایزی دارند. رنگ‌آمیزی متفاوت پر‌های آنها کاملا با زیستگاه‌شان، یعنی جنگل‌‌های بارانی مرکز و جنوب آمریکا که پوشیده از تاج پوشش سبز گیاهان، گل‌‌ها و انواع میوه‌های رنگارنگ است، سازگاری دارد.

کد خبر: ۶۹۹۱۹۲

از ویژگی‌‌های این طوطی‌ها نوک و زبانشان است. طوطی‌های ماکائو منقار سیاه بزرگ و قدرتمندی دارند که به آنها اجازه می‌دهد براحتی از دانه و میوه‌های روغنی با پوسته‌های سخت و محکم تغذیه کنند. زبان زبر و خشک طوطی‌های ماکائو ابزاری مناسب و کارآمد برای نفوذ به بخش داخلی میوه‌های خوراکی آنهاست. ماکائو‌ها پرندگانی اجتماعی و باهوش هستند که بیشتر در گروه‌های 10 تا 30 تایی زندگی می‌کنند. صدا‌های بلند و جیغ‌مانند آنها یکی از بهترین راه‌های تشخیص‌شان در میان پرنده‌شناسان و پرنده نگران است. ارتباطات میان‌گروهی، تعیین قلمرو و شناسایی از دیگر کارایی‌های این اصوات است. ماکائو‌های وحشی شب‌هنگام در کنار گروه‌های خود باقی می‌مانند و در روز از گروه‌های خود جدا می‌شوند و مسافت‌های دوری را برای جستجوی غذا (میوه، دانه‌های روغنی، حشرات و نرم‌تنان) می‌پیمایند و در هنگام غروب دوباره به گروه‌های خود می‌پیوندند. سوال اینجاست که با توجه به چنین ویژگی‌های رفتاری، بخصوص علاقه ماکائو‌ها به پرواز‌های طولانی، آیا نگهداری آنها در فضای کوچک و قفس درست است؟

خرید و فروش ماکائوها

خوش‌آب‌و‌رنگی ماکائو‌ها عامل اصلی خرید و فروش آنها در سراسر جهان است. در ایران نیز آنها را با قیمت‌های گزاف خرید و فروش می‌کنند؛ برای مثال، قیمت ماکائو‌های آبی و زرد با نام علمی
Ara/ararauna بین 35,000,000 تا 60,000,000 ریال و گاهی حتی بیشتر است. معمولا طوطی‌های وحشی، ارزان‌تر و طوطی‌های تربیت‌شده گران‌تر هستند؛ در عین ‌حال باید توجه داشت که امکان زنده‌ماندن طوطی‌های وحشی از آنهایی که در اسارت متولد می‌شوند، کمتر است. خرید و فروش طوطی‌ها از جمله ماکائو زمانی دردناک‌تر می‌شود که بدانیم این پرندگان موجوداتی فوق‌العاده اجتماعی و وابسته هستند. اغلب خریداران این پرنده را بدون جفت می‌خرند. از طرفی گاه دیده شده که طوطی‌های ماده حتی بدون جفت صاحب تخم‌های بدون نطفه می‌شوند و تا مدت‌ها رنج انتظار بی‌حاصل را تجربه می‌کنند؛ مسائل جانبی دیگری هم هست که بر آن دردناکی می‌افزایند؛ از جمله عادت به پرکنی بخصوص در صورت واردشدن هر گونه استرس اعم از تنها ماندن زیاد و حتی احتمال ابتلا به عفونت‌هایی نظیر پارامیکسو ویروس‌ها، پاستورلوزی (وبای طیور)، بیماری‌های قارچی آسپرژیلوس و کاندیدوز، انگل‌های گوارشی نماتود و فستود، انگل تک‌یاخته‌ای تریکومونیازیس و انگل‌های خارجی مثل کنه، جرب، شپش و چند مورد دیگر.

گونه‌ای نادر

ماکائو سنبل یا ماکائو آبی با نام علمی
Anodorhynchus/hyacinthinus، بزرگ‌ترین طوطی جهان و بی‌اغراق یکی از زیباترین پرندگان آمریکای جنوبی است. حدود 40 سال گذشته، جمعیت این گونه به‌سبب تله‌گذاری‌های غیرقانونی بشدت کاهش پیدا کرده است. تعداد این پرنده زیبا زمانی در قلمرو طبیعی‌اش یعنی برزیل رقمی نسبتا قابل‌توجه بود؛ اما امروزه دیگر ماکائو آبی یا سنبل حتی در بخش‌های امن زیستگاهش نیز پرند‌ه‌ای نادر است. بزرگ‌ترین جمعیت وحشی در بخش برزیلی منطقه موسوم به پانتانال یافت می‌شود. پانتانال بزرگ‌ترین منطقه تالابی حار‌‌ه‌ای جهان است که بخش اعظم آن در ایالت ماتو گروسو دو سول برزیل واقع شده. این چمنزار وسیع از جنوب‌غربی برزیل شروع می‌شود و تا جنوب‌شرقی یعنی بولیوی و پاراگوئه امتداد می‌یابد. حضور پراکنده نخل به همراه دیگر درختان و بوته‌ها در عمل زیستگاهی پدید آورده که در فصل بارندگی غرقاب می‌شود و بزرگ‌ترین تالاب آب شیرین جهان را شکل می‌دهد و در همین زیستگاه بی‌نظیر، یکی از نادرترین پرندگان جهان زیست می‌کند. ماکائو آبی دو جمعیت به نسبت کوچک‌تر نیز در منطقه گرائیس برزیل مرکزی و در آمازون دارد.

تغذیه منحصربه‌فرد

رژیم غذایی ماکائو آبی برخلاف اغلب ماکائو‌های شناخته‌شده از جنس موسوم به آرا (Ara) نظیر ماکائو‌های آبی و زرد یا حتی ماکائوی اسکارلت که از طیف وسیعی از گیاهان تغذیه می‌کنند، فقط به میوه گونه‌های معدودی از درختان خرما آن هم در زیستگاه خودشان وابسته است. نوک سیاه و بزرگ این گونه درواقع حاصل سازگاری کامل آنها با همین رژیم غذایی خاص است. تخمین می‌زنند که منقار، حدود یک‌پنجم از کل وزن بدن این پرنده را تشکیل می‌دهد و موفقیت عملکرد آن نیز به واقع حاصل تحرکات ماهیچه‌های قدرتمند ناحیه صورت است. این ابزار مفید و بسیار کارآمد به ماکائو‌های سنبل اجازه داده که بتوانند میوه‌های عجیب، سخت و بزرگ روغنی درختان خرمای حار‌ه‌ای را خرد و له و از آنها تغذیه کنند. طوطی‌ها نه‌تنها میوه‌ها را از روی درخت بلکه حتی گاه از روی زمین به دست می‌آورند. حتی مزارع ر‌هاشده و مراتعی که احشام در آنها چرا می‌کنند، منابع مطلوبی برای تغذیه ماکائو‌های آبی هستند. چرا که احشام از برگ این درختان و قشر میانی غلاف دانه‌های روغنی تغذیه می‌کنند. در نتیجه طوطی‌ها هم می‌توانند براحتی دانه‌‌های روغنی را از بقایای مدفوع هضم نشده آنها در این مزارع پیدا کنند. این نحوه تغذیه این مزیت را برای طوطی‌ها دارد که دیگر مجبور نیستند، قشر میانی و سفت غلاف دانه‌ها را جدا کنند و در مقابل می‌توانند انرژی ذخیره کنند.

تهدیدات عمده

هرچند ماکائو‌های سنبل در نواحی شمال‌شرقی برزیل اغلب در لابه‌لای شکاف پرتگاه‌ها لانه می‌سازند، چرا که این پرندگان اصولا خانه‌سازی روی درختان را ترجیح می‌دهند. در منطقه پانتانال فقط تعداد معدودی از درختان به انداز‌ه‌ای رشد می‌کنند که ماکائو‌ها بتوانند در حفره‌های آنها لانه‌سازی کنند و تخم‌هایشان را از دید شکارچیان مخفی کنند، اما در هر صورت چنین درختان تناوری وجود دارند. متاسفانه ابعاد و بزرگی این درختان و حتی قامت خود ماکائو‌های سنبل به انداز‌ه‌ای است که افراد محلی و تله‌گذاران بتوانند براحتی جای آنها را پیدا کنند. تله‌گذار‌ها وقتی لانه‌ای کشف می‌کنند، نه‌تنها یک بار بلکه حتی سال‌های بعد نیز به آن دستبرد می‌زنند. جدای از این تغییر دائم کاربری زمین، قطع مداوم و سوزاندن درختان کهنسال به دست مالکان زمین و حتی کاشت گیاهان خارجی و نامتعارف، این سناریوی تلخ را برای ماکائو‌ها روز به روز تلخ‌تر می‌کند. در ضمن زادآوری این پرنده در عمل فرآیندی بسیار زمانبر است، چرا که درست پنج ماه بعد از تخمگذاری، جوجه‌ها شروع به پرواز می‌کنند. والدین نیز بندرت می‌توانند بیشتر از یکی از دو جوجه خود را بزرگ کنند.

تجارت غیرقانونی

در خلال دهه 1970 (اواخر 1340 ه.ش) تا دهه 1980 تعداد زیادی از ماکائو‌های سنبل جوان را از لانه‌‌های خود دزدیدند و به دلالان و واسطه‌هایی دادند که آنها را به مجموعه‌داران آمریکایی، اروپایی، ژاپنی و... فروختند. فقط در دهه 80 میلادی بیش از 10 هزار ماکائوی آبی از حیات وحش به یغما رفت. تجارت‌های غیرقانونی از این دست هنوز هم رونق دارد. بازار تقاضا برای ماکائو‌های سنبل برزیلی همیشه داغ است و این پرندگان بینوا اغلب یا خودشان یا حتی پر و بال‌هایشان باوجود قوانین سخت گیرانه برزیل به‌صورت غیرقانونی خرید و فروش می‌شود. سال 1987 میلادی (1366 ه.ش) ماکائو‌های سنبل از ضمیمه دو به ضمیمه یک معاهده تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) منتقل شدند.

اما این مسأله آن‌طور که انتظار می‌رفت بر خرید و فروش غیرقانونی آنها تأثیر نگذاشت و بلکه سبب گرم‌تر شدن بازار و خرید و فروش‌های حدود 8000 دلاری هر پرنده و گاه حتی بیشتر هم شد. تلاش‌ها در راستای حفاظت از این گونه کماکان ادامه دارد. مطالعات روی وضع زیست‌بومی، تحقیقات گسترده روی شبکه‌های غیرقانونی تجارت و ساخت لانه‌های مصنوعی برای اسکان این گونه از جمله اقدامات مثبت در دست انجام است. جای بسی خوشبختی است که بسیاری از زمین‌داران و مالکان برزیلی چه در منطقه پانتانال و چه در منطقه گرائیس دیگر اجازه تله‌گذاری در زمین‌های خود را نمی‌دهند. (ضمیمه سیب)