جراحی متابولیک؛ از تبلیغات تا واقعیت

جام جم سرا: بیماری قند یا دیابت قدمتی به درازای عمر بشر دارد. اسناد به‌جا‌مانده از تمدن‌های باستانی یونان، چین، ‌مصر و ایران نشان‌دهنده آن است که این بیماری را از دیرباز می‌شناخته‌اند.
دانشمند بزرگ ایرانی «ابوعلی سینا» حدود هزار سال قبل تعریف جامعی از این بیماری به‌دست داده است و به برخی عوارض آن نظیر کاهش میل جنسی و عفونت پاها یا گانگرن اشاره کرده است.

مطالعات اپیدمیولوژیک میزان شیوع بیماری را بین هفت تا 22درصد نشان داده است. به عبارتی دیگر در خوشبینانه‌ترین شرایط می‌توان تصور کرد حدود پنج‌میلیون نفر از هموطنان ما از این بیماری و عوارض گوناگون آن رنج می‌برند.
مطالعات متعدد نشان داده است به علت گسترش شهرنشینی، تغییر الگوی تغذیه و کاهش فعالیت‌های بدنی، بیماری به‌سرعت در حال گسترش بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2035 میلادی نزدیک به 600میلیون‌نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلا خواهند شد.
متاسفانه بخش عظیمی از این افزایش در کشورهای درحال‌توسعه نظیر چین، ‌هند و کشورهای خاورمیانه صورت خواهد گرفت.
افزایش شیوع چاقی نیز که ناشی از شیوه زندگی جامعه شهری و تغییر در الگوهای تغذیه است منجر به شیوع بیشتر دیابت در این جوامع شده و کنترل بیماری را مشکل‌تر کرده است. در حال حاضر، با کشف انسولین و داروهای پایین‌آورنده قند خون پیشرفت‌های چشمگیری در درمان دیابت صورت گرفته است که مورد بحث این نوشته نیست.
هدف این نوشته بررسی نقش اعمال جراحی روی دستگاه گوارش در درمان بیماری دیابت است. در ابتدا لازم است توضیح داده شود که از دستگاه گوارش موادی ترشح می‌شوند که باعث افزایش ترشح انسولین از لوزالمعده شده و به کنترل بهتر دیابت می‌انجامد. نظر به اینکه این مواد عمدتا از قسمت انتهایی روده باریک یا «ایلئوم» ترشح می‌شوند، محققان تصمیم گرفتند تا در موش‌های آزمایشگاهی بخش انتهایی روده باریک را با بخش‌های ابتدایی آن جابه‌جا کنند.
جراحی یادشده که به جراحی متابولیک معروف است روی تعداد اندکی از بیماران نیز انجام شد، اما به‌علت عوارض کوتاه‌مدت و درازمدت آن‌که ناشی از تغییرات آناتومیک دستگاه گوارش است و نیز به دلیل هزینه‌های بالا و نبود اطلاعات درازمدت در مورد نتایج آن، در حال حاضر به‌عنوان روش درمانی موردتایید هیچ‌یک از موسسات علمی و تحقیقاتی جهانی قرار نگرفته است. تنها موردی که اعمال جراحی می‌تواند به کنترل بهتر بیماری دیابت بینجامد انجام اعمال «بای‌پس» روده در افرادی است که از چاقی مفرط رنج می‌برند.

این‌گونه اعمال جراحی که به «Bariatric Surgery» موسوم هستند، ‌با کاهش سطح جذب مواد غذایی و کاهش چشمگیر وزن و همچنین تغییر در ترشح هورمون‌های گوارشی موجب کاهش قند خون شده و به بهبودی بیماری کمک می‌کنند.
لازم به ذکر است که اعمال جراحی فوق تنها در بیمارانی توصیه می‌شوند که دارای چاقی مفرط با نمایه بدنی (BMI) بیش از 35 باشند. (برای تعیین BMI می‌توانید از فرمول وزن (برحسب کیلوگرم) تقسیم بر قد (برحسب متر) به‌توان‌دو استفاده کنید.) اعمال جراحی یادشده ممکن است به مرگ بیمار در حین عمل جراحی بینجامد یا با عوارض درازمدت همراه شود و هزینه سنگینی را به بیمار تحمیل کند. مهم‌تر آنکه پس از اعمال جراحی یادشده جذب گوارشی کلسیم، ویتامین‌دی و بسیاری از مواد حیاتی با مشکل روبه‌رو می‌شود و بیماران پس از این جراحی، نیازمند مراقبت‌های مادام‌العمر جهت درمان نقایص یادشده هستند.
در هر صورت اعمال جراحی یادشده در تعداد اندکی از بیماران، مورد نیاز بوده و در اکثر بیماران دیابتی با رعایت رژیم غذایی مناسب، فعالیت‌های بدنی و استفاده از داروهای خوراکی پایین‌آورنده خون یا تزریق انسولین، می‌توان به کنترل بیماری دست‌یافت.
ذکر این نکته ضروری است که اکتشافات و ابداعات علمی در جامعه پزشکی توسط انجمن‌های علمی تخصصی که در برگیرنده صدها محقق و دانشمند در سطح جهان است، بررسی شده و به‌طور مستمر از طریق مجلات پزشکی در سطح جهان منتشر می‌شوند.
در مورد دیابت نیز دو مرکز بزرگ جهانی به نام‌های «American Diabetes Association» (که به‌اختصار ADA نامیده می‌شود) و «International Diabetas Federalation» (که به اختصار IDF نامیده می‌شود) وجود دارد که توسط جمع کثیری از محققان برجسته این رشته سرپرستی می‌شوند. این نهادهای معتبر علمی، نتایج تحقیقات و ابداعات جدید را به صورت مستمر بررسی کرده و طبق دستورالعمل‌هایی که حاصل اجماع نظر دانشمندان و محققان این رشته است از طریق مجلات متعدد پزشکی یا پایگاه‌های اینترنتی خود منتشر می‌کنند.
به بیان دیگر با یافتن شواهد بالینی و آزمایشگاهی جدید که ناشی از تحقیق در زمینه‌های مختلف بیماری دیابت است، روش‌های درمانی، پیوسته توسط مراکز علمی بین‌المللی مورد بازبینی قرار گرفته و ‌روش‌های قدیمی‌تر منسوخ و روش‌های جدیدتر درمانی جایگزین آنها می‌شوند. در این رابطه جراحی متابولیک تاکنون توسط هیچ‌یک از این مراکز معتبر توصیه نشده است.
تبلیغات مربوط به امور پزشکی قاعدتا باید طبق قوانین و ضوابط خاص، صرفا جهت اطلاع‌رسانی و کمک به درمان بیماران صورت گیرد، حال آنکه آنچه در برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای صورت می‌گیرد، صرفا بر مبنای سودجویی گردانندگان آن پایه‌ریزی شده و در بسیاری از موارد موجب آسیب‌های جدی به سلامت جسمی و روانی بیماران می‌شود.
نظر به اینکه خطرات این‌گونه تبلیغات مختص کشور خاصی نبوده و بسیاری از کشورهای جهان‌سوم را شامل می‌شود، ‌امید است مسوولان کشورها با احساس مسوولیت در این مورد، راهکارهایی جهت مقابله با آن جست‌وجو کنند. تا آن زمان، بر متولیان سلامت کشور شامل وزارت بهداشت و درمان و سازمان نظام پزشکی فرض است تا از طریق رسانه‌های عمومی سعی در بالابردن آگاهی بیماران و خنثی‌کردن تبلیغات یادشده کنند.(علی‌اصغر میرسعیدقاضی . فوق‌تخصص غدد مترشحه و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید‌بهشتی/شرق)