تاریخچه خالکوبی

جام جم سرا: قدیمی‌ترین خالکوبی متعلق به مردی مومیایی شده از آمریکای جنوبی ـ مربوط به مومیایی‌های چینکورو ـ است. در واقع جایی که الان شمال شیلی و جنوب پرو قرار دارد. روی لب بالایی این مومیایی سبیل نازک مدادی خالکوبی شده بود.

آینوها (مردم بومی ژاپن)‌ به‌طور سنتی روی صورت خود خالکوبی می‌کنند. امروزه خالکوبی روی صورت در میان قبایل شمال آفریقا، مائوری‌های نیوزیلند و آتایال‌های تایوان نیز شایع است. خالکوبی بویژه در اقوام پلینزی (مجموعه جزایری در اقیانوس آرام)‌ و برخی گروه‌های قومی در تایوان، فیلیپین، برنئو، جزایر منتاوی، آفریقا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی، اروپا، ژاپن، کامبوج، نیوزیلند و میکرونزی رواج داشت و اکنون هم دیده می‌شود.

در برخی فرهنگ‌ها زنان معمولا برای زیباتر شدن اقدام به خالکوبی می‌کردند و برخی دیگر به دلایل خرافی مانند بیشتر شدن مهر شوهر، خوشبختی و دور کردن چشم بد این عمل را انجام می‌دادند. خال‌های زیباکننده معمولا بوته گل یا گنجشک زیر گردن یا تک خال روی چانه و میان دو ابرو بود.

همچنین هنر خالکوبی با جامعه و فرهنگ بومی‌های بسیار قدیم آمریکا بویژه مردم جزایر پلینزی و هاوایی عجین شده بود. آنها برای انجام خالکوبی از اجسامی مانند استخوان یا سنگ‌های برنده استفاده می‌کردند و طرح‌ها را روی گوشت بدنشان با بریدن پوست و گوشت می‌کشیدند و محل جراحت‌ها را با دوده و چربی حیوانات یا رنگ‌های طبیعی پر می‌کردند. دلایل بسیاری برای انجام خالکوبی در این قبایل وجود داشت. در حقیقت قبایل مختلف به وسیله خالکوبی علامت‌هایی در بدنشان می‌گذاشتند تا هویت و قبیله‌ای که به آن تعلق داشتند، مشخص شود. آمریکایی‌های بومی نیز مفاهیم سری و معنوی در برخی از خالکوبی‌ها می‌دیدند و برایشان بسیار مقدس بود. بسیاری از مردم آن دوره بر این باور بودند که با این خالکوبی‌ها می‌توانند با قدرت و نیروهای ماوراء‌الطبیعه در ارتباط باشند. حتی برخی از مردم برای این‌که به قدرت حیوانات قدرتمند دست پیدا کنند، تصویر آن حیوان را روی بدن خود خالکوبی می‌کردند.

بیشتر مردان قبایل نیز پس از برنده شدن در جنگ با دشمن با خالکوبی‌های گوناگون روی بدن خود قدرت و پیروزی‌شان را به رخ دیگران می‌کشیدند. گاهی اوقات هم این خالکوبی‌ها برای تعیین هویت فرد پس از مرگ در جنگ یا حادثه‌ای هولناک صورت می‌گرفت. در برخی قبایل نیز زنان و مردان متاهل خالکوبی می‌کردند تا متاهل بودنشان مشخص شود. بعدها خالکوبی در جامعه پلینزی نشان‌دهنده وجهه اجتماعی آنها از نظر سلسله مراتبی بود و بلوغ جنسی، دودمان و رتبه فرد در جامعه را مشخص می‌کرد. تقریبا هرکس در جامعه پلنیزی خالکوبی داشت، تا این‌که سال 1797 خالکوبی بشدت قدغن شد، اما سال 1980 دوباره پدیدار و فقط شش سال بعد خالکوبی با ابزارهای سنتی که غیربهداشتی بود، ممنوع شد.

از طرفی در برخی قبایل بومی زنان مجبور بودند خالکوبی کنند تا در نظر قبایل همسایه، زشت به نظر بیایند. این کار موجب می‌شد کمتر گرفتار آزار و اذیت آنها شوند. به طور مثال قبیله آپاتانی‌ها در کشور هند زنان خود را مجبور به خالکوبی می‌کردند. در حقیقت خط ضخیم آبی رنگی از پیشانی تا بالای نوک بینی‌شان کشیده و شش خط باریک هم روی چانه‌شان خالکوبی می‌شد. جراحت‌های ناشی از این خالکوبی هم باید عفونی می‌شده تا خالکوبی‌ها بزرگ‌تر و واضح‌تر دیده می‌شدند. این رسم تا دهه 70 همچنان ادامه داشت و سپس توسط دولت به دلیل غیرانسانی بودنش ممنوع شد. هنوز هم می‌توانید زنان کهنسال آپاتانی بیابید که چنین خالکوبی‌هایی روی صورتشان دارند.

بعدها که زندگی به سوی مدرنیته شدن و شهرنشینی پیش رفت، فرهنگ خالکوبی به طور چشمگیری تغییر کرد و طرح‌های جدید جای قدیمی‌ها را گرفت، اما فرآیند کار همچنان دردناک بود و این بار مردها با انجام خالکوبی، قدرت، شهامت و مردانگی‌شان را به سبب دردی که متحمل می‌شدند، ثابت می‌کردند. جوانان نیز از طرح‌های اژدها و ببر استفاده می‌کردند تا نیرویشان را به دیگران نشان دهند. حتی زمانی حیوانات و بویژه دام‌ها نیز خالکوبی می‌شدند تا معلوم شود به چه کسی تعلق دارند.

ممنوعیت خالکوبی

خالکوبی در دوره‌های مختلف به دلایل گوناگون دچار ممنوعیت شد و گاهی در فرهنگ‌های مختلف به آن به چشم تحقیر نگریسته می‌شد.

در دوران امپراتوری روم، دست سربازها را برای این‌که نتوانند هنگام جنگ فرار کنند، خالکوبی می‌کردند. از طرفی گلادیاتورها و برده‌ها نیز خالکوبی می‌شدند. معمولا روی پیشانی‌شان می‌نوشتند: من فراری هستم، مرا دستگیر کنید. برده‌هایی را هم که به مکان‌های دیگر صادر می‌کردند روی بدن‌هایشان می‌نوشتند: مالیات پرداخت شد، اما در دوران کنستانتین، تحت تاثیر دین مسیح، خالکوبی قدغن شد.

امروزه بیشتر کشورهای غربی دیگر به خالکوبی به‌عنوان پدیده‌ای تحقیرآمیز و بد نگاه نمی‌کنند، اما این عمل هنوز در بسیاری از کشورهای آسیایی پسندیده نیست. به‌طور مثال خالکوبی در ژاپن بشدت مذموم است و حتی وجود کمترین مقدار جوهر زیر پوست افراد نشان‌دهنده طبیعت مجرمانه بودن آنهاست.

درواقع منشاء احساس بد امروزه مردم ژاپن نسبت به خالکوبی به دلیل وجود سازمانی خلافکار به سبک مافیا به نام «یاکوزا» است که در دنیای زیرزمینی خودشان دست به فعالیت‌های مجرمانه می‌زدند.

در حال حاضر نیز در شهر اوزاکا کارمندان نباید خالکوبی کنند و اگر هم خالکوبی دارند، باید با لباس مناسب آن را بپوشانند و حتی تشویق به برداشتن آنها می‌شوند. درواقع سال 2012 وقتی یک مقام اوزاکایی با نشان دادن خالکوبی‌اش به یک بچه مدرسه‌ای او را ترسانده بود این ممنوعیت به وجود آمد. در این کشور افرادی که خالکوبی دارند، نمی‌توانند بدن خالکوبی شده‌شان را در بیشتر اماکن عمومی نشان دهند و معمولا مکان‌های مهم از ورود این افراد جلوگیری می‌کنند.

این قوانین حتی در مورد خارجی‌ها و جهانگردان نیز اعمال می‌شود. حتی نام هنرمندانی که هنر خارق‌العاده‌شان را با خالکوبی در معرض نمایش می‌گذارند، مترادف با یاکوزاست. این مافیای ژاپنی از هیچ جرمی مانند فروش مواد مخدر، فحشاء و قماربازی تا رشوه‌گیری سیاسی و خلاف‌های اداری رویگردان نبود. درواقع یکی از معروف‌ترین خالکوب‌های ژاپنی زمانی عضو باند یاکوزا بوده و بعدها دست از خلافکاری برمی‌دارد و به هنرش می‌پردازد.

در چین هم مردم، خالکوبی را بسیار بد می‌دانستند. در دوران قدیم، مقامات چینی به منظور تنبیه، صورت مجرمان را خالکوبی می‌کردند یا برده‌ها با خالکوبی از دیگر مردم مشخص می‌شدند و به همین دلیل خالکوبی در چین مفاهیمی منفی پیدا کرده بود.

‌ Tahititatou /‌ مترجم: نادیا زکالوند