پذیرایی از گردشگران با آیین‌های عاشورایی

به گزارش جام جم برخی از این اعمال، باورها و مراسم در کل کشور رواج دارد، اما بسته به فرهنگ منطقه با شورو حال متفاوتی برگزار می​شود؛ مثل روضه​خوانی و مرثیه​سرایی،​ شبیه​خوانی، مراسم شام غریبان و ادای انواع نذورات. برخی نیز میان چند استان یا منطقه مشترک است همچون مراسم طشت گذاری که خاص آذری زبانان کشور بوده و در استان​هایی نظیر اردبیل، آذربایجان شرقی و قزوین برگزار می​شود، یا آیین گهواره گردانی و طوق​کشی. اما بعضی از این آیین​ها خاص یک منطقه است و گرچه مشابه آن در برخی نقاط دیگر نیز ممکن است برگزار شود، اما اصل مراسم در خواستگاه اصلی خود از شور و حال خاصی برخوردار بوده، به طوری که به نام آن منطقه ثبت ملی نیز شده است؛ همچون مراسم نخل​گردانی شهرستان تفت استان یزد، مراسم آیین خاکسپاری شهدای کربلا در قزوین و مراسم "چهل منبر" و "گل مالی در استان لرستان.

به هر روی این آیین از چنان ظرفیت بزرگ و بی​نظیری برخوردار است که اگر برخی حواشی و خرافه​های آن حذف و روی آن تبلیغ و بدرستی به جهانیان معرفی شود، می​تواند به عنوان یکی از بزرگترین و باشکوه​ترین آیین​های مذهبی جهان گردشگران زیادی را از سراسر دنیا به سوی خود جذب کند.

چنارهایی که خون می​گریند

قزوین از جمله استان​هایی است که به دلیل اینکه در گذشته محل استقرار و پایگاه امنی برای سادات و علویان بوده، مراسم عزاداری در آن امروزه بسیار پررنگ و با شور و حال خاصتری برگزار می​شود، به طوری که روضه​خوانی در دو حسینیه تاریخی خیابانی و اقاسید جمال شهر قزوین در خیابان تاریخی سپه، در این دهه بویژه شب​های تاسوعا و عاشورا، هرساله جمعیت چندین هزار نفری عزاداران را از سراسر استان قزوین و حتی سایر استان​ها به سوی این دو حسینیه می​کشاند.

آیین ثبت ملی​شده طبق​کشی نیز که در هیات​های متعدد عزاداری به صورت عبور منظم دسته​ طبق، دسته علامت​ها، دسته پرچم​ها، دسته موسیقی و دسته سینه زنی در روزهای تاسوعا و عاشورا صورت می​گیرد و همچنین مراسم ثبت ملی شده کومه​گذاری ( بازسازی واقعه ظهر عاشورا )، از دیگر مراسم پرشور این استان و شهر قزوین است. اما این استان آیین دیگری در 13 محرم دارد که توسط زنان اجرا و با چنان شور و حال و اندوه خاصی برگزار می​شود که بازدیدکنندگان بسیاری از سراسر کشور دارد و حتی گردشگران خارجی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

اجرای این مراسم به صورت نمادین و براساس حکایت خاکسپاری شهداری کربلا توسط زنان طایفه بنی اسد صورت می​گیرد، به این ترتیب که تمام زنان قزوینی در صبح 13 محرم بیل و کلنگ به دست، در مسجد علی اکبر خیابان سلامگاه شهر قزوین حاضر شده و در حالی که پیکرهای نمادین شهدا را نیز بر دوش دارند، همگام با پخش نوای موسیقی از آنجا نوحه خوان و سینه​زنان در تمام شهر چرخیده و پس از توقفی در حسینیه آقاسیدجمال، به مسجد علی اکبر بازمی​گردند و عزاداری مفصلی انجام می​دهند.

اما یکی از پرشورترین و پربازدیدترین آیین قزوین و حتی کشور، مراسم عزاداری است که از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در روستای زرآباد الموت برگزار می​شود. به گفته فاطمه آسیابان​ها، مدیر روابط عمومی میراث استان قزوین، شکل گیری چنین عزاداری باشکوهی در یک روستای کوچک که به صورت حلقه​وار از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در گرداگرد امامزاده اجرا می​شود، به دلیل وجود چنار کهنسال امامزاده است که هرساله در سحرگاه صبح عاشورا، از شاخ و برگ آن مایعی سرخ رنگ تراوش می​کند. وجود این درخت که مورد توجه ایرانیان و حتی گردشگرانی از خارج از کشور قرار گرفته و گاهی تا 20 هزار نفر گردشگر را به سوی این روستا می​کشاند، از روز تاسوعا تا ظهر عاشورا خواب را از چشم این روستا و روستاهای اطراف و همچنین عزاداران و بازدیدکنندگان آن می​رباید تا همگان در سحرگاه عاشورا شاهد سوگواری طبیعت برای سالار شهیدان باشند.

اما یکی از پرشورترین و پربازدیدترین آیین قزوین و حتی کشور، مراسم عزاداری است که از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در روستای زرآباد الموت برگزار می​شود. به گفته فاطمه آسیابان​ها، مدیر روابط عمومی میراث استان قزوین، شکل گیری چنین عزاداری باشکوهی در یک روستای کوچک که به صورت حلقه​وار از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در گرداگرد امامزاده اجرا می​شود، به دلیل وجود چنار کهنسال امامزاده است که هرساله در سحرگاه صبح عاشورا، از شاخ و برگ آن مایعی سرخ رنگ تراوش می​کند. وجود این درخت که مورد توجه ایرانیان و حتی گردشگرانی از خارج از کشور قرار گرفته و گاهی تا 20 هزار نفر گردشگر را به سوی این روستا می​کشاند، از روز تاسوعا تا ظهر عاشورا خواب را از چشم این روستا و روستاهای اطراف و همچنین عزاداران و بازدیدکنندگان آن می​رباید تا همگان در سحرگاه عاشورا شاهد سوگواری طبیعت برای سالار شهیدان باشند.

دست​های نیاز خرم​آبادی​ها به سوی چهل منبر

درکنار عزاداری​های مرسوم و معمول لرستان، سه آیین "چهل​منبر"، "گل مالی" و "سقاخانه​های خانگی بروجرد" که همگی ثبت ملی شده است، از شور و حال خاصی برخوردار بوده و عکاسان و گردشگران زیادی را در این ایام به سوی خود جذب می​کند.

آیین چهل​منبر توسط زنان و روز تاسوعا در خرم​آباد برگزار می​شود، به گونه​ای که زنان و دخترانی که حاجت و نذری دارند، با صورتی پوشیده، پای برهنه و مهر سکوت بر لب و در حالی که چهل شمع و چهل حبه قند در دست دارند، از صبح تاسوعا تا غروب این روز، پای چهل منبر روضه حاضر شده و با روشن کردن شمع و گذاردن حبه قند در آنجا، حاجت خود را طلب می​کنند.

به گفته حسن پور، مدیر روابط عمومی میراث لرستان، طی سال​های اخیر و به دلیل گسترش اطلاع​رسانی از طریق شبکه​های اجتماعی،​ این آیین اکنون با استقبال زیادی روبه رو شده و زنان و دختران زیادی از سراسر کشور برای بازدید و همچنین شرکت در این آیین خود را در روز تاسوعا به خرم​آباد می​رسانند.

این کارشناس ارشد باستان​شناسی لرستان همچنین ضمن اشاره به افزایش استقبال کشوری از آیین گل​مالی این استان که تقریبا برای همه هموطنان آشناست، به تشریح آیین خاص بروجردی​ها پرداخته و می​افزاید: طبق این آیین، ساکنان این شهر تاریخی که اکثر خانه​های آن دارای حیاط است، یکی از اتاق​های خود را که به حیاط ربط دارد، سیاهپوش کرده و وسایل پذیرایی با چای و شربت را در آن مستقر کرده و در این اتاق را در روز تاسوعا و عاشورا یا دهه اول یا برخی در تمام ایام محرم و صفر باز می​گذارند تا رهگذران و عزاداران حسینی از این پذیرایی بهره​مند شوند.

مسئول ثبت آثار معنوی لرستان با بیان اینکه میزان استقبال از آیین​های گل​مالی و چهل​منبر خرم آباد طی یکی دو سال اخیر به حدی افزایش یافته که سال گذشته ضریب اشغال هتل​های این شهر نسبت به سال پیش از آن، 45 درصد افزایش یافته است، تصریح می​کند: اخیرا کتابی در راستای توصیف و معرفی آیین​های مذهبی لرستان تالیف شده که علاوه بر عرضه در بازار، چندی پیش در همایش بین​المللی میراث ناملموس اصفهان و بویژه میان میهمانان خارجی همایش توزیع شد که امید می​رود با این گونه تبلیغات فرهنگی، شاهد استقبال بیشتر از این آیین و توسعه گردشگری مذهبی استان باشیم.

اشک گردشگران خارجی به دنبال نخل​های یزد

آیین نخل​برداری در روز عاشورا در استان یزد گرچه در بسیار از شهرهای این استان همچون مهریز، میبد، تفت و شهر یزد رواج دارد و البته در هر کدام به شکلی متفاوت، اما در شهرستان تفت بسیار باشکوه​تر از سایر مناطق و با جمعیت چند ده هزار نفری برگزار می​شود.

معاون گردشگری میراث فرهنگی یزد با اشاره به اینکه نخلی که در این آیین به کار می​رود، به شکل سرو و مصداقی از تابوت امام حسین (ع) و همچنین تلفیقی از تفکر ایران باستان و اسلام است، یادآور می​شود که اجرای این مراسم در شهرستان تفت با چنان شورو حال معنوی و حزن انگیزی همراه است، که حتی به گردشگران خارجی نیز منتقل شده و آنها را نیز شگفت​زده کرده و تحت تاثیر قرار می​دهد، به طوری که یک گردشگر آلمانی که سال گذشته در این مراسم حضور یافته بود، دراین باره به ما گفت، من در مراسم مذهبی و غیرمذهبی زیادی در سراسر جهان شرکت کرده​ام، اما تاکنون هیچ کدام نتوانسته بود،​ به اندازه این مراسم و بدون برقراری ارتباط زبانی مرا تحت تاثیر قرار داده و حس و پیام آیین را به من منتقل کند.

سیدمصطفی فاطمی با بیان اینکه آنچه این مراسم را از دیگر آیین کشور متفاوت کرده است، حضور بازدیدکنندگان نه به عنوان یک تماشاگر، بلکه به عنوان عضوی از جمعیت برگزار کننده است، می​افزاید: این آیین امسال با استقبال بیشتری همراه خواهد بود، زیرا از هم اکنون تمام هتل​های استان از چند روز قبل و پس از ایام تاسوعا و عاشورا توسط گردشگران داخلی و خارجی رزرو شده است، که این امر هم به شرایط آب و هوایی مناسب در این فصل در استان یزد و هم بهتر شدن ارتباطات با کشورهای جهان برمی​گردد.

به گفته این کارشناس مسئول، آیین عاشورای حسینیه شاه​ولی تفت با بیش از 30 هزار شرکت کننده، مراسم عاشورای ندوشن، آیین سنگ​زنی و همچنین علم و کتل از دیگر مراسم باشکوه و پربیننده این استان در ایام عاشوراست.

فاطمی معتقد است اگرچه مراسم مذهبی این استان هم​اکنون نیز بازدیدکنندگان زیادی از سراسر کشور و خارج از کشور دارد، اما تبلیغات بیشتر برای این مراسم در بین سایر کشورهای جهان، منوط به توسعه و اصلاح زیرساخت​های گردشگری است که هنوز کار چندانی روی آن انجام نشده است.

باغ​های برزک کاشان نذر امام حسین

کاشان نیز از جمله مناطقی است که برخی آیین آن در ایام محرم از جمله مراسم روستای ابیانه زبانزد خاص و عام است و احتیاجی به معرفی ندارد. اما کاشانی​ها مراسم مذهبی جالب دیگری نیز دارند که اجرای آیین چاووشیان در شب اول محرم، آیین سقاها روز دوم محرم، آیین ششم امام حسین( ع)، حمل نخل سرفره، اجرای آیین​های خیل عرب و مراسم نمادین خاکسپاری به ترتیب در روز یازدهم و دوازدهم محرم در نوش​آباد از جمله این مراسم است.

به گفته عباس تراب​زاده، کارشناس مسئول میراث فرهنگی کاشان، در میان این مراسم، آیین روز ششم شهادت اباعبدالله یا شب هفت آن حضرت در شهر برزک که به ثبت ملی نیز رسیده، از شور و حال خاصتری برخوردار است. بر طبق این آیین اهالی برزک که عموما باغدار هستند، هرکدام محصول خود را که اعم از بادام، گردو، برگه سیب و آلو و زردآلو و انواع خشکبار است را در یک مجمع بزرگ ریخته و به مصلای شهر برده و سر یک سفره بزرگ به طول ده متر که توسط خانم​ها با شمع و گل تزیین شده است، قرار می​دهند. سپس مردان وارد مسجد و بر سر سفره حاضر شده و دورتادور آن نشسته و قران و دعا و نوحه خوانی می​کنند. در پایان عزاداری مواد خوراکی را بسته بندی و میان مردم توزیع می​کنند، زیرا مردم برزک عقیده خاصی به تبرک این بسته​های کوچک خوراکی دارند.

آیین "خیمه کوبی" نیز یکی از آیین​های شهر نوش​آباد کاشان است که عصر هشتم ماه محرم برگزار شده و ورود کاروان حسینی " کاروان اولیا" و لشکریان یزید "کاروان اشقیا" را در قالب یک هزار و 500 نفر شبیه​خوان و پیاده و سواره به نمایش می​گذارد. این آیین مقدمه مراسم "خیمه برداری" یا "خیل عرب" است که عصر یازدهم محرم در فضای 20 هکتاری با اجرای تعزیه شهادت امام حسین (ع) و بازآفرینی هجوم اشقیا به خیمه​های حسینی و تشییع پیکرهای شهدای کربلا برگزار می​شود.

سوز و گدازی که تو را به کربلا می​رساند

بوشهر گرچه مانند بسیاری از استان​های کشور آیین​های متعددی دارد که خاص این استان است و به نام این استان نیز به ثبت آثار معنوی کشور رسیده است، اما آنچه این استان را بیش از هر چیز از دیگر استان​ها متمایز می​کند، آوای غم​انگیز نوازندگی سنج و دمام بوشهری​هاست که با سوز و گداز خاصی همراه است. سینه​زنی در بوشهر و سایر شهرهای خطه جنوب نیز با شیوه​ای متفاوت و شکوه خاص و شورانگیز و به صورت ریتمیک برگزار می​شود، به طوری که هر بیننده​ای را تحت تا ثیر قرار می​دهد.

اوج اجرای سینه زنی، هنگام اعلام واحد توسط نوحه خوان است که در آخرین لحظات سینه​زنی و دمام "که دریای مواج سینه زنان در اوج هیجان و شور و خلسه فرو رفته"، پس از یک مکث کوتاه با صدای رسا می​گوید: «واحد» و گروه سینه زن یک صدا جواب می​دهند: «الله واحد» و نوحه خوان نوحه واحد را مطابق و مناسب با روز عزا می​خواند.

البته به گفته مینا درعلی،​ مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی استان بوشهر، از بعد از جنگ و به دلیل مهاجرت مردم جنوب به سایر مناطق کشور، حالا می​توان شبیه این مراسم را کم و بیش در دیگر نقاط کشور، بویژه دیگر استان​های جنوبی مشاهده کرد، اما بی​شک هیچ کدام شور و حال مراسم بوشهر را ندارد.

وی یادآور می​شود نکته قابل توجه در عزاداری بوشهری​ها غالب بودن وجه موسیقی بر نوحه​خوانی و مداحی است، به طوری که موسیقی نقش پررنگ​تری دارد، در حالی که در سایر نقاط کشور نوحه خوانی و مداحی بر موسیقی عزا رجحان دارد.

این کارشناس مسئول با اشاره به دیگر آیین​های بوشهر از جمله علم گردون، علم کشون، شروه خوانی و مراسم مختک ( گهواره گردانی) یادآور می​شود: یکی دیگر از ویژگی​های تعزیه بوشهر این است که برخلاف سایر مناطق کشور، برای نقش زن شبیه​خوان مرد ندارند و زن​ها خود به ایفای نقشی که به آنان محول شده است، می​پردازند.

فاطمه مرادزاده/ گروه ایران