نشانه‌های بحران در کار زنان سرپرست خانوار

از حوادث طبیعی و غیر طبیعی گرفته تا طلاق‌هایی که هر روز بیشتر می‌شود، عاملی بر پیدایش پدیده زنان سرپرست خانوار به شمار می‌رود و با وجود وعده‌های فراوان مسئولان دولتی برای سامان بخشیدن مشکلات این گروه از مردم، اما همچنان گره مشکلات زنان سرپرست خانوار کور است. آمار‌ها می‌گوید که تعداد زنان سرپرست خانوار ایرانی هر ساله افزایش یافته؛ چنان که رئیس مرکز آمار ایران اوایل امسال اعلام کرد که با روند رشد تعداد زنان سرپرست خانوار، ۱۵ درصد خانواده‌ها تا سال ۹۵ توسط زنان اداره خواهند شد.
در روزهای اخیر نیز اخباری تاسفبار از جامعه زنان سرپرست خانوار منتشر شد که «۸۲ درصد زنان سرپرست خانوار بیکار هستند»، «تعداد زنان سرپرست خانوار ۵ درصد افزایش یافته»، «با مسئله کاهش سن زنان سرپرست خانوار رو به رو هستیم» و... از جمله آن‌ها بود. عناوینی که خود گواه بر بحرانی شدن موضوع زنان سرپرست خانوار است و اگر فکری به حال آن‌ها نشود، با افزایش آمار طلاق باید منتظر افزایش بیش از حد تعداد این زنان بود.
این روز‌ها، تصویر عجیبی نیست دیدن زنی ۱۸ ساله با شکمی برآمده که در گوشه خیابان در حال دستفروشی است. وقتی از کنارش می‌گذرید، می‌گوید همسرش فوت کرده و او مجبور است برای سیر کردن شکم خود و به دنیا آوردن فرزندش، کار کند.
از این دست زنان این روز‌ها در گوشه و کنار شهر زیاد دیده می‌شود. بعضی‌هایشان که تخصص بیشتری دارند یا کاری بلدند در کارگاه‌ها مشغول کارند. اما همین هم در کل ماجرا توفیری ندارد. اینکه در خیابان کار کند یا در کارگاه، فرقی نمی‌کند مهم این است که زنی مجبور است برای گذران زندگی بدون داشتن سایه مردی بالای سرش و بدون هیچ کمکی، کار کند. اما این تصویر هر سال در حال تکثیر است تا آنجا که قائم مقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفته آمار زنان سرپرست خانوار از سال ۷۵ تا ۹۰، پنج درصد افزایش داشته و در حال حاضر از ۹ درصد به ۱۳. ۷۷/۱۳ درصد رسیده است.
دکتر ابوالحسن فیروز آبادی مشکل نگران‌کننده زنان را نسبت بیکاریشان به مردان دانسته که زنان دو برابر مردان بیکار هستند. اما تلخ‌تر از همه این‌ها، این است که به گفته سرپرست کمیته امداد امام خمینی سن زنان سرپرست خانوار در حال کاهش است: به طوری‌که در حال حاضر خانم ۱۶ ساله‌ای را به عنوان زن سرپرست خانوار زیرپوشش داریم.

قوانینی که اجرا نمی‌شوند

اما «زنان سرپرست خانوار» اتفاق تازه‌ای نیست که بخواهیم در آینده درباره‌شان فکر کنیم. بعد از جنگ هم حتی زنانی بودند که به خاطر از دست دادن همسرشان، بی‌سرپرست شده بودند و برای تامین آینده فرزندانشان مجبور بودند سر در کسب و کار فرو برند.
در قانون اساسی برای حمایت از زنان سرپرست خانوار، اصولی در نظر گرفته شده است؛ اصل ۲۱ و ۲۹ قانون اساسی دولت را موظف به بیمه خاص بیوه‌ها، زنان سالخورده و بی‌سرپرست کرده است. در اصل ۲۹ قانون اساسی نیز برخورداری از تامین اجتماعی برای این زنان، به عنوان یک حق مطرح شده است. همچنین در این اصل گفته شده تامین و حمایت این زنان از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم خواهد بود. اما بیکاری ۸۲ درصد از زنان سرپرست خانوار چیز دیگری می‌گوید و شاید نشان از نادرست اجرا شدن این قوانین داشته باشد.
عادل آذر، رئیس مرکز آمار ایران سه سال پیش اعلام کرد ۱۲، درصد خانوارهای ایرانی توسط زنان اداره می‌شوند. اما بر اساس آمار منصور قمشه معاون حقوقی و امور مجلس کمیته امداد‌ای رقم در سال ۸۵ تنها ۵/۶ درصد بوده است.
حسین انواری، سرپرست کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز درباره وضعیت زنان سرپرست خانوار می‌گوید که این زنان در گفتمان ما مغفول مانده‌اند. زنان سرپرست خانوار اغلب با مشکلات بسیاری از جمله مشکلات اقتصادی، فرهنگی و بیماری‌هایی که منشا روانی دارند، رو به رو هستند. همچنین فضای تربیتی فرزندان آن‌ها نیز مخدوش شده و با مشکلاتی همچون عدم نشاط، پرخاشگری، تحقیر اجتماعی و فقدان حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی رو به رو هستند. بیشتر این زنان مهارت‌های لازم برای مدیریت زندگی خود را کسب نکرده‌اند و نرخ آسیب‌پذیری در آن‌ها بالاست.
به گفته انواری، حمایت‌های لازم از این زنان صورت نگرفته است: در برنامه پنجم توسعه موارد مختلفی همچون تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن، عدالت اجتماعی، ‌ ارتقای امنیت اجتماعی، حمایت از اقشار محروم و.... عنوان شده بود که متاسفانه اکنون در آستانه برنامه ششم شاهدیم که بخش عظیمی از آن‌ها اجرایی نشده است.

دولت چه می‌کند؟

انواری به قانون پنجم توسعه اشاره کرد؛ بد نیست بدانید بر اساس ماده ۲۳۰ همین قانون، دولت مکلف است با همکاری سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط از جمله معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور با هدف تقویت نهاد خانواده و جایگاه زنان در عرصه‌های اجتماعی برای استیفای حقوق شرعی و قانونی بانوان در همه زمینه‌ها گام بردارد. طرح بیمه زنان خانه‌دار نیز که در سال ۱۳۸۰ از سوی دولت هفتم کلید خورد و قرار بود تمام ۲۰ میلیون زن خانه‌دار در ایران بیمه شوند، بعد از فراز و فرودهای فراوان بالاخره سال گذشته با تغییر نام به بیمه زنان سرپرست خانوار، دی ماه سال گذشته تصویب شد، اما هنوز از اجرایی شدن آن خبری نیست.
گرچه حرف و حدیث‌های فراوانی در این زمینه وجود دارد اما از طرف دولت فعالیت چندانی برای این قشر آسیب‌پذیر وجود ندارد. بعد از بحث بیمه زنان سرپرست خانوار، بحث لایحه حمایت از خانواده مطرح شد.
این لایحه موضوعاتی مانند بیمه، معاف از مالیات، تسهیل در استخدام، مسکن، مهارت‌آموزی، هدایت تعاونی‌ها به سمت مشاغل خانگی و... را شامل می‌شود.
به گفته ملاوردی این طرح هنوز به مجلس ارائه نشده و در حد یک حرف باقی مانده. جالب اینکه همین اواخر هم کمیته امداد طرح ازدواج مجدد زنان مطلقه را که سرپرست خانوار شده‌اند مطرح کرده است!

چه باید کرد؟

با همه این‌ها به نظر می‌رسد اگر زن‌ها فکری به حال خودشان نکنند، کسی هم آستینی برای آن‌ها بالا نخواهد زد! ملاوردی که چند روز پیش در مراسم افتتاح دهه کسب‌وکار درباره زنان و مشکلات اقتصادی و معیشتی آن‌ها صحبت کرده، گفته است: باتوجه به اینکه فقر زنان جنبه اقتصادی ندارد و جنبه اجتماعی و روانی آن بسیار مهم‌تر است، توانمندی زنان و تحولات ساختاری برای مبارزه با فقر جامعه ضروری است البته فقر زنان تنها مربوط به درآمد نیست بلکه قدرت، اعتماد، خودباوری و پذیرش اجتماعی در حل این مسئله بسیار مهم است.
معاون رییس‌جمهور ماندگاری نابرابری‌ها و تبعیض‌ها را نشانه موفق نبودن دیدگاه‌های مختلف در حوزه زنان عنوان کرده و گفته: باید به سمت رویکردی حرکت کنیم تا نیازهای عملی و استراتژیک زنان به‌طور همزمان موردتوجه قرار گیرد و این مسائل از طریق جریان‌سازی جنسیتی در توسعه همه‌جانبه مورد بررسی و هدف‌گذاری قرار گیرد.
به گفته ملاوردی ترکیب سنی، تحصیل، درآمد و فقر اقتصادی از آسیب‌های زنان سرپرست خانوار است که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد: تامین نیازهای اساسی اعضای خانواده توسط سرپرست خانوار، وجود تبعیض‌های جنسیتی و نابرابری در عرصه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی، از دیگر عواملی هستند که موجب آسیب‌پذیری بخش قابل‌توجهی از جامعه زنان سرپرست خانوار شده است و همزمان با این تغییرات با پدیده‌های دیگری مانند زنانه شدن پدیده سالمندی و به تبع آن زنانه شدن سرپرستی خانوار و گسترش سرپرستی خانوار توسط زنان به دلیل فوت همسر، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش میزان طلاق مواجه هستیم.

طرحی برای حمایت از زنان سرپرست خانوار

در کنار همه طرح‌هایی که تا به حال مطرح شده‌اند اما به جایی نرسیده‌اند، طرح‌های جدیدی نیز متولد می‌شوند که معلوم نیست به کجا خواهند رسید.
ملاوردی از اجرایی شدن طرحی در شهرری خبر داده که به وسیله آن، به موفقیت‌هایی دست پیدا کرده‌اند: ضرورت ایجاد هماهنگی و پرهیز از موازی کاری از طریق تمرکز برنامه‌ریزی و تقسیم کار تشکیلاتی و وزارتی و یکپارچه‌سازی بانک‌های اطلاعاتی، موجب شد با اجرای آزمایشی «طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار» در شهرری با شناسایی نقایص و کاستی‌های این طرح، طرح جامعی را برای اجرا در سراسر کشور ارائه دهیم.
مولاوردی با اشاره به برنامه‌های دولت در حوزه زنان سرپرست خانوار گفته: مجموعه دستگاه‌هایی که به عنوان خانواده دولت تدبیر و امید در حال فعالیت هستند، طرح‌ها و برنامه‌های متعددی را مانند لایحه بیمه زنان خانه‌دار، طرح ارزش‌گذاری کار خانگی زنان، بسته سیاستی- اجرایی اشتغال زنان که یکی از گروه‌های هدف آن زنان سرپرست خانوار است، ساماندهی زنان در سکونتگاه‌های غیررسمی که در قالب تفاهمنامه با دستگاه‌های اجرایی در حال پیگیری است و همچنین طرح تحول نظام سلامت، برای حمایت از این گروه از زنان در دستور کار خود قرار داده‌اند.
همچنین مذاکرات چندجانبه‌ای را برای نتیجه بخشی و اثربخشی حمایت‌های دولت از زنان سرپرست خانوار با دستگاه‌های مرتبط برای بازاریابی آغاز کرده‌ایم. به عنوان مثال برای محصولات صنایع دستی این زنان به دنبال ارائه یک طرح ضربتی با همکاری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی هستیم تا با هم‌افزایی، تجمیع امکانات و تسهیلات دستگاه‌های مختلف در جهت تقویت اشتغالزایی زنان حرکت کنیم (محبوبه شعاعی/روزنامه قانون)

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.