دنیای وب، زیر‌ذره‌بین پژوهشگران

در دنیای امروز، وب از موضوعاتی است که همه کشورها به نوعی با آن درگیر هستند. در حقیقت همه مردم دنیا به عنوان یک کانال رسانه‌ای با وب سر و کار دارند. کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. دکتر محمدحسین ایمانی خوشخو، رئیس دانشگاه علم و فرهنگ و رئیس نخستین کنفرانس بین‌المللی وب‌پژوهی در نشست خبری این کنفرانس با تاکید بر این موضوع افزود: باید براساس اصول و چارچوب فرهنگی کشور از توانمندی‌های وب به طور بهینه استفاده کرد و بر این اساس باید در یک مسیر علمی و پژوهشی ابعاد مختلف موضوع وب را مورد بررسی قرار داد. از این رو با توجه به اهمیت این موضوع و نیاز کشور، از سال گذشته با همکاری سازمان‌ها و مراکز مختلف مانند وزارت ارتباطات و اطلاعات این موضوع از نظر علمی مورد بررسی قرار گرفت.

وی به ضرورت راه‌اندازی مرکز وب‌پژوهی اشاره کرد و گفت: اکنون مقدمات راه‌اندازی این مرکز در دانشگاه علم و فرهنگ به عنوان قطب علمی جهاد دانشگاهی فراهم شده است و در آینده‌ای نزدیک این مرکز راه‌اندازی خواهد شد که می‌تواند یک پل ارتباطی میان استادان و دانشجویان علاقه‌مند به حوزه وب در ایران و کشورهای دیگر باشد. این مرکز موضوعات علمی در حوزه وب را رصد می‌کند.

ابعاد مختلف زندگی و ارتباط آن با دنیای وب

دکتر محمدجواد کارگر، دبیرعلمی کنفرانس وب‌پژوهی در نشست خبری این کنفرانس ضمن تاکید بر اهمیت برگزاری کنفرانسی با عنوان وب‌پژوهی گفت: بسیاری از حوزه‌های مختلف تحت تاثیر دنیای وب تحولات جدیدی را پشت‌سر گذاشته است. رسانه از حوزه‌هایی است که تحت تاثیر وب متحول شده است. بنابراین ضرورت دارد در حوزه وب‌پژوهی، ارتباط وب و رسانه را مورد بررسی قرار داد که این بررسی تجزیه و تحلیل خبر و به عبارتی خبر کاوی را نیز شامل می‌شود. حتی وب بسیاری از ابزارهای همراه را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است و بر این اساس نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی یا اپلیکیشن‌هایی طراحی می‌شود که در ابزارهای همراه کاربرد دارد.

یکی دیگر از مسائلی که می‌توان در حوزه وب‌پژوهی مورد بررسی قرار داد تعامل انسان و رایانه است که می‌تواند نقش بسیار مهمی در بهبود ارتباط انسان‌ها با رایانه یا User Interface داشته باشد. امنیت و حریم خصوصی در وب از چالش‌های جدی در دنیای امروز است. حفظ ایمنی اطلاعات منتشر شده از سوی کاربران در دنیای وب ضروری است. از موضوعات جدید مطرح شده در دنیای وب یا به عبارتی این کانال رسانه‌ای، وب معنایی یا Semantic و به عبارتی هوشمندسازی وب است که تجزیه و تحلیل اطلاعات وب توسط ماشین‌ها را امکان‌پذیر می‌کند. حتی حوزه اقتصاد نیز از تاثیر دنیای وب مصون نمانده است. اقتصاد اینترنتی و حوزه‌های کسب و کار اینترنتی از اثرات و نشانه‌های این تاثیرپذیری است که حوزه مشترکی را بین اقتصاد و اینترنت به وجود آورده است.

بازیابی و تحلیل محتوا از دیگر چالش‌های جدی در حوزه وب است که موتورهای جستجو را در برمی‌گیرد. پروژه موتور جستجوی بومی و ملی نیز با هدف مقابله با این چالش مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که در دنیای امروز وب توانسته است ایجاد محیط‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی و توسعه آنها را تسهیل کند، لازم است در مبحث وب‌پژوهی تحلیل این محیط‌هارا- که پیش از این فقط به رایانه‌ها محدود بود و امروز به گوشی‌های هوشمند قدم گذاشته - نیز مورد بررسی و توجه قرار داد. به طور کلی می‌توان گفت وب مانند یک محصول است و باید کیفیت آن را مورد بررسی قرار داد.

دکتر کارگر معتقد است، جامعه‌شناسی و اخلاقیات نیز تحت تاثیر فناوری‌های نوین ارتباطی شکل جدیدتری به خود گرفته است. وجود شبکه‌های اجتماعی و تشکیل گروه در این شبکه‌ها نقش مهمی در تغییر شکل آن داشته است که بررسی و تجزیه و تحلیل شبکه‌های مجازی را ضروری می‌سازد.

یکی از موضوعات سوال‌برانگیز در این حوزه، اخلاقیات است که از مهم‌ترین پیامدهای اخلاقی ناشی از افزایش نفوذ وب در زندگی می‌توان به سرقت ادبی اشاره کرد. باید برای جلوگیری از کپی‌برداری در تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشجویی چاره‌ای اندیشیده شود. در حوزه وب کاوی که از زیرمجموعه‌های داده کاوی است، یکی از چالش‌های سازمان‌ها یا افراد این است که باید بتوانند از تجزیه و تحلیل اطلاعات کسب دانش کرده و در نهایت به کسب درآمد برسند. اگر بتوان از داده‌ها اطلاعاتی به دست آورد، می‌توان از آن به عنوان دانش یا چراغ راه بهره گرفت و در نهایت به کسب درآمد رسید.

وی در ادامه افزود: رایانش ابری از دیگر موضوعات مطرح در دنیای وب است که در کشور ما نیز چند سالی است مورد توجه قرار گرفته است. در این فناوری اطلاعات به جای این که در حافظه رایانه ذخیره شود، در فضایی در اینترنت ذخیره می‌شود و چنانچه پهنای باند کافی وجود داشته باشد دیگر به حافظه همراه نیازی نیست و می‌توان بدون محدودیت مکانی به داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز دسترسی داشت. اگر بخواهیم از نظر کیفی و کمی وضع وب را در ایران در مقایسه با دیگر کشورها مورد بررسی قرار دهیم، باید توجه داشته باشیم وب ازجمله موضوعاتی است که با سرعت در حال به روزرسانی است. اگر حوزه فناوری اطلاعاتی را به عنوان یک مجموعه در نظر بگیریم که بیش از هر حوزه در حال تغییر و به روزرسانی است، باید بپذیریم وب در این مجموعه بیشترین تغییرات را دارد. اگر بخواهیم در سطح دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم باید با توجه به گستردگی موضوعات در حوزه وب محققان حوزه‌های مختلف وب را به طور مداوم مورد بررسی قرار دهند.

در سطح دنیا سازمانی با هدف وب‌پژوهی راه‌اندازی نشده است. سازمان W3C یا کنسرسیوم وب، مسئولیت تعیین استانداردهای وب را به عهده دارد که در کشور‌های مختلف نمایندگی دارد. کشورهای مختلف در حوزه‌های متفاوتی در این زمینه فعالیت می‌کنند و نمی‌توان گفت ما در این حوزه پیشرو هستیم. ما برای فعالیت در زمینه وب‌پژوهی به متخصصان نیاز داریم و این کنفرانس با این هدف برگزار می‌شود. وب‌پژوهی حوزه‌ای نیست که بتوان به‌طور تک بعدی در آن فعالیت داشت. باید گروه‌های مختلف در این حوزه فعالیت داشته باشند.

متاسفانه کشور ما از نظر کارگروهی بسیار ضعیف است؛ بنابراین باید برنامه مدونی وجود داشته باشد تا تحقیقات در این حوزه هدایت شود. به‌طور پراکنده کارهای خوبی در این زمینه انجام می‌شود، اما متمرکز نیست. برای مثال موتور جستجوی ملی از سوی دو‌مجموعه در حال طراحی است. در زمینه رایانش ابری هم کارهای خوبی در این زمینه انجام شده است.

در زمینه سرقت ادبی، ما در مقایسه با دیگر کشورها در سطح دنیا کاری انجام نداده‌ایم. چند سالی است پروژه‌ای مطرح شده تا بر این اساس سامانه سرقت ادبی در کشور راه‌اندازی شود. در دانشگاه‌های مطرح دنیا، استادان از سیستم نرم‌افزاری برای بررسی تحقیقات دانشجویی استفاده می‌کنند که مشابهت‌یابی می‌کند. نرم‌افزارهای دیگری هم وجود دارد. این سیستم از دیگر نرم‌افزارها بهتر است و مشخص می‌کند کدام بخش‌ها و از چه منبعی کپی‌برداری شده است. این سیستم درصد تشابه را مشخص می‌کند. در زبان فارسی چنین نرم‌افزاری نداریم.

وب، موضوعی بین‌رشته‌ای است

دکتر محمدجواد کارگر، دبیر علمی کنفرانس بین‌المللی وب‌پژوهی گفت: کنفرانس وب‌پژوهی یا Web Research برای نخستین بار برگزار شد. یکی از خلأ‌های کشور در زمینه پژوهش که بتواند همه پژوهشگران حوزه وب را متمرکز کند، بحث وب‌پژوهی است. در کشور ما هر سال کنفرانس‌های مختلفی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و علوم رایانه از سوی نهادهای مختلف برگزار می‌شود، اما تاکنون کنفرانسی با تمرکز پژوهش در وب انجام نشده است. از این رو تصمیم گرفتیم کنفرانس وب‌پژوهی را برای نخستین بار در کشور برگزار کنیم. اگر سابقه وب‌پژوهی را در دنیا مورد بررسی قرار دهید‌ متوجه می‌شوید این موضوع در دنیا هم سابقه چندان زیادی ندارد. برگزاری کنفرانسی با این عنوان ایده خوبی است‌ اگر بتوان از دستاوردهای آن استفاده کرد. می‌توانیم در داخل کشور، در سطح منطقه و حتی در سطح قاره آسیا در زمینه وب‌پژوهی حرف اول را بزنیم.

بنابراین اهداف ما در حوزه وب‌پژوهی فراتر از برگزاری کنفرانس دو روزه است. از زمانی که مقدمات برای برگزاری این کنفرانس آغاز شد حدود یک سال می‌گذرد. با حمایت‌های سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات کمیته علمی و راهبردی این کنفرانس تشکیل شد. کمیته راهبردی از نمایندگان سازمان‌های تاثیرگذار در حوزه وب و کمیته علمی نیز از نمایندگان دانشگاه‌های تراز اول کشور در حوزه وب از دانشگاه تهران تا دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و فرهنگ و حتی دانشگاه‌های شهرستان‌ها تشکیل شده است.

بررسی ابعاد گسترده وب

نباید وب را صرفا به عنوان یک موضوع مطرح در حوزه علوم رایانه یا فناوری اطلاعات در نظر گرفت. وب یکی از مهم ترین موضوعات بین‌رشته‌ای است و ابعاد مختلفی را شامل می‌شود که ما این ابعاد را در 14 محور جداگانه در کنفرانس وب‌پژوهی مورد توجه قرار داده‌ایم. یکی از محورهای مطرح در این کنفرانس به ارتباط شناسی وب و به عبارتی رسانه و وب اختصاص داشت. اگرچه بعضی محورهای مطرح به حوزه رایانه محدود بود، اما در کنار آن محورهای دیگری مانند جامعه شناسی، اخلاق، بحث‌های حقوقی مرتبط با شبکه‌های اجتماعی، روان شناسی و اقتصاد و ارتباط آن با وب و همچنین تعامل انسان و رایانه نیز مورد توجه قرار گرفت. بر این اساس می‌توان گفت وب‌پژوهی موضوع جذابی است که می‌تواند ابعاد گسترده‌ای را شامل شود. ایده وب‌پژوهی نشان می‌دهد این محورها را باید در کنار هم مورد توجه قرار داد تا بتوان از کارهایی که در این حوزه انجام می‌شود، استفاده کرد و از تجربیات دیگر کشورها در این حوزه بهره گرفت.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش