گنجینه​هایی از میراث تاریخی ایران در موزه های خارجی/ عکس

گستردگی آثار تاریخی ایران در موزه های خارج از ایران آنقدر هست که در مطلب پیش رو نگنجد. نمونه های معروف بسیاری هم دارد، از منشور کورش که فقط چند ماه به سرزمینش بازگشت تا اهالی ایران بتوانند از این سند ارزنده دیدن کنند گرفته تا الواح هخامنشی که توسط دانشگاه شیکاگو به گروگان گرفته شده! و البته سرستون های بی نظیر تخت جمشید که بخشی عظیم در لوور فرانسه را به خود اختصاص داده است.

در این شماره سعی کرده ایم نگاهی کلی به معروف ترین آثار تاریخی ایران نه در سرزمین ایران، که در خارج از مرزها، داشته باشیم، هرچند این نوشته رنگ و بویی از حسرت به همراه دارد، اما آخر داستان ـ اگر بخواهیم کمی خوشبینانه نگاه کنیم ـ این است که شاید این موضوع بهتر باشد چراکه بسیاری دیگر از جاذبه های تاریخی ایران در این سرزمین به شرایط فاجعه باری افتاده اند و کسی رغبتی برای حفظشان ندارد، اما همین که پایشان به موزه های جهان باز شود همان حسرت دوباره جای این بی توجهی را می گیرد.

نگاه خوشبینانه تر این که درست است که این آثار به یغما رفته اند، اما حضورشان در نقاط مختلف جهان شاید بتواند در معرفی ایران به جهانیان و ترغیب گردشگران در سفر به کشورمان مفید باشد.

نگین معروف ترین موزه جهان

لوور شاید بهترین و جامع ترین موزه در دنیا نباشد، اما بی گمان معروف ترین موزه جهان است. در این موزه که یکی از مقاصد مهم گردشگری در فرانسه است بخشی وجود دارد که حدود ۵۸ اثر از آثار تاریخی ایران را در خود جای داده است.

از قطعات بزرگی از سرستون های کاخ هخامنشیان و تخت جمشید گرفته تا لوح قانون حمورابی را می توانید در موزه لوور فرانسه بیابید. جالب این که سرستون های آپادانا هفت متر طول دارد و چگونگی انتقال این آثار به فرانسه هم جای تعجب دارد. این آثار در فاصله سال های ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی به این موزه منتقل شده اند. همچنین ظرف های رنگ آمیزی شده سفالی متعلق به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد، سفال های قرن دهم پیش از میلاد، آثار برنزی قرن هشتم پیش از میلاد، تابلوهای نقاشی، مهره ها و مجسمه های کوچک دوره هخامنشیان (که از قدیمی ترین آثار تاریخی ایرانی است) هم در این موزه نگهداری می شود، اما از مهم ترین آثار دوران هخامنشیان در موزه لوور باید به نقش یک شیر و گاو بال دار روی آجرهای لعابدار شوش و سرستون گاو دوسر از قصر هخامنشیان در شوش اشاره کرد؛ آثاری که نگین معروف ترین موزه جهان است.

قالی ایرانی در اتریش

در موزه هنرهای دستی اتریش هم قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کار شناسان آن را نفیس ترین قالی جهان دانسته اند، موجود است. قالی شکارگاه، فرشی است تمام ابریشم متعلق به اوایل قرن ۱۶ میلادی که صحنه ای از شکار این شاه ایرانی را ترسیم کرده است.

در موزه ایالتی تیرون این کشور هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی ازجمله تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشی ها و هنر سکا ها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدال ها، هنرهای تزئینی و… دیده می شود.

هنر ایرانی در کشور آفتاب تابان

در موزه ملی توکیو آثار هنری مختلفی از ایران شامل نقاشی، خوشنویسی، فلزکاری، کنده کاری، سرامیک سازی، خاتم کاری، پارچه های مختلف و… نگهداری می شود. در موزه میهوی ژاپن دو حجاری از تخت جمشید (نقش اسبان ارابه و خدمتگزار تخت جمشید) وجود دارد. نقش اسبان ارابه ادامه نقش ارابه ران در موزه بریتانیاست که موزه میهو سال ۱۹۸۵ آن را خریده است.

به نام ایران به کام روسیه

از دیگر آثار تاریخی ایران قالی پازیریک، قدیمی ترین قالی دنیاست؛ چراکه پژوهشگران آن را از دست بافت های پارت ها یا ماد ها می دانند و در دره پازیریک در کنار اشیای باستانی دیگری در گور یخ زده یکی از فرمانروایان سکایی کشف کرده اند، اما اگر فکر می کنید می توانید ردی از این قالی را در ایران بیابید سخت در اشتباهید و برای تماشای این قالی باید راهی روسیه شوید و سری به موزه معروف هرمیتاژ سنت پترزبورگ بزنید. قالی پازیریک تنها شیء گرانبهای ایرانی در روسیه نیست.

در یکی دیگر از موزه های این کشور قالی دستبافی با اشعاری از شاهنامه فردوسی وجود دارد که در بالای آن واژه «فروهر» به خط زیبایی بافته شده است. موزه هرمیتاژ اما مجموعه گرانبهایی از آثار هنری ایران را در اختیار دارد و تقریبا همه تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سلسله قاجار را پوشش می دهد. در موزه هرمیتاژ بجز تابلوهای نقاشی ایرانی، ظروف سفالی قبل از میلاد، آثار هنری دوره اشکانی، سکه های کمیاب اردشیر بابکان، سنگ های قیمتی حکاکی شده، مهر مخصوص مادر خسروپرویز و ظرف های نقره ای (که همه در ایران در کشفیات باستان شناسی پیدا شده بود)، موجود است. یک نقش برجسته سرباز هخامنشی هم البته در موزه هرمیتاژ است که گویا اهدایی دولت ایران به این موزه در سال ۱۹۳۵ میلادی است.

آثار آریایی در آلمان

اگر می خواهید محراب زرین مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریف ترین محراب های زرین فام بوده است ببینید باید کوله بار سفر به برلین را ببندید، چراکه این محراب در موزه بزرگ این شهر قرار دارد. ظروف قلمکاری و قلم زده ایران از دوره نهم تا دوازدهم هجری، کاشی های قرون هفدهم و هجدهم و پارچه های دست دوز و زربافت ایران دوره صفوی و… در موزه پایتخت ژرمن هاست. همچنین قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد و نیز قطعه ای از بهترین پارچه های عهد ساسانی و مینیاتورهای بلوری ایرانی در موزه هنر کانشته و موزه گوته موجود است. در موزه های مردم شناسی هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر و فولکونگ هم می توانید قطعات نفیس مفرغی، زربافت های ساسانی، حجاری های برنزی، سرامیک های قرون اولیه و قلمدان ها و جلدهای نقاشی شده ایرانی را ببینید.

منشور ایرانی در موزه انگلیسی

به جرات می توان نام آورترین اثر از تمدن ایرانی در خارج از کشور را منشور کورش دانست که چند وقتی هم مهمان ایران بود. بخش خاورمیانه موزه بریتانیا جایی است که منشور کور ش در آن جای گرفته و این قسمت شامل اشیای باستانی بسیار پرارزش از ایران، عراق و دیگر کشورهای منطقه است. جالب این که بیش از ۱۳ هزار شیء باستانی ایران در موزه بریتانیا قرار دارد؛ گنجینه آمودریا (جیحون) که باارزش ترین گنج بر جا مانده از دودمان هخامنشی است و مجموعه ای ۱۷۰ تکه ای از طلا و نقره است هم اکنون در موزه «ویکتوریا و آلبرت» بریتانیاست. این موزه به دلیل داشتن ذخایر غنی آثار هنری از بهترین موزه های جهان است. قالی تاریخی اردبیل هم که از سوی مقصود بیک کاشانی برای بقعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» بافته شده بود و یک اثر هنری بی مانند است، در این موزه نگهداری می شود. شاهنامه ای به خط محمدحکیم الحسینی از سال ۱۰۸۵ هجری با ۱۴ صفحه مینیاتور، یک نسخه خمسه نظامی به خط جعفرالحافظ، جامع التواریخ عهد مغول، کتاب خسرو و شیرین نظامی به خط عبدالجبار (یکی از شاگردان معروف میرعماد) که دارای ۱۷ صفحه تصاویر رنگین بسیار عالی و زیبا کار رضا عباسی کاشانی است و… در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن وجود دارد.

آثار تاریخی ایرانی در سایر کشورها

لهستان: در موزه دانشگاه کراکوی لهستان نوشته خط های میخی و نقاشی های مذهبی از ایران و همچنین دو بشقاب که روی آن اشعاری از جامی و عطار نقش بسته است، دیده می شود.

بلژیک: در موزه بروکسل بلژیک، مجسمه برنزی یک رب النوع متعلق به قرن هفتم و هشتم قبل از میلاد و همچنین لگام یک اسب که در لرستان کشف شده و متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است، از مهم ترین آثار ایرانی به شمار می رود.

پرتغال: در موزه کالوست گُلبِنکیان در شهر لیسبون ظروف مربوط به عصر سلجوقی و چند نقاشی ایرانی وجود دارد. در دیگر موزه شهر لیسبون، موزه کاشی و چند کاشی ایرانی دیده می شد که روی آنها آیاتی از سوره مریم نقش بسته است.

پاناما: در موزه گالری در پایتخت پاناما شمایلی وجود دارد که داستان سیاوش و رفتن او را در آتش نقل می کند.

در کشورهای دیگری چون چین، کرواسی، ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، عراق، بوسنی، صربستان، مجارستان، رومانی، بلغارستان و هلند نیز آثاری از تاریخ، هنر و فرهنگ ایرانی وجود دارد.

تاریخ ۲۵۰۰ ساله در کشوری ۴۰۰ ساله

ایالات متحده، اما با ۴۰۰ سال پیشینه محل نگهداری اشیای گرانبهای ۲۵۰۰ ساله ایران است. آنقدر آثار ایرانی در این کشور فراوان است که شاید بتوان فقط فهرستی از این میراث گرانبها را نوشت.

در موزه بوستون آمریکا نقش برجسته سرباز هخامنشی نگهداری می شود. در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غران تخت جمشید، سر ستونی از این سازه جهانی، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبه ای آجری از خشایارشاه و بخش هایی از طاقچه های سنگی تخت جمشید دیده می شود. در گالری نلسون در کانزاس سیتی علاوه بر سرستون های سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و… آثار هنری دیگری از ایران موجود است. در موزه شهر دیترویت، بزرگ ترین شهر ایالت میشیگان نقش برجسته ای مربوط به هخامنشیان موجود است. موزه سینسینتی آمریکا هم آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهم ترین آنها می توان لوح نفیس نقره ای با نقش «زروان»، «اهورامزدا» و «اهریمن» را نام برد. این لوح متعلق به قرن های هفتم تا هشتم قبل از میلاد است. همچنین یکی از مهم ترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگوی آمریکاست. در موزه بروکلین هم شماری از آثار هنری ایران قدیم موجود است.

در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، اما در موزه هنر والترز، گلدان ۹۰۰ ساله با نقوش دایره البروج، بز کوهی ۳۰۰۰ ساله ایران باستان، سرامیک مینایی ایرانی با نقش سربازان سلجوقی، مهر ۲۵۰۰ ساله هخامنشی از جنس عقیق، لوستر نقره ای ۸۰۰ ساله از خراسان، آبریز سرامیکی ۳۰۰۰ ساله لرستان، جواهردان نقره ای ایرانی، مجسمه سرامیکی از سر زن سلجوقی، بشقاب نقره ای با نقش پادشاه و ملکه ساسانی و چند اثر دیگر نگهداری می شود.

در موزه متروپولیتن نیویورک بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان نگهداری می شود. بشقاب نقره ای شکارگاه، با جیوه، نقره و طلا تذهیب کاری شده و با روش سیاه قلم کاری تزئین شده است. در این تصویر، شاه ساسانی در حال شکار قوچ است. سگک عقاب و صید، کاسه زرین میخی نگار از آثار باستانی دوران داریوش اول یا دوران داریوش دوم هم در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود. در این موزه آثار دیگری از ایران ازجمله «کلاه خود پرنده و سه پیکر» که قدمت آن به دوره عیلام میانه و سده ۱۴ پیش از میلاد مربوط است هم نگهداری می شود.

اما مهم ترین آثار باستانی ایران در موزه متروپولیتن بدون شک «تکوک (جام) شیر غران» است. جامی که دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر در حال نعره کشیدن است. شیر غران یکی از نمادهای هنرورزی در تزئینات آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. سفالینه‏های ارزشمند نیشابور هم در این موزه است. یک محراب بزرگ ۱۴۰۰ ساله هم که معلوم نیست چگونه از کشور خارج شده در متروپولیتن قرار دارد، محراب مزبور از جنس کاشی لعابی و متعلق به اصفهان است که حدود ۱۳۰۰ سال در یکی از مساجد اصفهان قرار داشت.