نگرانی‌های ناشران مذهبی

به گزارش جام‌جم، در رده‌بندی موضوعات مختلف کتاب‌های منتشر شده کشور، همواره موضوع دین، به لحاظ تعداد عناوین، در جایگاه بالایی قرار داشته است. نگاهی به آمار نشر که موسسه خانه کتاب آن را در اختیار جام‌جم قرار داده، نشان می‌دهد در پنج سال اخیر، کتاب‌های دینی، میان رتبه‌های اول تا سوم از لحاظ تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده و همین‌طور رقم شمارگان قرار داشته است.

به این معنا که در میان همه کتاب‌های منتشر شده در سال، کتاب‌های دینی یا در صدر جدول کتاب‌های منتشر شده در طول سال بوده یا بیشترین شمارگان را به خود اختصاص داده است.

در سال 1389، 10391 عنوان کتاب دینی در شمارگان متوسط 4479 نسخه در کشور منتشر شد که در آن سال بیشترین عنوان و شمارگان کتاب در میان رده‌های مختلف دیویی را به خود اختصاص داد.

در سال 90، تعداد عناوین کتاب‌های دینی به 11428 عنوان افزایش یافت که یک رکورد محسوب می‌شد. با این حال شمارگان متوسط کتاب‌های دینی با 4186 نسخه به جایگاه دوم و بعد از کتاب‌های حوزه کودک نزول کرد. یک سال بعد از آن در سال 91، عناوین کتاب‌های دینی به 8857 عنوان رسید که رتبه سوم را برای کتاب‌های دینی رقم زد.

در همان سال که به‌دلیل نوسانات ارز و گرانی کاغذ، از آن با عنوان سال بحران کتاب یاد می‌شد، شمارگان متوسط کتاب‌های دینی به 3650 نسخه و بعد از کتاب‌های کمک درسی رسید. سال 92 عدد 8952 در مقابل تعداد عناوین کتاب های دینی نقش بست.

جایگاه این کتاب‌ها در رده‌بندی دیویی آن سال مانند سال قبلش جایگاه سوم بود. از این سال جایگاه کتاب‌های دینی به لحاظ شمارگان متوسط هم بعد از کتاب های کمک درسی و کودک به‌عنوان جایگاه سوم تثبیت شد. شمارگان متوسط کتاب دینی در آن سال 3078 نسخه بود. سال گذشته نیز مجموعا 10409 عنوان کتاب دینی در 2558 نسخه به‌عنوان شمارگان متوسط منتشر شد.

این اعداد و ارقام نشان می‌دهد کتاب‌های دینی گرچه در پنج سال گذشته به لحاظ تعداد عناوین و همچنین شمارگان متوسط فراز و فرودهایی داشته است، با این حال همچنان در رتبه‌های بالای رده قرار دارد. البته نوسانات کتاب‌های دینی به لحاظ عنوان و شمارگان نیز مانند کتاب‌های دیگر حوزه‌ها متاثر از فضای نشر بوده است.

حجت‌الاسلام اسماعیلی، مسئول بوستان کتاب قم به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین ناشران دینی کشور به خبرنگار جام جم گفت: متاسفانه شمارگان کتاب‌های دینی خیلی بالا نیست. قبل از سال‌های سخت و خشکسالی هم شمارگان کتاب‌های دینی گرچه در مقایسه با دیگر حوزه‌ها بالاتر بود، اما باز هم در مقایسه با جمعیت کشور شمارگان بالایی نبود.

اما از سال 1391 به این طرف شمارگان کتاب‌های دینی کمتر هم شده است. از این‌رو صاحبنظران و دلسوزان دنبال چرایی این موضوع هستند که دلایل شمارگان پایین کتاب‌های دینی چیست. پیش از این کتاب‌های دینی در شمارگان 3000 تا 5000 نسخه منتشر می‌شد، اما در حال حاضر به‌طور متوسط این کتاب‌ها در 1500 نسخه منتشر می‌شود. یعنی علاوه بر مشکلات قبلی که رفع نشد، مشکلاتی هم بعد از سال 91 گریبان نشر کشور را گرفت که تاثیرش به کتاب‌های دینی هم رسید و مشکلات جدیدی به مشکلات قبلی اضافه شد.

او با بیان این‌که اکنون شرایط مناسبی برای ناشران دینی وجود ندارد، بیان کرد: مراکز حمایتی مانند وزارت ارشاد، نهاد کتابخانه‌های عمومی یا مراکز حوزوی به‌دلیل مشکلات بودجه یا تغییر رویکردها مثل سابق حمایتی از ناشران دینی انجام نمی‌دهند. کتاب‌های دینی در فروش فروشگاهی هم دچار مشکلات زیادی هستند. نمونه‌اش آن که قیمت کتاب در سه سال گذشته رشد صددرصدی داشته و توان خرید مردم کمتر شده است. از طرفی ما آثار خوب در حوزه کتاب‌های دینی کم داریم.

نتوانستیم و نمی‌توانیم آثار فخیم و ارزشمندی را در موضوعات مختلف دین مانند اخلاق و سیره و حدیث تولید کنیم.

حجت‌الاسلام اسماعیلی با بیان این که این موضوعات در کتابسازی کتاب‌های دینی تاثیرگذار است، اظهار کرد: یکی از مسائلی که به کتاب‌های خوب آسیب می‌زند، کتابسازی است. کتابسازی نه‌فقط باعث تحریف سلیقه مخاطب و افت ذائقه او می‌شود، بلکه انگیزه مولف را هم از بین می‌برد. مولف می‌بیند برای نوشتن یک کتاب خوب باید 5 ـ‌4 سال زحمت بکشد، در حالی که فرد دیگری با کتابسازی، کتابش یکی دو ماهه به فروش می‌رسد.

مسئول بوستان کتاب قم خاطرنشان کرد: قطعا رفع این مشکلات دغدغه دلسوزان است. گمان می‌کنم اگر از بخش تولید آثار ارزشمندی که به لحاظ متن، جلد، چینش، موضوع و محتوا باکیفیت هستند، حمایت نشود، وضع کتاب های دینی بدتر از این خواهد شد.

فرخنده فاضل بخششی، مدیر انتشارات آهنگ قلم که در مشهد فعالیت می‌کند هم گرچه یک ناشر عمومی است، اما فعالیت‌های زیادی در حوزه کتاب‌های دینی انجام داده است. او به جام‌جم گفت: در حال حاضر نظارتی بر تالیفات دینی مشاهده نمی‌شود، چون برخی از آثاری که می‌بینیم نه مولفان در جایگاهی هستند که کتاب‌های دینی بنویسند و نه سوادش را دارند. ممکن است آثاری که منتشر می‌شود، به لحاظ دینی آثار درستی باشند، اما نکته جدیدی ندارند و مولف صرفا مطالب مولفان کتاب‌های دیگر را تلخیص کرده تا به اسم خودش یک کتاب منتشر کند.

این ناشر ادامه داد: اگر این نیرو و هزینه صرف تحقیق برای چاپ کتاب‌های دینی جدید شود، بسیار بهتر است. نسل جوان ما نیاز دارد که با کتاب‌های دینی تغذیه شود و کتاب‌های دینی باید پاسخگوی مسائل مختلف جوانان باشند. بسیاری از جوانان بعد از خواندن کتاب‌های دینی به ناشران مراجعه می‌کنند و می‌خواهند سوالاتی که برایشان مطرح شده را مستقیما از مولف کتاب های دینی بپرسند. اگر مولف این کتاب‌ها فرد بی‌اطلاعی باشد، ناشر چگونه آدرس و تلفن آن مولف را بدهد؟

فاضل بخششی با تاکید بر این نکته که غربالگری در کتاب‌های دینی بدرستی انجام نشده است، افزود: ناشران دینی دو رویکرد دارند. اکثر ناشران دوست دارند کتابی منتشر کنند که قابل دفاع باشد. پس سعی می‌کنند روی چنین آثاری سرمایه‌گذاری کنند. رویکرد دوم رویکرد تجاری است. به هر حال صنعت نشر یک بیزینس است. برخی از ناشران ترجیح می‌دهند به‌صورت پیمانکار عمل کنند و در قبال دریافت هزینه‌های نشر از سوی مولف، کتاب را چاپ کنند. کاری هم ندارند محتوای کتاب، محتوای جدیدی است یا کپی مطالب دیگران است. نهایتا تن می‌دهند و مولف هم در یک جلسه قرآن براحتی کتاب‌هایش را می‌فروشد و چرخه توزیع را هم خودش به عهده می‌گیرد! این چنین می‌شود که محتوای کتاب‌های دینی خوب قربانی چنین کتابسازی‌هایی می‌شود.

مدیر انتشارات آهنگ قلم اظهار کرد: اداره کتاب وزارت ارشاد صرفا وظیفه دارد خطوط قرمز کتاب‌ها را بررسی کند و در قبال کیفیت کتاب‌ها مسئولیتی ندارد. باید کارگروهی تشکیل شود که کیفیت کتاب‌ها را بررسی کند که چه محتوایی قرار است در شمارگان 2000 یا 3000 نسخه به صورت عمومی منتشر شود و در اختیار مردم قرار بگیرد. این نظارت در حوزه کتاب‌های دینی باید جدیتر هم باشد.

گروه فرهنگ و هنر - روزنامه جام جم