قحطی خون در مملکت بدن

ساختمان‌سازی در رگ‌ها

این فقط سازه‌های شهری نیست که برای بنا کردن و سر پا ایستادنشان به مصالحی چون آهن نیاز باشد، بدن ما هم برای این‌که بتواند بدرستی کار کند و سلامتمان تامین باشد نیاز به عنصرهای زیادی دارد که یکی از آنها آهن است. این ماده در رگ‌ها به کار ساخت‌وساز گلبول‌های قرمز یا همان هموگلوبین می‌آید. گلبول‌های قرمز علاوه بر کارکردهای دیگری که دارد اکسیژن را نیز از ریه‌ها گرفته، با عبور از رگ‌ها آن را به بافت‌ها و سلول‌ها می‌رساند. وقتی بدن به هر دلیلی با کمبود ماده‌ای مثل آهن مواجه شود رساندن اکسیژن لازم توسط گلبول‌های قرمز به قسمت‌های مختلف مختل می‌شود و از آنجا که خانم‌ها در دوره‌ای تکراری طی عادت ماهانه بخشی از خون بدنشان را از دست می‌دهند، کاهش آهن می‌تواند به افزایش اختلالات ناشی از آن منتهی شود و اثراتش را بر سلامت عمومی آنها بر جا گذارد.

علل و دلایل ابتلا

در هر فرد سالم مغز استخوان مسئولیت ساخت گلبول‌های قرمز را دارد. گلبول‌های قرمز همچون هر چیز دیگری عمری محدود دارد. عمر آنها معمولا بین سه تا چهار ماه است که پس از آن طحال این گلبول‌های فرتوت را بازنشسته کرده و با جمع‌آوری آنها، مسئولیت‌شان را به گلبول‌های تازه ساخته شده و جوان می‌سپارد.

در برخی افراد این روند سه تا چهار ماهه ممکن است به دلایل ژنتیک، تغذیه نادرست، مصرف داروهایی خاص، ابتلا به بیماری مزمن به‌خصوص اختلالات گوارشی یا حتی خونریزی باشد و منجر به این شود که گلبول‌های مذکور سریع‌تر دوره مفید خود را طی کند و مغز استخوان توانایی ساخت گلبول‌های جدید را به اندازه کافی نداشته باشد.

کم‌خونی در واقع اصطلاحی شایع است زیرا نه فقط کمبود عنصر آهن، بلکه کمبود ویتامین ب12 و اسید فولیک نیز می‌تواند باعث ایجاد کم‌خونی در افراد شود.

در خانم‌های باردار احتمال ابتلا به کم‌خونی بیشتر و شایع‌تر از دیگران است زیرا بخشی از مواد معدنی کسب شده از راه تغذیه مادر برای شکل‌گیری و رشد بافت‌ها و جفت و جنین استفاده می‌شود و عنصر آهن در این میان نقشی اساسی دارد. دختران جوانی که به بلوغ می‌رسند نیز به دلیل پیشتر گفته‌شده (خونریزی ماهانه) ممکن است در معرض کم‌خونی شدید واقع شوند.

یک چراغ راهنما از علائم کم‌خونی

همچون بسیاری از موارد وقتی که بدن با اختلالی در روند حفظ سلامت مواجه می‌شود، این نارسایی‌ها را با نشانه‌هایی اعلام می‌کند تا تشخیص اختلال آسان شود و شخص اقدامی برای درمان و رفع اختلال کند. از جمله این علائم و نشانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* پریدگی رنگ به صورتی که سیمای فرد یا پوست او به زردی یا سفیدی گرایش پیدا کند

* زرد به نظر رسیدن چشم‌ها در موارد شدیدتر

* افت فشار خون یا احساس تپش قلب

* احساس کسالت و خستگی به‌خصوص اگر مزمن و پایدار باشد

* حالت تهوع

* گاهی ممکن است حالتی ناهموار شبیه گودی‌های کوچک روی ناخن فرد دیده شود

* سرگیجه و در موارد شدیدتر سردرد

* احساس ضعف در عضلات

* گزگز یا خواب‌رفتگی در قسمت‌هایی از بدن به‌خصوص دست یا پا

* در موارد شدید گاهی شنیدن صدایی شبیه وزوز در گوش‌ها نیز رخ می‌دهد

تشخیص بیماری زیر ذره‌بین

وقتی برخی از علائم بیماری را در خود دیدید، باید برای حصول اطمینان نزد پزشک بروید. پزشک نیز که با دقت و اطلاع بیشتری علائم را بررسی می‌کند ممکن است از شما بخواهد تست مربوط به کم‌خونی بدهید که با عنوان CBC Test یا تعداد دقیق سلول‌های خونی معروف است. در آزمایشگاه این تست چند عامل را دربرمی‌گیرد و در برگه آزمایشگاهی نتایج آن به پزشک اطلاع داده می‌شود. این نتایج عبارت است از:

* نتیجه تست RBC که تعداد گلبول‌های قرمز خون است

* نتیجه تست WBC که تعداد گلبول‌های سفید خون است

* نتیجه تست MCV که حجم متوسط گلبول‌های قرمز را گزارش کرده است

* نتیجه تست شمارش پلاکت‌ها

* نتیجه شمارش افتراقی

* نتایج حاصل از اندازه‌گیری هموگلوبین و همتوکریت

کم‌خونی درد بی‌درمان نیست

در صورتی که پزشک در معاینه خود تائید کند دچار کم‌خونی شده‌اید بر اساس تشخیص، دارو یا مکمل تجویز می‌کند که با مصرف آن طبق دستور روند بهبود حاصل می‌شود. داروها یا مکمل‌ها بسته به این‌که دلیل کم‌خونی شما چه بوده باشد ممکن است تفاوت داشته باشد، اما پزشک علاوه بر درمان دارویی و به‌خصوص تجویز قطره آهن، به احتمال زیاد توصیه‌های تغذیه‌ای را نیز نادیده نخواهد گرفت زیرا بخش زیادی از دلایل کم‌خونی در صورت معمول آن (یعنی اگر به دلیل جراحت یا خونریزی یا بیماری ژنتیک خاصی نباشد) با تغذیه صحیح رفع و اصلاح می‌شود.

نوبت بخوربخور است: تغذیه صحیح

چنان‌که گفته شد کمبود عناصری مثل آهن یا ویتامین ب12 می‌تواند باعث کم‌خونی شود. این عناصر در مواد غذایی خاصی به وفور یافت می‌شود و اگر بدانید ویتامین «ث» هم جذب آهن در بدن را سهل‌تر می‌کند می‌توانید تنوعی از مواد غذایی را پیش روی خود داشته باشید که با تغذیه‌ بیماری خود را بهبود بخشید.

ویتامین ث در مرکباتی مثل لیموشیرین، پرتقال، نارنگی و میوه‌های دیگری چون توت‌فرنگی، توت سفید، شاه‌توت، کیوی، خربزه و هندوانه موجود است.

ویتامین ب12 را می‌توانید از راه خوردن به اندازه متعادل گوشت و لبنیات به دست آورید.

اسید فولیک را از منابعی چون سبزیجات تیره و برگدار، حبوب، مرکبات و موز می‌توان دریافت کرد.

آهن در کشمش، عدس، کرفس، کنگر فرنگی، لوبیا و آلوبخارا موجود است و می‌توان این مواد را در جایی از رژیم غذایی گنجاند.

اسید مالیک/اسید تارتاریک این دو را که همچون ویتامین «ث» می‌تواند به جذب بهتر آهن در خون کمک کند می‌توان از منابعی چون هویج، چغندر، شلغم، کلم‌پیچ و سیب‌زمینی به دست آورد.

* انجام حداقل یک آزمایش مربوط به کم‌خونی برای کودکان شیرخوار، نوجوانانی که در سن رشد قرار دارند، زنان باردار و دخترانی که در سن شروع قاعدگی هستند لازم است. پزشکان توصیه می‌کنند برای بسیاری از افراد این دسته لازم است قرص یا قطره آهن تجویز شود که هدفی پیشگیرانه در ابتلا به کم‌خونی دارد.

* کم‌خونی تا حد زیادی به تغذیه، سن، جنس، فیزیک بدنی، هورمون‌ها و نیز مقاطع زندگی بستگی دارد.

* هیچ‌گاه سر خود داروهای کم‌خونی را مصرف نکنید یا در صورت مصرف قطع نکنید. استفاده سرخود این داروها ممکن است باعث ابتلای شما به بیماری‌های دیگر یا ایجاد اختلالاتی همچون یبوست و تهوع شود.

* اگر در میان خانواده یا دوستان به شما توصیه شده که برای رفع کم‌خونی اسفناج بخورید یادتان باشد این سبزی مفید برای کسانی که دچار اختلالات کلیوی هستند مشکل‌ساز است. اسفناج سرشار از اگزالات نیز هست و به همین دلیل ممکن است سنگ‌ساز هم باشد. همیشه پیش از هر تصمیم درمانی با پزشک مشورت کنید.

* متخصصان تغذیه این باور را که اسفناج سرشار از آهن است به چالش کشیده‌اند. نتیجه این‌که اگر فکر می‌کنید اسفناج منبع خوبی برای کسب آهن و رفع کمبود آن است راه را اشتباه رفته‌اید: در 100 گرم این سبزی فقط نزدیک به 3 میلی‌گرم آهن ذخیره شده! 100 گرم عدس یا همین مقدار شلغم، آهنی به مراتب بیشتر از اسفناج را در خود ذخیره کرده است.

* تداخلات دارویی را هنگام درمان کم‌خونی جدی بگیرید و اگر به هر دلیلی دارویی مصرف می‌کنید این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. مثلا مصرف قرص معروف آسپرین که این روزها بسیاری از افراد برای پیشگیری از مشکلات عروقی و قلبی از آن استفاده می‌کند خود می‌تواند باعث و بانی کاهش جذب آهن و کمبود آن در بدن شود. ایبوپروفن هم که برای تسکین درد، خوراک خوددرمانی برخی افراد است همین ویژگی را دارد.

* اگر در حال پیروی از رژیم غذایی خاصی برای کاهش وزن خود هستید حتما با متخصص تغذیه‌ای که فهرست رژیم شما را نوشته درباره میزان یا دز دریافتی آهن مشورت کنید زیرا رژیم‌های لاغری با محدود کردن میزان دریافت کالری باعث می‌شود که توانایی بدن در ساخت هورمون‌های تیروئیدی کم شود و در نتیجه تناسب اندامتان به قیمت ابتلا به مشکلات تیروئیدی تمام شود!

* متخصصان تغذیه احتمال داده‌اند که مصرف کافئین در راه جذب مناسب آهن در بدن اختلال ایجاد می‌کند. از این رو به هیچ وجه مکمل‌ها یا داروهای تجویزی آهن را از سه ساعت قبل تا سه ساعت بعد از خوردن نوشیدنی‌ها یا مواد غذایی کافئین‌دار استفاده نکنید.

* طبیبان سنتی بر این باورند که طبخ غذا در ظروف آهنی می‌تواند باعث رسوب مولکول‌های آهن در غذای در حال طبخ شود و از این راه مقداری آهن هم وارد بدن شود.

* در دوران بارداری درباره مقدار آهن دریافتی با پزشک خود مشورت کنید تا خودتان یا کودکتان دچار کم‌خونی و لطمات و مشکلات ناشی از آن نشوید.

* ممکن است در خلال درمان کم‌خونی و مصرف داروهای آهن دچار یبوست شوید. اگر چنین مشکلی برای شما ایجاد شد پس از مشورت با پزشک خود خوراکی‌های پر فیبر را نیز در وعده‌های غذایی خود بگنجانید. انواع غلات سبوس‌دار و سبزیجات سرشار از فیبر به شمار می‌رود.

* خانم‌هایی که دوران بارداری را طی می‌کنند ممکن است در شمار ویارهایشان تمایل به خوردن مواد نامعمول پیدا کنند؛ به عنوان مثال ممکن است علاقه شدیدی به خوردن خاک، جویدن گچ یا حتی گاز زدن مداد در آنها ایجاد شود! اینها احتمال کمبود آهن را شدت می‌بخشد و لازم است حتما برای جلوگیری از وارد آمدن آسیب‌های روانی و جسمی به مادر یا جنین، هر چه زودتر معاینه توسط پزشک و درمان مناسب صورت گیرد.

چاردیواری