جازموریان؛ زندگی زیر چتر مرگ

به گزارش جام‌جم، اما وقتی ذرات خاک از 5/2 میکرون ریزتر شد، دیگر چیزی یارای مقابله با آن را ندارد. دیگر مانند شن‌های روان نیست که لحظه‌ای آسمان را سیاه کند و لحظه‌ای بعد آرام بگیرد، آسمان حداقل دو‌سه روزی مهمان این ذرات خواهد بود که حالا دیگر نامش حتی برای پایتخت‌نشین‌ها نیز آشناست: پدیده گرد وغبار یا ریزگردها که شاید شهرتش را در ایران مدیون کشورهای همسایه است که همچون مهمان ناخوانده‌ای آسمان غرب و جنوب غربی کشور را تیره و تار می‌کند.

اما این‌بار، تالابی در استان کرمان که از بی‌توجهی انسان‌ها نفس‌های آخرش را می‌کشد، مهم‌ترین کانون تشکیل ریزگردها در جنوب شرقی کشور نام گرفته است. تالاب جازموریان زمانی آنقدر وسعت داشت که مرزهای سیستان و بلوچستان را نیز درمی‌نوردید. اما خشکسالی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب دست به دست داد تا این تالاب که روزگاری در زمستان 300 هزار هکتار وسعت داشت و گاهی عمق آن به نیم متر می‌رسید، امروز فقط کمتر از صدهزار هکتار زمین را مرطوب کرده و به چراگاه شترها تبدیل شده است.

سهم جازموریان از گرد و غبار

استان کرمان دارای دو کانون اصلی گرد و غبار است: یکی همین تالاب جازموریان که اگر خشک و برهوت باشد جنوب و شرق استان و حتی کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، دیگری منطقه‌ای در غرب استان میان شهرستان‌های شهربابک، سیرجان و بافت. اما به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان، جازموریان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گرد و غبار در سطح کشور و بویژه در حوزه جنوب به‌شمار می‌آید. محمود صفرزاده با اشاره به مطالعات صورت گرفته در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: در حالی که سهم استان خوزستان از ریز‌گردهای سطح کشور 4/5 درصد است، جازموریان به‌‌تنهایی حدود 25درصد تولید گرد و غبار و ریزگرد در سطح کشور را به خود اختصاص داده و این‌گونه رتبه نخست را در کشور کسب کرده است.

پیامدهای گرد و غبار

بیشتر مردم ایران طعم تلخ گرد و غبار را چشیده‌اند. اما رهاورد ریزگردها فقط تنگی نفس نیست.

صفرزاده معتقد است افزون بر تشدید بیماری‌های تنفسی و انواع حساسیت‌ها، گرد و غبار پیامدهای اجتماعی و اقتصادی نیز دارد: برای مثال، سبب افزایش روند مهاجرت از مناطق در معرض گرد و غبار می‌شود که این خود بیکاری، کاهش درآمد و کاهش گردشگری را در پی دارد.

او همچنین به پیامدهای زیست محیطی گرد و غبار اشاره می‌کند و می‌گوید: گرد و غبار روی منابع طبیعی، حیات وحش، بیابان‌زایی و تغییرات اکوسیستم به‌گونه‌ای که باعث تشدید فرسایش خاک شود، تاثیر فراوانی می‌گذارد.

به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان، زمانی که شوره‌زارهای تالاب وسعتی بیشتر به خود بگیرد، با هر وزش باد توده‌ای از عناصر و ترکیبات مختلف در هوا پراکنده خواهد شد و از این طریق علاوه بر تخریب خاک و محصولات زراعی، سلامت جامعه نیز به طور جدی تهدید خواهد شد.

صفرزاده به وجود املاحی نظیر کلسیم‌ و سدیم در جازموریان اشاره و عنوان می‌کند: این املاح احتمالا در توفان‌های گرد و غبار وجود دارد که هر یک به سهم خود می‌تواند سلامت انسان را تهدید کند.

اما چرا تالاب جازموریان نفس‌های آخرش را می‌کشد و چنین به حال نزار افتاده است؟ مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان در کنار خشکسالی، ساخت سازه‌های آبی چون سد، بند خاکی و برداشت آب‌های سطحی در بالادست حوضه آبخوان این تالاب را از دلایل مرگ این تالاب بر‌شمرده و می‌گوید: حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی منطقه نیز در خشک شدن تالاب جازموریان بی‌تأثیر نبوده است.

مقابله با گرد وغبار

ناگفته پیداست که برای مقابله با ریزگرد باید جازموریان را به بخش مراقبت‌های ویژه برد تا شاید زنده بماند. اما مگر معجزه‌ای رخ دهد تا جازموریان همان تالاب سابق شود که خود گرد و غبار را کنترل می‌کرد. صفرزاده معتقد است درحالی‌که جازموریان شرایط مساعدی ندارد باید با مقابله با بیابان‌زایی، مدیریت صحیح منابع آب و خاک، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، رها‌سازی حقابه‌های محیط‌زیست‌، ایجاد کمربند فضای سبز اطراف شهرها و گسترش فضای سبز درون‌شهری، افزایش آگاهی عمومی، استفاده از فناوری‌های نو و تجهیز مراکز پایش گرد و غبار به جنگ این پدیده رفت.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان در پایان با اشاره به تلاش‌های فعلی برای احیا و نجات جازموریان، می‌افزاید: تشکیل کارگروه ملی تالاب جازموریان، تشکیل دبیرخانه تالاب، اختصاص ردیف اعتبار ملی، اختصاص حقابه زیست‌محیطی، مدیریت منابع آب منطقه، اصلاح الگوی کشت‌، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، جلب مشارکت مردمی برای احیای تالاب و ایجاد اشتغال در سایر بخش‌ها بخصوص خدمات از موارد نجات و احیای جازموریان است.

مشارکت مردم، رمز نجات تالاب جازموریان

مدیرکل آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است مدیران ما چیدمان توسعه را در کشور به گونه‌ای پیش برده‌اند که امروز بیشتر تالاب‌های کشور همچون جازموریان، بختگان و پریشان از دست رفته‌است.

به گفته محمد درویش، خشکسالی یکی از تهدیدات تالاب‌ها به شمار می‌رود، اما خطرناک‌تر از آن ناآگاهی مدیریتی است که ناشی از درج نکردن قوانین طبیعت در ایران است. البته درویش، استفاده از ظرفیت مردم را رمز موفقیت در مقابله با معضلات زیست‌محیطی همچون خشک شدن تالاب‌ها می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: ارزش تالاب‌ها از هر زیست بوم دیگر بیشتر است؛ زیرادر حفظ آب و کشاورزی و حاصلخیزی خاک نقش اساسی دارد.

کمیل انتظاری