استعدادیابی، برگ برنده تلویزیون

«آقای گزارشگر» اولین برنامه از این نوع مسابقات بود که سال 93 از شبکه سه به نمایش درآمد و بعد از آن برنامه‌هایی مانند «ستاره‌20» در شبکه نمایش، «شب کوک» در شبکه نسیم و مسابقه استنداپ کمدی در قالب برنامه «خندوانه» در شبکه نسیم به مخاطبان ارائه شد. از هفته گذشته شبکه سه، برنامه‌ای تازه اینچنینی را پخش می‌کند که «جادوی صدا» نام دارد و فرصتی است برای رقابت علاقه‌مندان به هنر دوبله.

جذابیت ذاتی استعدادیابی

برنامه‌های استعدادیابی در قالب برنامه‌های تلویزیونی به بازی‌های ملی شبیه هستند؛ چرا که علاقه‌مندانی از سراسر کشور (بجز در موارد خاص مانند استنداپ کمدی) می‌توانند در آن شرکت کنند و توانایی خود را در یک زمینه بخصوص که هنر محسوب می‌شود، نشان بدهند و ضمن معرفی، مورد قضاوت نیز قرار بگیرند.

رامین‌ نواب‌پور، تهیه‌کننده برنامه ستاره20، درباره جذابیت برنامه‌های استعدادیابی می‌گوید: این برنامه‌ها بجز ماهیت جذاب و سرگرم‌کننده، مورد توجه مخاطبان هستند و اهداف تلویزیون برای جلب نظر مخاطبان بیشتر را فراهم می‌کنند. در هرم مازلو، شکوفایی فردی در راس قرار دارد و این یعنی بشر به دیده‌شدن، درخشیدن و نمایش توانایی‌های خود نیاز دارد. همین مسأله در برنامه‌های استعدادیابی نیز مطرح است، چرا که فرصت شکوفایی افراد را فراهم می‌کند که در مسیر یک مسابقه تلویزیونی بتوانند برای آینده حرفه‌ای خود برنامه‌ریزی کنند.

مازیار معاونی، منتقد سینمایی و تلویزیونی هم کم‌ارزش‌ترین نوع رقابت را جذاب توصیف می‌کند و درباره موفقیت برنامه‌های استعدادیابی می‌گوید: ذات مسابقه است که باعث می‌شود برنامه مسابقه هفته در شکل و شمایل مختلف با اجرای ایرج نوذری، فرهاد جم و علیرضا خمسه با عناوین تازه بازتکثیر شود و برنامه‌های استعدادیابی علاوه بر جذابیت‌های ذاتی ویژگی‌های دیگری نیز دارند.

این مترجم سینمایی درباره این ویژگی‌ها توضیح می‌دهد: معمولا در برنامه‌های استعدادیابی، داورانی معروف و محبوب و پرطرفدار حضور دارند‌؛ کسانی مانند گزارشگران، بازیگران و دوبلورها. در این برنامه‌ها، شرکت‌کنندگان در معرض سوالات عمومی قرار نمی‌گیرند، بلکه باید توانایی و تخصص خود را در یک رشته تخصصی ارائه کنند و همین به جذابیت رسانه‌ای این مسابقات می‌افزاید.

معاونی، همذات‌پنداری مخاطب با شرکت‌کنندگان را یکی دیگر از ویژگی‌های این نوع از برنامه‌های تلویزیونی برمی‌شمارد و می‌افزاید: علاوه‌بر این موارد، گاهی حتی مجریان خوب هم می‌توانند انگیزه‌ای باشند برای آن که مخاطبان به تماشای این برنامه‌ها بنشینند. در گذشته یک مجری مانند محمود شهریاری هم مسابقه دقت، سرعت را اجرا می‌کرد و هم در یک برنامه کودک گوی می‌چرخاند و شرکت‌کنندگان را معرفی می‌کرد؛ اما حالا اجرای برنامه آقای‌گزارشگر را کسانی مانند محمدحسین میثاقی و ربانی به عهده دارند و جادوی صدا را افشین ذی‌نوری اجرا می‌کند که هم دوبلور و هم در زمینه اجرا باتجربه است.

صف‌شکنی و جسارت

براساس اظهارات نواب‌پور، بسیاری از شبکه‌های خارجی بسیار زودتر از ما به این نوع مسابقات تلویزیونی توجه کرده‌ و با استقبال مردم مواجه شده‌اند. این تهیه‌کننده معتقد است: همین که بالاخره ما هم به این گونه از برنامه‌های تلویزیونی توجه نشان داده‌ایم، نشانه خوبی است؛ اما این تهدید را به دنبال دارد که مخاطب مدام برنامه‌های داخلی را با نمونه‌های خارجی مقایسه کند و در نتیجه تصور کند برنامه‌های ما نسخه ضعیفی از برنامه‌های ماهواره‌ای است.

به گفته این تهیه‌کننده، با وجود تکرار و تکثر این نوع برنامه‌ها در شبکه‌های تلویزیونی کشورهای مختلف، مخاطب توقع دارد شکل متفاوتی از این برنامه‌ها را در کشورمان ببیند، ولی به دلایل متعدد از جمله مشکلات مالی این اتفاق نمی‌افتد. نواب‌پور در این باره می‌گوید: مشکلات مالی سبب می‌شود نتوانیم برای طراحی برنامه یک اتاق فکر خوب با افراد خلاق تشکیل بدهیم و معمولا تغییرات ساده‌ای در پلتفرم این نوع برنامه‌ها ایجاد می‌کنیم و آثاری شبیه نمونه‌های خارجی می‌سازیم.

این تهیه‌کننده موفقیت برنامه‌های استعدادیابی را در گرو شجاعت و جسارت مدیران تلویزیون می‌داند و توضیح می‌دهد: وقتی مسابقه ستاره 20 راه‌اندازی شد، با این برنامه بسیار با احتیاط برخورد می‌شد و به‌رغم همه تلاش‌های گروه تولید و حامی مالی این برنامه، قرار شد در شبکه نمایش ـ که دسترسی محدود‌تری دارد ـ به نمایش درآید و بعد از آن که با اقبال مخاطبان مواجه شد از شبکه‌های سراسری هم پخش شود.

نواب‌پور، تولید برنامه‌های تازه را نیازمند حمایت مدیران تصمیم‌ساز و صف‌شکن می‌داند و تاکید می‌کند: هر گاه مدیران تلویزیون دست به نوآوری زده و در چارچوب قواعد و قوانین، ساختارهای تازه را جسورانه مورد استفاده قرار داده، موفق شده‌ و رضایت مخاطبان را جلب کرده‌اند.

رنگ و لعاب وطنی

برنامه‌های استعدادیابی اگر چه از یک فرمول ثابت در همه شبکه‌های دنیا پیروی می‌کنند، اما این قابلیت را دارند که محتوای بومی پیدا کنند و چیزی به معرض تماشا بگذارند که برای مخاطب داخلی پذیرفتنی و جذاب باشد.

مازیار معاونی، این نوع از برنامه‌ها را مانند خیلی چیزهای دیگر از‌جمله سینما، غیربومی می‌داند و تاکید دارد خمیرمایه این برنامه‌ها، ایرانی و از آن ما نیست، اما تغییرات ایجاد شده در این برنامه‌ها را مثبت ارزیابی می‌کند.

وی در این باره می‌گوید: در برنامه‌های استعدادیابی معمولا به بخش رقابت که اصلی‌ترین بخش برنامه است، بخش‌هایی اضافه می‌شود که ماهیت آموزشی دارد؛ مثلا بخش پانتومیم در مسابقه آقای گزارشگر یا بخش تجلیل از هنرمندان دوبله در مسابقه جادوی صدا از‌جمله مواردی است که به یک مسابقه تلویزیونی بعد رسانه‌ای داده است.

برندسازی در قالب رقابت

برنامه‌های استعدادیابی وقتی از قاب جادویی به نمایش در می‌آیند، جمع کثیری را مخاطب قرار می‌دهند و با خود همراه می‌کنند. این مخاطبان برای چنین برنامه‌ای به طرفدارانی قابل سرمایه‌گذاری بدل می‌شوند که باید خواسته‌ها و نیازشان مد نظر قرار بگیرد.

مازیار معاونی ضمن انتقاد به تولید دیرهنگام این‌گونه مسابقات تلویزیونی در مقایسه با دیگر شبکه‌های دنیا، درباره ماهیت این برنامه‌ها تاکید می‌کند: برنامه‌های استعدادیابی تکثیر قارچ‌گونه نوعی برنامه تلویزیونی نیست بلکه نوعی برند‌سازی محسوب می‌شود و باید برای این برند و مخاطبانش برنامه داشت. زمانی تلویزیون به دلایل عرفی، فرهنگی و اجتماعی ورود به این عرصه را صلاح نمی‌دانست، اما حالا مدیران تلویزیون به این نتیجه رسیده‌اند که نه تنها دوره مسابقات سنتی با ساختار کلیشه‌ای به سر آمده، بلکه برنامه‌های استعدادیابی قابلیت‌های بسیار دارند و می‌توان آنها را به برند‌های تلویزیون تبدیل کرد.

این منتقد، برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی برای این گونه برنامه‌های تلویزیونی را ضروری می‌داند و تاکید می‌کند: حالا که شاهد موفقیت اینها هستیم، لازم است برای تهیه و ارائه شان برنامه‌ریزی هدفمند صورت بگیرد. مسابقاتی مانند آقای گزارشگر، ستاره 20، سه‌شو و بعد شب‌کوک و حالا جادوی صدا که در امتداد هم به نمایش درآمده‌اند از توجه مخاطب حکایت دارند. اما این توجه و استقبال زمانی هدایت و ساماندهی می‌شود که تولید و پخش این برنامه‌ها هدفمند صورت بگیرند.

معاونی، نیمه اول سال را زمان مناسبی برای نمایش برنامه‌های استعدادیابی نمی‌داند و معتقد است در نیمه دوم سال که روزها کوتاه هستند و مردم ترجیح می‌دهند فراغتشان را در خانه بگذرانند زمان مناسب‌تری برای پخش مسابقات استعدادیابی است.

رویکرد تلویزیون به برنامه‌های استعدادیابی در کنار شکل‌گیری برنامه‌هایی مانند خندوانه و دورهمی که ساختاری به نسبت تازه دارند و پخش آنها در کنار انواع سریال‌های تلویزیونی، برنامه‌های مستند، ورزشی، خبری و... می‌تواند به معنای یک شروع تازه در تلویزیون باشد، آغاز راهی برای بهره‌گیری از همه قالب‌های برنامه‌سازی در سراسر جهان به منظور ارائه محتوای بومی و میهنی که تاکنون مقدور و ممکن بوده و با استقبال مخاطبان نیز مواجه شده است.

آذر مهاجر