عبور حاشیه‌نشینی مشهد از خط قرمز

به گزارش جام جم، حاشیه نشینی امروزه به یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کلانشهرهای کشور تبدیل شده؛ مشکلی که شهرهای مختلف را به میزان متفاوتی تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که در برخی شهرها بخش زیادی از جمعیت را حاشیه‌نشینانی تشکیل داده‌اند که کمترین سهم را از خدمات شهری می‌برند و بیشترین بار اجتماعی، اخلاقی و امنیتی را برای بدنه اصلی شهر به همراه می‌آورند؛ درست مثل کلانشهر مشهد که در میان شهرهای دارای حاشیه‌نشینی، با بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر حاشیه‌نشین، (یعنی حدود یک‌سوم جمعیت این شهر)، رتبه اول را به خود اختصاص داده و به‌زعم کارشناسان و مسئولان در آستانه وقوع یک فاجعه اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی است که بزودی از مناطق حاشیه‌نشین به کل جامعه تسری خواهد یافت. البته مسئولان شهر مشهد در گفت‌وگو با جام‌جم گرچه از برنامه‌ریزی و تلاش‌هایی در چند سال اخیر برای ساماندهی این مناطق ـ که همچون هلالی شمال، شمال‌شرق، شرق و جنوب شرقی این شهر مذهبی را در برگرفته ـ سخن می‌گویند، با این حال همزمان اذعان دارند که شرایط تلخ‌تر و بحرانی‌تر از آن است که با برنامه‌ها و بودجه‌های استانی بتوانند به مقابله با آن برخیزند؛ چراکه معضلات حاشیه شهر مشهد به‌حدی گسترش یافته که این مناطق را بسترساز ایجاد مشکلات از نوعی دیگر کرده است؛ مشکلاتی که حتی مراجع و آیات عظام در شهر مقدس قم را نیز نگران کرده و به واکنش علنی واداشته است.

هشدار از نوعی دیگر

در همین زمینه برجسته‌ترین هشدار را حضرت آیت‌الله مکارم‌شیرازی در هفته گذشته، طی دیداری با تولیت جدید آستان قدس رضوی یادآور شد و اعلام کرد: معضلات حاشیه‌نشینی مشهد به حدی افزایش یافته که در حال عبور از برخی خط قرمزهاست، به طوری که وهابیون با استفاده از این وضعیت شروع به ترویج وهابیت در این مناطق کرده‌اند.

ایشان با تاکید بر این که اگر برای اصلاح وضعیت معیشتی، اخلاقی و فرهنگی مناطق حاشیه‌ای مشهد فکری نشود، بیم گسترش وهابیت در یکی از مراکز اصلی مذهبی کشور می‌رود، از آستان قدس رضوی خواست فکری اساسی برای این معضل کرده و بسترسازی در حاشیه مشهد برای حضور پنهان، موذیانه و زیرپوستی وهابیت را از بین ببرند.

البته آنچه آیت‌الله مکارم‌شیرازی به‌طور رسمی و علنی به آن اشاره کردند، پیش از این به‌طور غیررسمی و از گوشه و کنار به گوش می‌رسید؛ برنامه‌های تبلیغی و فرهنگی، نماز جمعه پنهانی و جذب مردم حاشیه شهر با پول و رفع نیازهای مختلف. شنیده‌های ما که با یک جست‌وجوی اینترنتی هم می‌توان تا حدودی از آن آگاه شد، مورد تائید مسئولان آستان قدس رضوی نیز قرار گرفت، به‌طوری‌که حجت‌الاسلام سیدجلال حسینی، معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی در این زمینه به جام‌جم گفت: گروه‌های فریب خورده وهابی مدتی است تحرکاتی را در مناطق محروم حاشیه‌ای شهر آغاز کرده‌اند که اکنون در مرحله هشدار است و اگر تدبیری سریع و جدی درباره آن اندیشیده نشود، به مرحله نگرانی خواهد رسید.

وی با اشاره به این که تحرکات این گروهک‌ها اخیرا (پس از حادثه منا) و به‌دلیل حمایت‌های مالی و معنوی گسترده عربستان از آنان، جدی و پررنگ شده است، افزود: عوامل اجرای مقاصد وهابیون در مشهد، بیشتر افراد فریب‌خورده ایرانی و افغانی هستند، و بی‌شک محرومیت، بستر مناسبی برای انجام فعالیت‌های آنان ایجاد کرده است.

حجت‌الاسلام حسینی به راه‌های نفوذ گروهک‌های وهابی نیز اشاره و تصریح کرد: از آنجا که ساکنان مناطق حاشیه شهر (بیشتر شامل مناطق ساختمان، جاده سیمان و جاده قدیم قوچان) عمدتا محروم، بیکار و برخی نیز معتاد هستند، گروهک‌ها نیز از همین نقاط ضعف مردم استفاده و با پرداخت پول، تامین مواد مخدر و... آنها را به سوی خود جذب می‌کنند. همزمان دوره‌ها و کلاس‌های فرهنگی تبلیغی برای ترویج وهابیت در میان این قشر تطمیع شده، برگزار می‌کنند که هزینه تمام این برنامه‌ها توسط عربستان تامین می‌شود.

وی با اشاره به این که پس از حضور حجت‌الاسلام رئیسی در مقام تولیت آستان قدس، شاهد یک تغییر رویکرد در این آستان هستیم که به همه معاونت‌ها ابلاغ شده است، گفت: مهم‌ترین اولویت در این رویکرد جدید، اولویت‌های فرهنگی زیارتی براساس ارائه خدمات فرهنگی و غیرفرهنگی به زائران و مجاوران بویژه در مناطق محروم شهر و حتی روستاهای اطراف است که رسیدگی به وضعیت مالی و معیشتی آنان را نیز شامل می‌شود و از همین‌رو معاونتی با عنوان معاونت رسیدگی به امور محرومین و مستضعفین نیز اخیرا در آستان قدس رضوی شکل گرفته است که اهداف و برنامه‌های آن بزودی تدوین و اعلام می‌شود.

تعامل شورای شهر و آستان‌قدس

خلیل موحدی، عضو شورای شهر مشهد نیز در گفت‌وگو با جام‌جم از تعامل و همکاری شورای شهر مشهد با تولیت جدید آستان قدس رضوی در راستای ساماندهی مناطق حاشیه شهر خبر داد و گفت: البته شهرداری و شورای شهر مشهد نیز از بیش از دو سال پیش (پس از انتصاب شهردار جدید و شورای شهر دوره چهارم)، گام‌های زیادی در جهت رفع محرومیت از مناطق حاشیه شهر برداشته‌اند که آسفالت تمام معابر خاکی این مناطق، تبدیل فضاهای مشکل دار مثل کال کشف رود به فضای سبز و اتصال نقاط قوی و برخوردار شهر به مناطق ضعیف توسط خط مترو از آن جمله است.

وی البته تاکید کرد که با تمام تلاش‌ها و اقدامات، وسعت محرومیت حاشیه شهر مشهد که یک‌سوم جمعیت شهر را در خود (یک‌ششم مساحت شهر) جای داده، آن‌قدر زیاد است که با بودجه شهرداری مشهد و استان قابل رسیدگی نیست و عزم و بودجه‌ای ملی نیاز دارد، گرچه خوشبختانه در سال 95 و با تلاش نمایندگان مردم یک ردیف بودجه (برای مناطق حاشیه‌ای هشت کلانشهر کشور) برای آن تعریف شده است.

حاشیه نشینان؛ مهاجران بیکار

دلیل گسترش و توسعه روزافزون و افسارگسیخته حاشیه‌نشینی در شهر مشهد را از یک کارشناس شهرسازی در این شهر جویا شدیم، حسین حسین‌نژاد در این مورد به جام‌جم گفت: ساکنان این مناطق را عمدتا مهاجرانی از شهرها و روستاهای اطراف تشکیل می‌دهند که به هر دلیل، گرفتار معضل بیکاری شده و به امید دستیابی به شغلی مناسب راهی مشهد می‌شوند و مناطق اطراف شهر را برای اسکان خود انتخاب می‌کنند؛ زیرا هم ارزان قیمت است (چه به لحاظ خرید و چه اجاره) و هم این که به دلیل خارج بودن از محدوده شهر، برای ساخت و ساز نیازی به مجوز شهرداری ندارد.

وی با اشاره به این که مناطق حاشیه‌ای مثل شهرک‌های اقماری دورتادور مشهد را محاصره کرده است، افزود: اگر طرح جامع تفضیلی شهر مشهد که از سال 85 قرار است تدوین و ابلاغ شود، در موعد مقرر تهیه و اجرایی می‌شد، می‌توانست جلوی ساخت و سازهای غیرمجاز حاشیه شهر را بگیردکه متاسفانه چنین نشد و تدوین و ابلاغ این طرح ده سال به درازا کشید و تازه قرار است در شش ماهه امسال تدوین و ابلاغ شود که با این شرایط دیگر دردی را نیز دوا نخواهد کرد.

فاطمه مرادزاده‌