توافق «کاهش مناطق تنش» در مسیر اجرا

الکساندر فومکین، معاون وزیر دفاع روسیه گفت: توافق ایجاد مناطق عاری از تنش در سوریه از بامداد امروز، شنبه 16 اردیبهشت اجرایی شد.

این توافق روز پنجشنبه در نشست آستانه 4 به امضای نمایندگان ایران، روسیه و ترکیه رسید، و سه کشور به عنوان ضامنین توافق تعهد کردند که تا 22 می (اول خرداد) نقشه مناطق کاهش تنش و مناطق امنیتی را تکمیل کنند. این مناطق شامل حمص، ادلب، قنیطره، درعا و ریف دمشق (غوطه شرقی) می‌شود.

درباره چشم انداز اجرایی این توافق نکاتی چند قابل توجه است.

1- توافق «کاهش مناطق تنش» را می‌توان نوعی ازایجاد منطقه امن و پرواز ممنوع در مناطق مد نظر دانست، که شرایط را برای پایان درگیری‌ها در این مناطق و ارسال کمک‌های انسان دوستانه فراهم می‌کند. به همین دلیل این توافق نخستین و مهمترین دستاورد سیاسی - امنیتی در سوریه به شمار می‌آید.

2- اگرچه یک سخنگوی وزارت دفاع آمریکا ‌گفته این توافق برعملیات هوایی ائتلاف علیه داعش در سوریه تاثیر نخواهد داشت و جنگنده‌های این کشور تروریست‌ها را هر جا که باشند، بمباران خواهند کرد، اما وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای رسمی از این توافق استقبال، و اعلام کرد: آمریکا از تلاش برای کاهش خشونت در سوریه و شرایط حصول یک راه حل سیاسی، پشتیبانی می‌کند.

بعلاوه حضور استوارت جونز، قائم مقام معاون وزیر خارجه آمریکا در کنار استفان دیمیستورا نماینده سازمان ملل در مذاکرات آستانه 4 نشان داده که این مذاکرات می‌تواند از حمایت بین‌المللی برخوردار شود. توضیح اینکه، نماینده آمریکا برای اولین بار به صورت غیرمستقیم در مذاکرات آستانه 4 حضور یافته است.

3- «آلکساندر لاورنتیف» فرستاده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه، پس از امضای طرح «کاهش مناطق تنش» تأکید کرد که هیچ هواپیمای جنگی حتی از نیروی هوایی آمریکا و ائتلاف بین‌المللی «ضد داعش» اجازه ندارد برفراز مناطق «کاهش تنش» پرواز کند. با این بیان، توافق «کاهش مناطق تنش» تنها توافقی بین سه کشور ایران، روسیه و ترکیه نیست، و متاثر از حمایت سازمان ملل کارکردی بین‌المللی دارد.

4- روسیه به عنوان طراح توافق«مناطق کاهش تنش» در سوریه رسما ناقضان این توافق را به پاسخ نظامی تهدید کرد. استانیسلاو حاجی محمدوف، معاون رئیس اداره عملیات ستاد کل ارتش روسیه در این چارچوب گفت: هر گروهی که توافقنامه مناطق کاهش تنش را نقض کند، با مجازات احتمالی و واکنش نظامی رو به رو خواهد شد و هدف حمله قرار خواهد گرفت.

5- روسیه برای بالا بردن ضمانت اجرای این توافق تلاش کرده توافق نظامی با آمریکا را برای هماهنگی عملیات هوایی در سوریه و کاهش خطر احتمال تصادم هواپیماهای دو کشور احیا کند. مسکو یک ماه پیش، در پی حمله موشکی آمریکا به پایگاه هوایی الشعیرات سوریه توافق هماهنگی عملیات هوایی را به صورت یک‌جانبه لغو کرده بود.

6- عربستان به عنوان اصلی‌ترین حامی جریان‌های تروریستی در سوریه اعلام کرده از توافق آستانه برای ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه حمایت می‌کند. «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان گفت: ریاض در انتظار آگاهی از جزئیات بیشتر این توافق است.

7- نکته مهم این توافق تاکید بر حمایت از دولت سوریه در جنگ با گروه‌های تروریستی داعش، النصره و تروریست‌های همسو با آن‌ها و الزام مخالفان مسلح سوریه به همراهی در این نبرد است. بر این اساس معارضان مسلح حاضر در مذاکرات آستانه باید در کنار ارتش سوریه و تحت حمایت ایران، روسیه و ترکیه با گروه‌های تروریستی مبارزه کنند.

8- "محمد علوش" رئیس و دیگر اعضای هیئت معارضان مسلح در مراسم امض توافق حضور نیافته و نشست پایانی را با عصبانیت ترک کرده‌اند.

از نکاتی که گفته شد بر می‌آید، توافق «کاهش مناطق تنش» اگرچه به امضای تنها سه کشور ضامن آتش بس در سوریه رسیده، اما محصول یک اراده فراگیرتر بین‌المللی و منطقه‌ای است، و می‌تواند گام نخست اجرایی در مسیر حل بحران در سوریه باشد.

اما قطعا این خوش‌بینی زمانی به واقعیت نزدیک می‌شود که حمایت‌های اعلامی از توافق در عمل محقق شود، و به ویژه دولت‌های آمریکا و عربستان، از کارشکنی‌های پیشین در مسیر اجرای توافق دست بردارند، و گروه‌های مسلح تحت حمایت خود را از نقض این توافق برحذر دارند.

چه آنکه توافق‌های پیشین تنها به دلیل نقض آتش‌بس از سوی معارضان بی نتیجه مانده، و بازی نمایندگان معارضان مسلح در نشست آستانه 4 در ترک نشست هم نگرانی از تکرار نقض توافق از سوی این گروه را دامن زده است.

یوسف اسماعیلی / مفسر جام جم آنلاین