آلودگی به سرب؛ از هوا تا غذا

توصیه شده، به منظور کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا به سرب، میزان مصرف شیر شهروندان افزایش یابد.

شایسته است،‌ به موازات توصیه مکرر برای افزایش مصرف شیر به منظور کاهش عوارض آلودگی هوا به سرب، مسئولان محترم کشور توجه توامان به وضعیت آلودگی سرب در شیرهای تولیدی دامداری‌ها داشته باشند.

پرواضح است که مصرف شیر آلوده به سرب نمی‌تواند راهکار چندان ایده‌آلی برای کاهش عوارض دریافت تنفسی سرب موجود در هوا باشد؛ بویژه این که روش‌های مرسوم حرارتی و جوشاندن شیر در منازل، تاثیر چندانی روی نابودی این فلز سمی ندارد.

سرب روی سیستم عصبی بدن تاثیرات مخربی ازجمله اختلال در یادگیری، اختلالات رفتاری و کاهش ضریب هوشی در نوزادان ایجاد می‌کند و گاهی نیز نارسایی کلیوی و مشکلات قلبی ـ عروقی به دنبال دارد.

سنجش مقدار سرب در شیرهای تولیدی برخی دامداری‌های کشور نتایج نگران‌کننده‌ای نشان داده است. باید توجه داشت، آلودگی شدید هوای کلانشهرها به سرب که عمدتا از سوخت‌های فسیلی نظیر گازوئیل و بنزین ناشی می‌شود، صرفا یک روی غم‌انگیز ماجراست.

روی دیگر این موضوع آن است که آلودگی سرب از راه هوا، فاضلاب‌های صنعتی و آب‌های آلوده وارد چرخه محیط زیست شده، نهایتا به زنجیره مواد غذایی منتقل می‌شود، به نحوی که سرب از طریق هوا، آب و علوفه آلوده به بدن حیوانات و نهایتا شیر آنها وارد می‌شود.

شایان ذکر است که سرب به پروتئین موجود در شیر متصل می‌شود و از آنجا که مقدار پروتئین شیر گوسفند بیشتر از شیر گاو است، احتمال آلودگی به سرب در شیر گوسفند بیشتر از شیر گاو است.

ثابت شده است، مقدار سرب در شیر گاوهایی که در مجاورت شهرهای صنعتی پرورش می‌یابند،‌ بیش از مقدار سرب در شیر گاوهایی است که در شهرهای غیرصنعتی پرورش پیدا می‌کنند. دامداری‌های اطراف شهرهای صنعتی بویژه در حاشیه تهران بزرگ می‌توانند به طور غیرمستقیم به عنوان مرکزی برای تولید شیر آلوده و انتقال مضاعف سرب به بدن مصرف کنندگان عمل کنند.

به عنوان مثال اگرچه در بعضی شهرهای ایران آلودگی به سرب در نمونه‌های شیر وجود نداشته، اما در برخی شهرها تا حدود 10 درصد نمونه‌های شیر، آلوده به سرب بوده‌اند.

جالب است که بیشترین میزان آلودگی به سرب در شیرهای تولیدی شهرهای تهران، اصفهان و اهواز گزارش شده است که این موضوع ارتباط مستقیمی با صنعتی بودن این شهرها دارد. بالعکس، آلودگی به سرب در نمونه‌های شیر تولیدی شهرهای گرگان، خرم‌آباد، یزد، رشت و شیراز در مقادیر بسیار کمتر گزارش شده است.

باید توجه کرد، خطر آلودگی به سرب منحصر به شیر حیوانات نیست. شیر انسان نیز می‌تواند آلوده به سرب باشد و این آلودگی توسط مادران شیرده به نوزادان شیرخوار منتقل می‌شود، بویژه این که عوارض دریافت سرب در نوزادان خطرناک‌تر است، زیرا بدن نوزادان تا حدود 50 درصد از مقدار سرب خوراکی را جذب می‌کند، در حالی که این میزان در بزرگسالان حدود 10 درصد است. طبق یک تحقیق جدید، میانگین مقدار سرب در نمونه شیر زنان شیرده ساکن شهر تهران بیش از حداکثر مقدار مجاز این سم بود؛ نتایج تحقیق گفته شده، ضرورت توجه جدی‌تر دست‌اندرکاران نظام سلامت کشور به این موضوع حیاتی را ایجاب می‌کند.

دکتر بهادر حاجی محمدی - سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد / جام جم