چرا جنگل‌های ارسباران ثبت جهانی نمی شود؟

در سال 2016 پرونده این منطقه که شامل 57هزار هکتار از مساحت ذخیره‌گاه زیست‌کره بود، با توجه به ویژگی‌های طبیعی منحصر‌به‌فرد آن در دنیا مانند غنای گونه‌های گیاهی و جانوری، وجود جوامع گیاهی منحصر به فرد، گونه‌های اندمیک، دربرداشتن وسیع‌ترین جنگل آردوج، مطرح بودن به عنوان زیستگاه 15گونه از جانوران در معرض خطر دنیا و همچنین آخرین پناهگاه برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری دنیا در نیمکره‌شمالی، به عنوان زیستگاهی منحصر به فرد در دنیا به یونسکو معرفی شد. پرونده بیش از یک سال و نیم توسط کارشناسان یونسکو تحت بررسی قرار گرفت و گمان می‌رفت که در چهل و دومین اجلاس جهانی یونسکو که از سوم تا دوازدهم تیرماه امسال در منامه برگزار شد، موفق به جلب نظر کارشناسان یونسکو شود و رای لازم برای جهانی شدن را کسب کند. متاسفانه چنین نشد و پرونده جنگل‌های ارسباران ثبت جهانی نشد. جنگل‌های ارسباران دومین اثر طبیعی ایران بود که به یونسکو معرفی می‌شد. پیش از این اثر طبیعی کویر لوت ایران ثبت جهانی شده بود. البته اثر تاریخی محور ساسانی فارس خوشبختانه امسال ثبت جهانی شد و مجموع آثار جهانی ایران را به عدد 23 رساند. اما درخصوص رد پرونده جنگل‌های ارسباران در اجلاس یونسکو فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار و بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی به جام‌جم می‌گوید: ارزش جهانی بودن پرونده منطقه حفاظت‌شده ارسباران در بررسی‌های کمیته اخیر یونسکو احراز شد، ولی به دلیل برخی نواقص و سوءمدیریت‌ها نیازمند اصلاحات اساسی عنوان شد و بنابراین بررسی پرونده به آینده موکول و قرار شد پس از رفع این نواقص توسط ایران، دوباره در سال‌های آینه به یونسکو ارجاع و مورد بررسی قرار گیرد.

نظری مهم‌ترین مشکل این پرونده را که مانع ثبت جهانی‌اش شد، وجود اراضی کشاورزی و مراتع و چراگاه‌های دام عشایر و کشاورزان عنوان کرده و می‌افزاید: ما با رفع این نواقص طی دو تا سه سال آینده می‌توانیم دوباره پرونده جنگل‌های ارسباران را به یونسکو برده و خواستار ثبت جهانی آن شویم. ظاهرا تنها راهی که برای رفع موانع ثبت جهانی ارسباران وجود دارد، جابه‌جایی زمین‌های کشاورزی از طریق زمین معوض دادن به کشاورزان در نقاطی خارج از این جنگل‌ها و جنگلکاری دوباره منطقه و اراضی کشاورزی است که مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی می‌گوید درصورت همکاری بین دستگاهی وزارت کشور و جهاد کشاورزی برای تغییر اراضی کشاورزی، احتمال رفع سریع مشکل طی دوسه سال آینده و ارجاع دوباره پرونده به یونسکو در سال‌های آینده وجود دارد.

فرصتی که از دست دادیم

هر کشور در هر سال فقط اجازه ارائه یک پرونده تاریخی و یک پرونده طبیعی را دارد و در واقع دو فرصت برای ثبت جهانی دارد. به هر دلیل که یکی از این پرونده‌های ارائه‌شده تائید نشود، یک سهمیه و فرصت مهم از دست می‌رود، مثل کشور ما که امسال فرصت ثبت اثر طبیعی خود و درواقع یک سهمیه مهم را از دست داد. اما آیا سازمان میراث فرهنگی نمی‌توانست پرونده‌ای را به یونسکو ارائه کند که تائید شود و فرصت کشورمان برای ثبت جهانی یک اثر از کف نرود.

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی می‌گوید که اصولا ما در حوزه میراث طبیعی، کشور کم‌تجربه‌ای هستیم و معرفی آثار طبیعی را از سه‌چهار سال پیش و با ثبت جهانی بیابان لوت به یونسکو آغاز کردیم و بنابراین احتمال عدم تائید پرونده‌های اولیه می‌رود و امر عجیبی نیست. به گفته نظری اما سازمان میراث فرهنگی بویژه در دولت تدبیر و امید ثبت جهانی میراث طبیعی را نیز در دستور کار قرار داده و در این خصوص کمیته‌ای با حضور سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل داده که پرونده آثار با ارزش جهانی را بررسی می‌کند، از جمله همین جنگل‌های ارسباران که برای تشکیل پرونده‌اش از خبره‌ترین دانشمندان حوزه جنگل و کارشناسان منطقه حفاظت‌شده ارسباران کمک گرفته شد، اما طبیعی است که نظر کارشناسان یونسکو هم متفاوت با نظر کارشناسان ما باشد و آنها روی نکاتی دست بگذارند که بتواند پرونده را با چالش مواجه کند.

به گفته این مسئول مهم این است که ما همچنان آثار طبیعی متعددی برای ارائه در یونسکو طی سال‌های آینده داریم؛ آثاری چون جنگل‌های هیرکانی که به دلیل وسعت زیاد و لزوم آماده سازی مناطق گسترده آن، سال گذشته پرونده‌اش به یونسکو ارسال شد. و یا گنبدهای نمکی در جنوب ایران و زمین لغزش سیمره در ایلام که واجد ارزش‌های ثبت جهانی هستند.

به گفته وی برای ثبت جهانی یک اثر دو دلیل لازم است، اولی شرایط مدیریت و نگهداری مناسب و مطلوب اثر و دومی واجد ارزش‌های جهانی بودن که ارسباران دومین دلیل یعنی ارزش‌های جهانی را داشت، ولی چون شرط اول را نداشت، به ثبت نرسید. این شرایط برای کوه دماوند هم هست، چراکه این اثر امکان و ارزش ثبت جهانی را دارد، اما مشکلات زیاد از جمله معادن متعدد و تخریبات زیاد مانع از ثبت جهانی آن می‌شود.

فاطمه مرادزاده