تصویر و تعریفی که از یک مفهوم در رسانه نمایش داده می‌شود آیا تمام حقیقت است؟ تصویر یک مرد عاشق در رسانه چه بازنمایی دارد و شامل چه ویژگی‌هایی است؟ تصویر یک زن ایده‌آل چطور؟ با بررسی این تصاویر ما به اشتراکات فراوانی می‌رسیم، به محدوده کوچکی از صفات و رفتارها که گاهی خودمان و اطرافیانمان در آن محدوده قرار نمی‌گیریم.
بسیاری از نوجوانان تلاش می‌کنند ظاهر و علاقه و رفتار خود را به شخصیت‌های موجود در محصولات رسانه‌ای یا آنچه از طرف جامعه و خانواده و دوستان به آنها دیکته می‌شود، نزدیک کنند و زمانی که نمی‌توانند دچار حس سرخوردگی و جدا افتادگی می‌شوند و این‌طور به نظرشان می‌آید مشکلی در آنهاست و نه در تصویر بی‌عیب و نقص زن/ مرد ایده‌آل. اما برای شکست این کلیشه‌ها چه باید کرد؟
لبخند زیبا
یکی از مهم‌ترین کلیشه‌های محصولات رسانه‌ای، کلیشه‌های جنسیتی است. می‌توانید مجموعه‌ای از تبلیغاتی را که هر روز خانواده در معرض آنها هستند، بررسی کنید، این تمرین جالبی است برای موشکافانه دیدن ساختار تبلیغات جدای از پیام پر زرق و برقشان.
با بررسی آنها آیا به ویژگی‌های مشترکی می‌رسید؟ در تبلیغات تصویری از زنان زیبا و خندان و قدبلند با ظاهری مدیترانه‌ای، خوش‌لباس و همواره آماده خدمت می‌بینید. اکثر این زنان در آشپزخانه تصویر شده‌اند، اگرچه خانه‌دار بودن کم‌ارزش نیست اما نمایش دائمی زنان در این حالت یکی از کلیشه‌های رایج تبلیغاتی در دنیاست. البته در کشور ما بر اساس قوانین، بخشی از استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات کمتر است، در دنیا در زمینه‌های مختلفی مخصوصا محصولات بهداشتی و آرایشی از زنان به عنوان ابزاری برای جلب نظر مخاطب استفاده می‌شود. زنان در این تبلیغات نیز ظاهری بی‌نقص با جذابیت بالا دارند.
نمایش ماهیچه‌ها
در مقابل وجه زیبایی و ظرافت زنان و دختران، تصویر پسران و مردان حاکی از قدرت و خشونت است. در سال 1999، «کودکان هم اکنون» یک سازمان مستقر در کالیفرنیا که به بررسی تأثیر رسانه‌ها بر کودکان و جوانان می‌پردازد، در گزارشی عنوان کرد تصویر رسانه‌ای مردان تمایل به تقویت سلطه اجتماعی آنان دارد.
در این گزارش آمده اکثر شخصیت‌های مرد بیشتر از حوزه خانه و خانواده با حوزه کار در ارتباط هستند و مسائل مربوط به کار مهم‌تر از مسائل شخصی است و بیشتر از پرخاشگری جسمی یا خشونت برای حل این مشکلات استفاده می‌کنند.
الگوهای مشابهی در نمایش پسران و مردان در محصولات رسانه‌ای وجود دارد: آنها به عنوان فردی سرسخت، قدرتمند یا یک رهبر تنها تصویر می‌شوند.
مشابه این تصویر را می‌توانید در انیمیشن سگ‌های نگهبان ببینید، شخصیت منفعل دختر داستان و شهردار خانم همواره دچار مشکلاتی می‌شوند و گروه قدرتمند سگ‌های نگهبان به رهبری پسربچه‌ای باهوش مشکلات را حل می‌کند. حتی از منظر آماری نیز سگ‌های این گروه نسبت مساوی از سگ‌های ماده و نر ندارند.
عمق فاجعه
تصویری که از یک مرد جوان عاشق در محصولات رسانه‌ای مختص نوجوانان ارائه شده در یک قالب کلی جا خواهد گرفت، سریال‌های کره‌ای که این سال‌ها بین نوجوانان طرفدار پیدا کرده، از یک کلیشه کلی استفاده می‌کند، پسر عاشق‌پیشه و غیرتی بدون منطق دختر داستان را دوست دارد و گاهی حتی برای ابراز این علاقه از خشونت کلامی و فیزیکی هم استفاده می‌کند.
نمایش خشونت به جای غیرت در این مدل سریال‌ها در پوششی جذاب و عاشقانه باعث شده تصور نوجوانان نسبت به ابراز علاقه در یک قالب خاص جاگیرد، این نگاه نوجوانان را می‌توانید در صفحات اینستاگرامی یا لایکی و تیک‌تاک‌شان مشاهده کنید.
در مرحله بعدی این کلیشه زن ضعیف و شکننده و زیبا در مقابل مرد خشن و عاشق و غیرتی در سریال‌های ترکیه‌ای هم تکرار می‌شود.
سریال‌هایی که در خانواده ایرانی علاقه‌مندانی دارد. میزان خشونت نسبت به زنان در این سریال‌ها از سریال‌های کره‌ای بیشتر بوده و تکرار این کلیشه‌ها این مدل تصویرسازی را در ذهن مخاطب ماندگار و حتی شیرین می‌کند.
طوری که واقعیت جاری را گاهی نادیده می‌گیرند، اگرچه در مورد بازنمایی واقعیت، رسانه آن‌طور که باید صادقانه عمل نمی‌کند.
آماری که از خشونت و حتی قتل زنان و دختران جوان در ترکیه به دست نامزد و دوست‌پسرشان منتشر می‌شود، نگران کننده‌است.
سال گذشته راهپیمایی اعتراضی زنان ترکیه‌ای برای مقابله با خشونت علیه زنان و دختران شکل گرفت، همچنین آمار تجاوزات جنسی که در کره به دختران نوجوان ثبت شده در هیچ سریالی منعکس نمی‌شود و نوجوانان اطلاعی از لایه زیرین این عاشقانه‌های جذاب ندارند.
متاسفانه این کلیشه در فیلم‌ها و سریال‌های داخلی نیز نمود داشته، با نگاهی بر تولیدات فیلم و سریال و الگوی روابط و شخصیت‌ها می‌توانید شباهت و اشتراکات فراوانی را پیدا کنید.
زن شگفت‌انگیز
زن شگفت‌انگیز تصویر تازه‌ای در محصولات رسانه‌ای نیست، همواره لبه دیگر زن دلربا و اغواگر زن جنگنده‌ای بوده که قدرت جسمی‌اش به اندازه یا بیشتر از مردان اطرافش بوده و می‌توانسته بهتر از آنها بجنگد و پیروز شود. در سال‌های اخیر به این تصویر بیشتر در محصولات رسانه‌ای کودکان توجه‌شده.
انیمیشن شجاع، موآنا و داستان قدیمی مولان از نمونه‌هایی از این مدل نگاه هستند. شاید در نگاه نخست به نظر آید که این مدل تصویرسازی زنان در جهت شکستن کلیشه‌هاست.
در این تصویر تنها به وجه جنسی و جذابیت ظاهری دختران اشاره نشده، دختران دیگر شاهزاده‌هایی با لباس‌های پرنسسی نیستند بلکه در میدان نبرد حضور پیدا می‌کنند و سراسر خون و گل می‌شوند. اما به این نکته دقت کنید، تفکر قالبی شما را به پذیرش الگو اجبار می‌کند، بالاخره باید گروهی را انتخاب کنید، دختر دلربا یا زن شگفت‌انگیز؟
همه انتخاب‌های ما
آیا انتخاب‌های ما به همین اندازه محدود است؟ این‌طور نیست، ما تنها همین دو انتخاب را نداریم. اگرچه برای رسانه ساده‌تر است افراد را هرچه بیشتر به گروه‌های کلی دسته‌بندی کند، در این صورت برنامه‌ریزی و هدایت آنها ساده‌تر می‌شود، هرچه اشتراک این گروه‌ها را بیشتر کند، می‌تواند ساده‌تر آنها را مدیریت کند.
پراکندگی و گستردگی انتخاب کار را برای اَبررسانه‌ها مشکل می‌کند و مهم‌تر از همه صاحبان قدرت با این پراکندگی چطور می‌توانند به سادگی نظرات و تصمیمات خود را از طریق رسانه به مردم منتقل کنند؟
پذیرش کلیشه و تفکر قالبی در واقع رد آزادی است، پذیرش این اصل است که ما به عنوان انسان با قدرت اختیار و انتخاب، انتخاب‌های خود را محدود به گزینه‌هایی می‌کنیم که رسانه و جامعه به ما ارائه می‌دهند و نه آنچه از افکار و علاقه و ارزش‌های اصیل ما نشات می‌گیرد.
جست‌وجو در منابع تاریخی و ادبیات اصیل ایرانی می‌تواند ما را به زنان و مردان آزاده‌ای برساند که فراتر از عصر خود عمل کردند؛ مردان و زنانی که محدود به نقش‌های جنسیتی که از طرف جامعه به آنها اجبار می‌شد نبودند و پدران و مادران مهربان و لایق در خانه و زنان و مردان با درایت و شجاع در جامعه بودند.
زهرا صالحی‌نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
