در خانه بمان و شغل داشته باش!

برای یک ساعت جلو عقب کردن کار یا یک مرخصی کوتاه مدت و مسائلی از این قبیل خودت را درگیر کارفرما نکنی و تنظیم کار و خروجی آن دست خودت باشد. این مدل از اشتغال به‌خصوص برای خانم‌ها و به‌ویژه خانم‌هایی که مادر هستند و یک یا چند فرزند دارند، می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها باشد، چراکه موجب می‌شود این بانوان در کنار حضور در خانه و خانواده و رسیدگی به بچه‌ها، درآمدی هم کسب کنند و کمک حال اقتصاد خانواده باشند و در چرخاندن چرخ‌های اقتصاد و کارآفرینی کشور نیز موثر باشند. البته کسب و کارهای خانگی مشکلات و چالش‌هایی هم دارد که یکی از بزرگ‌ترین آنها مسأله بیمه در این مشاغل است، زیرا هنوز تعریف درستی برای بیمه این مشاغل وجود ندارد. با وجود این مزایای متعدد این مشاغل می‌تواند آنها را به گزینه‌های مناسبی برای بانوان تبدیل کند.

تعریف مشاغل خانگی    
طابق ماده ۲ قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، مشاغل خانگی شامل آن دسته از فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی درقالب یک طرح کسب وکار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجربه تولید خدمت یا کالای قابل عرضه به بازار خارج ازمحیط مسکونی می‌شود. متقاضیان مشاغل خانگی که عمدتا بانوان هستند، می‌توانند در ۵۱۲رشته مصوب مشاغل در رشته‌های صنایع دستی، فرهنگی و هنری، امور تولیدات دامی، شیلات، صنایع تبدیلی، تکمیلی و تولیدات گیاهی و کشاورزی، تولیدی«صنعت و خدمت» و فرش دستباف به فعالیت بپردازند.

سهم ۳ تا ۴ درصدی از اشتغال
طبق آمارهای موجود ۱۵ تا ۲۳درصد اشتغال در کشور‌های توسعه‌یافته متعلق به مشاغل خانگی است. این رقم در ایران بین ۳تا۴درصد برآورد می‌شود. این شغل‌ها به دلیل ماهیت خود به فضای زیادی نسبت به سایر کسب و کارها نیاز ندارند و عمده گروه‌های هدف مشاغل خانگی را زنان سرپرست خانوار، کارآفرینان، معلولان، بازنشستگان و روستاییان تشکیل می‌دهند. آن‌طور که آزیتا همتیان، رئیس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی وزارت کار می‌گوید، اکنون از ۵۱۲ رشته مصوب شغل خانگی، مجوز ۹۵ درصد رشته‌ها به‌صورت آنی صادر می‌شود و مردم می‌توانند با مراجعه به سامانه مشاغل خانگی یا درگاه ملی صدور مجوزها، در لحظه مجوز مورد نیاز خود را برای فعالیت در حوزه مشاغل خانگی دریافت کنند. براین اساس در سال۱۴۰۱ بیش از ۲۱۸هزار فقره مجوز مشاغل خانگی صادر شده که نسبت به سال گذشته ۲۰۲ درصد رشد داشته است.

سهم ۸۰ درصدی بانوان از مشاغل خانگی   
۵۱۲ رشته در حوزه مشاغل خانگی وجود دارد. از کل اشتغال‌های خانگی، ۸۰ درصد که معادل ۱۲۸هزار نفر بوده، مربوط 
به زنان است. اشتغال‌های خانگی ساعات کاری منعطفی دارد و به دلیل مقرون به صرفه بودن نسبت به سایر مشاغل جذابیت خاصی را برای بانوان ایجاد کرده است.

راهکارهایی برای بیمه مشاغل خانگی 
البته راهکارهایی برای بیمه شدن در مشاغل خانگی وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم. به گفته روابط عمومی صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، صندوق بیمه اجتماعی بر اساس اصل ۲۹قانون اساسی و همچنین قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی و آیین‌نامه روستاییان و عشایر با هدف ترویج فرهنگ بیمه‌ای و با هدف حمایت از متقاضیان مشاغل خانگی تشکیل شده است. براین اساس افراد ۱۸تا ۵۰سال که بدون بیمه هستند می‌توانند با عضویت در این صندوق از خدمات و مزایای آنها همچون مستمری بازنشستگی، مستمری ازکارافتادگی کلی، مستمری بازماندگان و نقل و انتقال سوابق بیمه‌ای بهره‌مند شوند. بنا براین گزارش با هدف سیاست‌های ابلاغی صندوق درخصوص فراگیری و افزایش ضریب نفوذ بیمه اجتماعی، مشاغل خانگی از جمله صنعتگران و فعالان حوزه فرش هم تحت پوشش بیمه‌ای صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر قرار می‌گیرند. در سایت سازمان تامین اجتماعی هم درباره بیمه این مشاغل آمده است: دراجرای قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی مصوب و دستورالعمل اجرایی مربوط، مصوب ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی ، شاغلان کسب و کار خانگی اعم از مستقل، پشتیبان و افراد تحت پوشش در صورتی که مشمول مقررات خاص دیگری قرار نداشته باشند از ۱۳۹۰.۱.۲۳ طی بخشنامه ۶۶۹ امور فنی بیمه شدگان مشمـول مقـررات بیمه صـاحبان حـرف و مشاغل آزاد قـرار گرفته‌اند.
دستورالعمل اجرایی مربوط صرفا عضو یا اعضای خانواده که حائز شرایط مقرر در قانون و آیین‌نامه مزبور هستند ودر فضای مسکونی به کسب و کارخانگی اشتغال به کار دارند را مشمول این بخشنامه دانسته و افراد غیرعضو خانـواده ازشمول مقـررات مـورد اشاره خـارج هستند. همچنین مشمولان صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر ازشمول ضوابط مورد نظر خارج بوده و تابع قوانین ومقررات مربوط به صندوق یاد شده خواهند بود.  حداکثر سن برای پذیرش درخواست و عقد قرارداد بیمه برای مردان و بیمه برای زنان ترتیب ۵۰ و ۴۵سال است که درغیر این صورت متقاضی ‌باید دو برابر مازاد سنی مقرر دارای سابقه پرداخت حق بیمه نزد سازمان تأمین اجتماعی باشد. به عنوان مثال، چنانچه مردی در تاریخ ارائه تقاضا ۵۲ سال داشته باشد، ‌باید چهار سال سابقه پرداخت حق بیمه نزد سازمان داشته باشد. بدیهی است افرادی که سن آنان هنگام ارائه تقاضا کمتر از سن مذکور باشد، درخواست آنان در صورت احراز سایر شرایط مقرر قابل قبول خواهد بود.
 
خدمات درمانی 
بر اساس تبصره ۲ ماده ۹ دستورالعمل اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، برخورداری از خدمات درمانی شاغلان کسب‌وکار خانگی در قالب بیمه پایه ایرانیان خواهد بود و طبق ضوابط مذکور معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور با همکاری وزارت تعاون، کار و رفـاه اجتماعـی مکلف است اعتبار مـورد نیـاز بیمه درمان مشمـولان را در بـودجه سنـواتی کل کشور پیش‌بینی و نسبت به پرداخت آن به صندوق بیمه‌گر اقدام کند. به‌ا ین ترتیب مشمولان واجد شرایط با برخورداری از معافیت در پرداخت حق بیمه سهم درمان، می‌توانند از خدمات درمانی بیمه همگانی کشور بهره‌مند شوند.  البته درصورتی که افراد معرفی شده با پرداخت حق سرانه درمان مقرر متقاضی بهره‌مندی از خدمات درمانی سازمان تأمین اجتماعی باشند، ارائـه حمایت درمانی به آنان همانند سایر بیمه شدگان صاحبان حرف و مشاغل آزد میسر خواهد بود در این صورت مشمولان می‌توانند با پرداخت حق سرانه درمان مصوب برای خود و هریک از افـراد تحت تکفل قانونـی با دریافت دفترچه درمانی از تمام امکانات مراکز درمانی ملکی سازمان تأمین اجتماعی در سراسر کشور و نیز امکانات مراکز تشخیصی، درمانــی و دارویــی طــرف قرارداد این سازمان استفاده کنند.

مشاغل خانگی چه مزایایی دارد؟

ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان
مشاغل خانگی برای خانم‌های خانه‌دار به‌ویژه آنها که فرزند دارند، گزینه ای بسیار مناسب است چراکه نیازی نیست از خانه خارج شوند. در حالت عادی و برای مشاغل کارمندی و کارگری افراد باید دست کم هشت ساعت درمحل کار حضور داشته باشند و با احتساب حداقل یک ساعت زمان برای رفت وآمد، ‌یک بانوی خانه‌دار نزدیک به ۱۰ساعت از خانه و خانواده خود دور است و این مسأله می‌تواند به زندگی او آسیب بزند، اما درمشاغل خانگی امکان ایجاد توازن مسئولیت خانوادگی و اشتغال وجود دارد.

 نداشتن دردسر‌ها و هزینه‌های رفت و آمد
هرکدام از ما برای رسیدن به محل کارمان باید هزینه‌ای را متقبل شویم که هر قدر این مسافت دورتر باشد این هزینه و میزان فرسودگی ما در این رفت و آمدها بیشتر می‌شود. یکی از مهم‌ترین مزایای مشاغل خانگی حذف رفت و آمدها و هزینه‌ها و خستگی‌های ناشی از آن است. 

کاهش ترافیک و آلودگی هوا با کاهش رفت و آمدها
صرف‌نظر از آثار مثبت مشاغل خانگی برای افراد، این مشاغل می‌توانند آثار و تبعات مثبت اجتماعی هم داشته باشند. به طور مثال با کم کردن رفت و آمد برای رسیدن به محل کار، گسترش مشاغل خانگی می‌تواند در زمینه کاهش ترافیک و همچنین کاهش آلودگی هوا موثر واقع شود. 

انجام مسئولیت در محیط خانه در کنار خانواده و در نتیجه آرامش بیشتر
باید یک مادر باشید تا حال و هوای مادری را که باید فرزند شیرخوارش را به مهد یا یکی از اعضای خانواده و اقوام بسپارد و در محل کارش حاضر شود، درک کنید. این در حالی است که همین مادر اگر بتواند بدون خروج از خانه کارش را انجام دهد، هم می‌تواند به امور فرزندش رسیدگی و هم آرامش روان بهتری را تجربه کند. 

داشتن استقلال عمل و آزادی در زمان و میزان انجام کار
تقریبا تمام مدل‌های شغلی برای خودشان یک زمان‌بندی مشخص دارند. شاید فقط مشاغل پاره‌وقت باشد که خیلی قید زمان در آنها مطرح نیست. این در حالی است که در مشاغل خانگی افراد به تناسب شرایط شخصی و خانوادگی خود می‌توانند زمان‌بندی ویژه خود را برای انجام کارشان داشته باشند. 

انگیزه بالاتر به دلیل دریافت مستقیم منافع و نتایج
وقتی شما در کسب و کاری که خودتان راه انداخته‌اید، فعالیت می‌کنید زمانی ‌که منافع و نتایج کار را به شکل ملموس می‌بینید، طبعا احساس مسئولیت بیشتری نسبت به انجام کار دارید و همین مسأله هم انگیزه بیشتری به شما می‌دهد تا بتوانید کار را به شکل جدی‌تری ادامه دهید.

مشاغل خانگی چه معایبی دارد؟

فقدان بیمه
نداشتن بیمه یکی از مهم‌ترین چالش‌های مشاغل خانگی است. در واقع افرادی که در این حوزه‌ها فعالیت دارند یا باید قید بیمه را بزنند یا به‌صورت خویش فرما، خودشان را بیمه کنند. آن‌طور که محمود کریمی بیرانوند، معاون اشتغال وزارت کار می‌گوید الزام بیمه برای مشاغل خانگی نداریم، چون یک شغل به‌صورت خویش‌فرمایی در خانه و منزل ایجاد می‌شود. اگر خود فرد داوطلب بود می‌تواند از بیمه‌های موجود مانند تأمین اجتماعی و سایر بیمه‌ها استفاده کند.

فضای کاری غیررسمی
فضای کار مشاغل خانگی، رسمی نیست و ممکن است در چنین فضایی حال و هوای یک کارمند رسمی را نداشته باشید. این امر بسته به شخصیت افراد می‌تواند منفی یا حتی مثبت تلقی شود. برخی افراد ممکن است با این فضای غیررسمی چندان اخت نشوند.

تداخل در زندگی خانوادگی
مشاغل خانگی ساعت رسمی ندارند و این شناور بودن ساعت از یک منظر می‌تواند اتفاق مثبتی تلقی شود اما از سوی دیگر این فقدان ساعت رسمی می‌تواند موجب شود افراد در این مشاغل حد ومرزهای زندگی شغلی و خانوادگی خود را نتوانند تعیین کنند و شغل‌شان با زندگی خانوادگی آنها دچار تداخل شود.

یک کسب و کار بدون حامی
هر چند وام‌ها و تسهیلاتی برای خود اشتغالی و راه انداختن کسب وکارهای خانگی وجود دارد اما درنهایت این خود شما هستید که باید کسب وکارتان را روی پا نگه دارید و حمایت‌ خاصی از کسب وکار شما وجود ندارد.

به رسمیت نشناختن شغل
شما بافتنی می‌بافید، خیاطی می‌کنید یا در کارهای هنری یا مشاغل دیگری از حوزه مشاغل خانگی فعالید و اتفاقا درآمد بدی هم از این کارها ندارید اما گاهی وقت‌ها ممکن است اعضای خانواده این کار شما را به‌عنوان یک شغل به رسمیت نشناسند! این مسأله می‌تواند برای افراد آزار دهنده باشد و زمان ببرد تا آنها بتوانند خانواده و اطرافیان‌شان را متقاعد کنند شغل خانگی آنها هم مانند یک کارمند، کارگر یا معلم است.

مریم عابدی - خبرنگار چاردیواری