از گردشگری شهرنشینان تا اشتغالزایی بومیان

باتخریب زیستگاه‌های طبیعی و گسترش شهرها، نیاز به فضاهای سبز برای ایجاد تعادل اکولوژیک، اهمیت ویژه‌ای یافته است. بر همین اساس پارک‌های جنگلی به‌دلیل فواید اقتصادی ناشی از جذب بازدیدکننده، نیازمند توجه و برنامه‌‎ریزی‌های مدون و دقیقی هستند. این پارک‌ها ابتدا باید به‌دنبال تامین جلب رضایت بازدیدکنندگان باشند اما مهم‌تر از آن ایجاد یک تعامل منطقی بین انسان و نیازهایش به طبیعت است که در دنیای مدرن کنونی بسیار ضعیف و کمرنگ شده است.

منابع زیست محیطی در جهان کنونی سرمایه ارزشمندی هستند که حفاظت از آنها باید در اولویت اقدامات اساسی انسان قرار بگیرد. اکوسیستم‌های جنگل، کالا وخدمات بسیار مهمی رافراهم می‌کند که کمک‌کننده به تولید رفاه دردنیای حاضر است. برنامه‌ریزی تفریحی و همچنین اجرای طرح‌های مختلف زیست محیطی و ایجاد تفرجگاهای متنوع و مراکز تفریحی گوناگون برای مردم یکی از مسائل مهم در مدیریت سطح کلان و منطقه‌ای هر کشور است. رشد روز افزون جمعیت، تغییر الگوهای سکونتی، آلودگی محیط شهری و نیاز مبرم به اوقات فراغت بیش ازپیش اهمیت این مسأله را افزایش داده وهمچنین بالا رفتن بی‌رویه آلاینده‌ها و آلودگی‌های زیست محیطی، مردم و شهروندان را بر آن داشته که به عنوان پناهندگان زیست محیطی به جنگل‌ها و دامان کوه‌ها و طبیعت هجوم ببرند. می توان گفت با توجه به اسناد معتبر تاریخی، تاریخ پارک‌داری به ایران باستان برمی‌گردد و اولین منطقه حفاظت شده درآن زمان انجام شده است. بااین اوصاف استفاده ازمنابع طبیعی به‌ویژه جنگل‌ها به‌منظور احداث پارک‌ها و تفرجگاه‌های طبیعی در دهه‌های اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته، به‌این منظور اولین پارک جنگلی طبیعی با مدیریت سازمان جنگل‌ها در سال۱۳۴۴ هجری شمسی در منطقه جنگل هراز آمل احداث شد .
     
احداث بزرگ‌ترین پارک جنگلی خاورمیانه
معمولا پارک‌های جنگلی طبیعی ازعمده‌ترین کانون‌های جذب مردم درسطح ملی و منطقه‌ای به شمار می‌روند اما به‌دلیل استفاده بیش ازحد ظرفیت، اغلب آنها درمعرض تخریب و انهدام قرار دارند. احداث بزرگ‌ترین پارک جنگلی خاورمیانه و غرب آسیا در شهر چالوس می‌تواند خبر خوبی برای مازندرانی‌ها و تمام ایرانی‌هایی باشد که این منطقه را برای گردش و بازدید انتخاب می‌کنند. اتفاقی که به گفته شهردار چالوس، باعقد قرارداد احداث بزرگ‌ترین پارک جنگلی در این شهر، چالوس به گل گردشگری شهرهای شمالی تبدیل می‌شود. مسعود یعقوبی با بیان این‌که این پارک جنگلی در منطقه‌ای به مساحت تقریبی ۶۰۰۰ هکتار شامل جنگل‌های منطقه ورگاویج، خانیکان و پلهم کوتی احداث خواهد شد، ادامه می‌دهد: «مجتمع‌ تفریحی ـــ اقامتی که شامل ساخت کلبه‌ها، آلاچیق، شهربازی، محوطه ورزش جوانان و کودکان که در رشته‌هایی مثل اسکیت، تنیس، والیبال و... است در این طرح اجرا خواهد شد. ایجاد اشتغال برای بومیان و درآمد پایدار قابل‌توجهی که برای شهر چالوس به وجود می‌آید یکی از بزرگ‌ترین مزایای این پارک جنگلی به‌شمار می‌آید. ضمن این‌که این منطقه ویژه و فوق‌العاده می‌تواند علاوه بر خدمات‌دهی به گردشگران داخلی به‌عنوان مرکز و مقصد بین‌المللی گردشگری نیز مطرح شود. شهردار چالوس با بیان این‌که استان مازندران در آستانه یک تحول بزرگ در حوزه اقتصاد گردشگری قرار دارد، می‌گوید: با اجرای این طرح می‌توان منطقه جنگلی فوق‌الذکر را از حالت کنونی به قطب بالقوه اقتصادی گردشگری شمال کشور، تبدیل کرد.

شهرها نیازمند جنگل
بنابراین پارک جنگلی شهری تلفیقی ازپارک جنگلی وپارک شهری مجهز به کارکردهای زیست محیطی، تفریحی، تفرجی، فرهنگی و آموزشی است. با وارد شدن مفاهیم اکولوژی و پایداری در سر لوحه اهداف طراحان منظر، علاوه بر ارتقای رضایت زیبایی شناختی و ارتقای مناظر سالم بیولوژیکی، اکولوژیکی و کارکردی، مسئولیت آنها برای تکامل سازگاری محیط‌های توسعه یافته و ساخته شده در منظر همگام با اصول پایداری گسترش می‌یابد. بنابراین طراحی منظر پایدار بر مبنای رعایت اصول اکولوژیکی و زیبایی شناختی امکان پذیر می‌شود. در آخرین روزهای مرداد سال‌جاری بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی ادامه رسیدگی به گزارش شور دوم کمیسیون ویژه جهش و رونق تولید و نظارت بر اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی با پیشنهادی مبنی بر الحاق یک تبصره به ماده۴۴ این طرح موافقت کردند.براساس این تبصره الحاقی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور موظف است بدون رعایت تشریفات مزایده، مدیریت، نگهداری، احداث، توسعه و بهره‌برداری پارک‌های جنگلی و مراتع قابل درختکاری، نهالستان‌های متروکه و اراضی واقع در کاربری‌های سبز و کمربند سبز شهرها در محدوده و حریم شهرها با حفظ مالکیت دولت و کاربری طبق طرح مورد توافق شهرداری و سازمان مذکور را بدون دریافت حقوق مالکانه به منظور توسعه فضای سبز و استفاده بهینه عمومی به شهرداری مربوط واگذار کند.کاری که اگر به‌درستی انجام شود، نیاز شهرنشینان به فضاهای طبیعی و به‌خصوص جنگل را تامین می‌کند. باید بپذیریم که منظر شهری با شتاب در حال تجربه تغییر و تحول است که طی آن تمام عرصه‌های محیط شهری از لحاظ اکولوژیک تحت فشارقرار می‌گیرد. این فرآیند در بسیاری از شهرها، ظاهر شهرها را تبدیل به منظری عاری از ارزش‌ها و عملکرد اکولوژیک کرده است. فقدان رویکردهای اکولوژیک در برنامه‌ریزی و طراحی، پایداری شبکه شهری را دچار اختلال کرده و به همین دلیل نیز ساختار و کارکردهای اکولوژیک شهری با اشکال مواجه شده و پایداری آنها در معرض تهدید جدی است. پارک جنگلی مصنوعی، شامل پارک جنگلی ملی و پارک جنگلی دست کاشت است؛ پارک‌های جنگلی ملی گستره وسیعی را در برمی‌گیرد و در محدوده خود می‌توانند به طبقات فرعی دیگری اختصاص یافته و اراضی زیادی از آنها به صورت بکر و دست نخورده کنار گذارده شوند.

ناسازگاری گیاهان با محیط
وقتی از پارک‌های جنگلی صحبت به میان می‌آید، منظور فقط ایجاد چند هکتار جنگل با برخی خدمات رفاهی و ورزشی نیست بلکه باید به موارد زیادی ازجمله انتخاب گونه‌های گیاهی سازگار با آب و هوای هر منطقه توجه شود.به عنوان مثال، انتخاب گونه‌های ناسازگار در مدیریت درختان پارک‌های جنگلی تهران اکنون به جایی رسیده که مسئولان برای ساماندهی آنها چاره‌ای جز قطع گسترده درختان قدیمی ندارند؛ برنامه‌ای که ناخواسته چهره و منظر شهری را عوض می‌کند. مشکل این است که درختان پارک جنگلی چیتگر و دیگر پارک‌های تهران عمدتا از گونه غیربومی هستند که با شرایط شهری سازگاری ندارند. درختان پارک‌های جنگلی پایتخت به سن دیرزیستی رسیده‌اند و باید در قالب طرح ۱۰ساله آنها را جایگزین کنیم. کاج تهران، گونه غالب پارک جنگلی چیتگر است، گونه‌ای که به این نام معروف شد اما در حقیقت زیرگونه‌ای از کاج ایتالیایی یا کاج الدار است که نیاز آبی بالایی دارد و علاوه بر آن ریشه‌های آن گاهی تا عمق زیاد می‌رود و در برخورد با لایه‌های سنگ، آب مورد نیاز خود را تأمین نمی‌کند. طی بررسی‌های صورت گرفته درسال‌های اخیر کاهش منابع آبی و بارندگی‌های اسیدی به‌دلیل تغییرات اقلیمی بر حیات این درختان و پوشش گیاهی تأثیر گذاشته است. علاوه بر آن می‌توان به بهره‌برداری بی‌رویه از چاه‌های زیرزمینی نیز اشاره کرد. به همین دلیل فضایی برای جولان دادن سوسک چوبخوار و شپشک فراهم می‌شود که مرگ درختان را درپی دارد و امکان برگشت هم ندارند.

شمال، بهشت پارک‌های جنگلی‌
شمال ایران به خاطر شرایط جغرافیایی، پارک‌های جنگلی‌ زیادی را در دل خود جای داده که هرکدام آنها ویژگی‌های خاصی دارند.پارک جنگلی نور، یکی از جذاب‌ترین پارک‌های جنگلی‌ ایران در استان مازندران است. این پارک جنگلی بزرگ‌ترین محوطه جنگلی حفاظت شده در شمال کشور و بزرگ‌ترین پارک جنگلی در خاورمیانه است. پارک جنگلی نور دارای مساحت ۳۶۰۰هکتار است و در داخل شهر نور قرار دارد که بزرگ‌ترین پارک جنگلی طبیعی در خاورمیانه به‌شمار می‌آید. هرچند با دخل و تصرف بسیار محدود، قسمتی از مسیر داخل جنگل آسفالت شده اما در این پارک جنگلی می‌توان از جنگل و دریا توأمان لذت برد. پارک جنگلی سی‌سنگان هم در ۲۷کیلومتری جاده نوشهر به نور قرار دارد. این پارک یکی از ناب‌ترین پارک‌های جنگلی‌ ایران محسوب می‌شود که سال ۱۳۴۴ خورشیدی همچون پارک جنگلی نور توسط مهندس سعیدی آشتیانی طراحی و ایجاد شد. این پارک جنگلی دارای ۶۰۲ هکتار مساحت است و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری مانند شوکا، مرال، خرس قهوه‌ای، پلنگ، روباه، گربه جنگلی، گراز و شغال در آن زندگی می‌کنند.پارک جنگلی میرزا کوچک خان با یک طبیعت ناب و وسعت ۴۴۰هکتار در ۱۶کیلومتری شهر آمل استان مازندران قرار دارد. در این پارک می‌توان درختان ۱۰۰ساله کهنسال بسیاری را از نزدیک تماشا کرد. تماشای چشمه آب سرد، آبشار ماهان، رودخانه هراز و منطقه هزار پله جنگل از دیگر مزیت‌های پارک جنگلی میرزا کوچک خان است.