سینمای عرب بر مدار اعتقادات مردم

رسانه‌ها در این‌باره می‌گویند که فیلمسازان و تهیه‌کنندگان کشور تنها در فکر ساخت محصولاتی تماشاگر‌پسند برای رونق سالن‌های سینماها و موفقیت در جدول گیشه نمایش نیستند و گوشه‌چشمی هم به سینمای روشنفکرانه برای تماشاگران جدی‌تر و جشنواره‌های بین‌المللی دارند. با انبوه تولیداتی که هنرمندان مصری در دست دارند، گزاف نیست اگر گفته شود صنعت سینمای مصر قصد بازگشت به دوران طلایی گذشته‌اش را دارد و در فکر بازپس‌گیری موقعیتی است که چند دهه قبل در جهان عرب داشت. اهل فن هم روی این نکته تاکید می‌کنند که سینمای مصر به‌دنبال آن است که دوباره رهبری فعالیت‌های سینمایی در جهان عرب را در دست گیرد. سیر رویدادها و تحولات و نوع اکران عمومی این محصولات جدید، نشان خواهد داد که فیلمسازان مصری می‌توانند به این رویا و خواسته جامه عمل بپوشانند یا نه. 
   
حمایت مصری از سینمای فلسطین
این روزها هنرمندان مصری با دستی پر در مجامع بین‌المللی حضور پیدا می‌کنند و فیلم‌هایشان داستان‌هایی متنوع در ارتباط با موضوعات روز و قدیمی جامعه مصر دارد. در کنار آن، می‌توان فیلم‌هایی را نیز پیدا کرد که داستان‌هایی فراتر از مسائل و مشکلات مردم کشور داشته و داستان‌هایی درباره جهان عرب را به تصویر می‌کشند. در این میان، داستان‌هایی درباره مصائب و مشکلات ملت فلسطین هم حضور دارد. برای مثال، درام اجتماعی «تعطیلات خوش» که داستانی فلسطینی دارد و توسط اسکندر کوپتی، فیلمساز مهاجر فلسطینی ساخته شده، بخش مهمی از سرمایه‌اش را از تهیه‌کنندگان مصری دریافت کرده و به‌عنوان محصول مشترک مصر، فلسطین و چند کشور اروپایی معرفی می‌شود. این فیلم که داستانش در زمان حرکت می‌کند و به جلو و عقب می‌رود، ماجراهایش را از نگاه چندین آدم مختلف تعریف می‌کند که درباره زندگی سخت خود در مناطق اشغالی فلسطین حرف می‌زنند و تجربیات‌شان را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. در حالی سرمایه‌گذاران مصری به مسأله فلسطین ورود کرده‌اند که سیاست‌های این کشور، به‌ویژه در بخش فرهنگی در دست صهیونیست‌هاست و رژیم اشغالگر قدس سال‌ها با نفوذ در سینمای فلسطین روح آزادیخواهی این کشور عربی را از بین برده بود، اما پس از طوفان‌الاقصی برخی سرمایه‌گذاران فرهنگی در مصر تلاش می‌کنند تا به موضوع فلسطین کشور همسایه‌شان بیش از گذشته توجه کنند.
   
سینمای جدید مصر در حال مقابله با عربستان
منتقدان سینمایی با عنایت به همین تولیدات است که صحبت از سینمای جدید مصر می‌کنند. این سینمای جدید قرار است به رقابت جدی با تولیدات صنعت سینمای عربستان بپردازد که در چند سال اخیر توانسته خودش را به‌عنوان قطب اصلی فیلمسازی در جهان عرب معرفی کند. خالد منصور از فیلمسازان پیشگام مصری که «افق‌ها» را آماده نمایش کرده، درباره سینمای جدید مصر چنین می‌گوید: «این سینما در حقیقت ادامه‌ای بر همان سینمای قدیمی و سنتی است که خود را احیا کرده و متناسب با شرایط روز، به‌دنبال تولید آثاری است که بتواند عموم مردم داخل کشور را به داخل سالن‌های نمایش بکشاند. این فیلم‌ها در کنار سرگرم‌کننده‌بودن، حاوی پیام‌هایی اجتماعی و فرهنگی هستند تا تماشاگران در کنار لذت‌بردن از یک داستان جذاب، بتوانند نگاهی به محیط اطراف خود انداخته و با مسائل و مشکلاتی که جامعه با آنها روبه‌روست، بهتر آشنا شوند. سینمای مصر همواره در کنار سرگرم‌کردن مردم، به‌دنبال انتقال پیام‌های فرهنگی و اجتماعی نیز بوده است.»
   
نگاه صادقانه به طبقه زحمتکش
داستان «افق‌ها»ی خالد منصور در حومه شهر قاهره اتفاق می‌افتد و شخصیت‌های اصلی‌اش افرادی از طبقه کارگر و زحمتکش جامعه معاصر مصر هستند. این داستان مرد جوانی را دنبال می‌کند که با مشکلاتی در زمینه کاری روبه‌روست و در حالی که باید بر ترس‌ها و تردیدهایش غلبه کند، وظیفه نجات‌دادن معنوی دوست صمیمی‌اش را نیز بر عهده گرفته است. به گفته منتقدان سینمایی، افق‌ها تصویری واقع‌گرا از زندگی طبقه کارگر مصر در حومه شهر قاهره را ارائه می‌دهد و خط بطلانی بر ادعاهای مقامات رسمی مبنی بر روبه‌راه‌بودن وضعیت معیشتی و معنوی طبقه کارگر کشور می‌کشد. فیلم در مکان‌های واقعی فیلمبرداری شده و بسیاری از بازیگرانش افراد غیرحرفه‌ای و کارگران واقعی هستند. «عطر» فیلم دیگری است که منتقدان از آن به‌عنوان اثری تماشایی و مقبول نام می‌برند. این درام اجتماعی که تاریخ را در پس‌زمینه خود دارد، توسط محمد حمدی، کارگردانی شده که پیش از این مدیر فیلمبرداری تعدادی از تولیدات سینمایی بوده است. او در اولین فیلم خود در مقام کارگردان به سراغ دو دوست صمیمی رفته که درگیر حل معمایی پررمزوراز هستند که آنها را درگیر خود کرده و باعث شده تا برای فرار از چنگ ارواح خاطرات گذشته‌شان، دست به کارهایی غیرمنتطره بزنند. فیلمساز به بهانه تعریف این داستان، به‌صورت غیرمستقیم نگاهی به تاریخ پرچالش کشورش در ۵۰ سال اخیر انداخته و این تاریخ را با داستان زندگی دو کاراکتر محوری‌اش گره می‌زند.
   
سینمایی برای عموم
محمد حمدی معتقد است: «فیلم‌های هنرمندان مصری همواره با تاریخ کشور گره خورده و نمی‌توان این دو را از هم جدا کرد. ملت مصر در دهه‌های گذشته شاهد اتفاقات و رویدادهای مختلفی بوده و تجربه‌های تلخ و شیرین زیادی از این اتفاقات دارند. به همین دلیل است که از فیلم‌هایی که در این‌باره صحبت می‌کنند، استقبال می‌کنند.»  همه اینها در حالی است که اهل فن و تحلیلگران سینمایی و اجتماعی در این‌باره می‌گویند که سینمای مصر و هنرمندان آن همواره و در طول تاریخ برای خودشان وظیفه‌ای عمومی و همگانی در ارتباط با جهان عرب قائل بوده و تلاش داشته و دارند که فیلم‌هایی تولید کنند که فقط به مردم مصر اختصاص نداشته و کل جمعیت عرب‌زبان منطقه را دربر می‌گیرد. به گفته آنها این علاقه از آنجا نشات می‌گیرد که کشور مصر برای سالیان متمادی برای خودش نقش رهبری جهان عرب را قائل بود و عقیده عمومی حکایت از آن می‌کرد که کشورهای عرب‌زبان دور و نزدیک گوش شنوایی برای صحبت‌ها و اظهارنظرهای دولتمردان این کشور دارند.

فلسطین؛ برگ برنده
اما بسیاری از صاحب‌نظران با توجه به تغییراتی که در یکی، دو دهه اخیر در منطقه رخ داده و باعث تغییرات اساسی در وضعیت ژئوپلیتیک آن شده، بر این عقیده‌اند که آن دوران خوش گذشته برای مصر به پایان رسیده و این روزها آنها دیگر نمی‌توانند خود را سردمدار امور هنری، فرهنگی و سینمایی در منطقه بدانند. ظهور سینمای جدید عربستان در منطقه (که تا قبل از یک دهه قبل، اصلا موجودیتی نداشت و کلیه فعالیت‌های هنری و سینمایی در آن ممنوع بود) از یک طرف و رشد صنعت سینما در امارات متحده عربی از سوی دیگر، عرصه را بر صنعت سینمای مصر تنگ کرده و آن را در وضعیت دشواری قرار داده است. همه اینها در شرایطی است که نوع نگاه اهالی هنر در جهان عرب به وضعیت فلسطین و نحوه ارائه امکانات به هنرمندان فلسطینی، نقش مهمی در پیدا کردن جایگاه برتر سینمایی در بین کشورهای منطقه ایفا می‌کند. شاید به همین دلیل است که صنعت سینمای مصر در کنار تولید محصولاتی با مضامین داخلی، از همکاری با فیلمسازان فلسطینی برای تعریف داستان‌هایی فلسطینی غافل نیست.