جشنواره فجر منهای رده‌بندی سنی

نظام رده‌بندی سنی برای اولین‌بار درکشور آمریکا شکل گرفت. هدف آن نیز ایجاد ساختاری برای کنترل استاندارد بر محتوای فیلم‌ها در جهت ارائه به مخاطبان بود. دردهه۱۹۶۰ فیلم‌های آمریکایی محتواهایی نامناسب را به وفور استفاده می‌کردند. همین باعث شد تا والدینی که فرزندان خود را در مواجهه با این محتواها می‌دیدند، شروع به اعتراض کنند. نتیجه این اعتراضات ایجاد سیستمی شد تا بتواند نظام محتوایی آثار سینمایی را پالایش کند. 
   
ماهیت نظام رده‌بندی سنی چیست
سیستم رده‌بندی سنی که اکثرا با حروف اختصاری همچون PG-۱۳ دیده می‌شوند، راهکاری برای آگاه‌سازی مخاطب و حفاظت از حقوق معنوی او در مواجهه با محصولات سینمایی است. راهکاری که اگرچه به‌صورت داوطلبانه رخ می‌دهد اما الزامی عمومی را در پی داشته است تا سینماگران آمریکایی برای مورد انتقاد قرار نگرفتن و همچنین بهره‌مندی از برخی مزایا به سمت استفاده از آن سوق پیدا کنند. رده‌بندی سنی در حال حاضر تقریبا بر تمامی آثار سینمایی آمریکایی و دیگر کشورها اعمال می‌شود. به این صورت که فیلمساز اثر خود را برای هیات MPA ارسال می‌کند. در این هیات ارزیابان تخصصی فیلم، محصول را بررسی می‌کنند. سپس براساس شاخص‌هایی همچون خشونت، محتوای جنسی، مواد مخدر و غیره این آثار سنجش می‌شوند. بعد از سنجش، رده‌بندی سنی و موارد مورد نیاز برای اصلاح به فیلمساز داده می‌شود. اگر فیلمساز علاقه داشته باشد تا رده‌سنی پایین‌تری بگیرد، موارد را اصلاح می‌کند. در غیر این صورت فیلم با همان رده‌سنی به‌طور مثال NC-۱۷ که رده‌سنی مخصوص بزرگسالان است، منتشر می‌شود. البته این رده‌سنی حتما در پوسترها و تبلیغات فیلم درج می‌شود تا مخاطب بداند با چه محتوایی رو‌به‌رو است. 
   
چرا از نظام رتبه‌بندی سنی استفاده می‌شود
مهمترین دلیل استفاده از رده‌بندی سنی که تقریبا تمامی کشورها از جمله آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن، کره‌جنوبی، هند، مصر و عربستان از آن استفاده می‌کنند، حفاظت ازکودکان و نوجوانان از محتوای نامناسب، اطلاع‌رسانی به والدین، کنترل‌های فرهنگی و عدم سانسور براساس سلیقه است.همین موضوعات باعث شده تا رده‌بندی سنی به‌صورت ویژه در برنامه‌های کلان فرهنگی دولت‌ها قرار بگیرد. ایران اما ازاین قاعده به‌خصوص درسینمایش مستثنی است.به‌طوری که در نظرات کارشناسان سینمایی عملا نظام رده‌بندی سنی به سخره گرفته می‌شود. زیرا این ساختار را به‌عنوان محدودیت در تولید خود می‌بینند‌؛ همان‌گونه که ژانر را به‌عنوان محدودیتی در تولید آثار خود دیده‌اند. این در حالی است که کارگزارهای تخصصی در این حوزه وجود دارند که در تلاش هستند تا این نظام رده‌بندی سنی، با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و عرفی کشورمان در ایران هم همچون آمریکا اتفاق بیفتد.باید بدانیم که رده‌بندی سنی مکانیزمی مهم در نظارت بر محتوا است. ولی این جایگاه در نظام فکری سازندگان، منتقدان و سیاستگذاران سینمایی جایی ندارد. این درحالی است که یکی از کلید‌واژه‌های مهم فرهنگی در کشورمان همین حفظ حقوق معنوی مخاطب است. مخاطبی که نیاز دارد بداند در مواجهه با یک اثر سینمایی، انتظار چه چیزی را باید داشته باشد. 
   
مکانیزم ارزیابی یک اثر چگونه است
شناخت رده‌بندی سنی اما مستلزم شناخت مکانیزم تعیین رده‌بندی سنی است. به‌طور کل رده‌بندی سنی در ایران شامل ۵ شاخص کلی است. خشونت، ترس، ناهنجاری، پیام و الگوی مثبت شاخص‌های اصلی هستند که ارزیابان فیلم براساس سنجش وجود این شاخص در محصولات سینمایی، به یک اثر رده‌بندی سنی می‌دهند.به طور مثال وجود صحنه‌های قتل و خونریزی یا نمایش سلاح در دست کاراکترها و استفاده از آن باعث می‌شود تا شاخص خشونت یک اثر بالا رفته و رده‌سنی آن نیز عدد بالایی را دریافت کند. این مکانیزم در شاخص‌های دیگر نیز همین‌گونه رعایت می‌شود. مثلا در شاخص ناهنجاری، وجود صحنه‌های اروتیک باعث می‌شود که رده‌سنی محصول بالا رفته و مخاطب بداند که قرار است با چه نوع محتوایی در اثر رو‌به‌رو شود.پس می‌توان گفت که اولین جنبه در رعایت حقوق معنوی مخاطب، تن‌دادن به مکانیزم رده‌بندی سنی در آثار سینمایی است اما این سیستم رده‌بندی سنی در سینمای ما به‌طور کامل اجرا نمی‌شود. این درحالی است که برای کسب مجوز ساخت یک اثر سینمایی در کشورهای صاحب صنعت سینما، لازم است که قبل از تولید و در هنگام اکران نیز به اثر رده‌بندی سنی داده شود.رده‌بندی سنی به‌عنوان ملاکی برای پالایش محتوا آنچنان اهمیت دارد که در جشنواره‌های معتبر جهانی از جمله اسکار، کن، برلین، شانگهای و غیره نیز ملاک مهمی برای حضور فیلم‌ها در این فستیوال‌ها هستند اما سؤال اینجاست که در جشنواره فجر نیز این ملاک سنجش محتوا رعایت می‌شود؟ 
   
جشنواره فجر و مساله ر‌ده بندی سنی فیلم‌ها
جشنواره فجر ۴۳ به زودی آغاز خواهد شد. جشنواره‌ای که حضور ۳۶ فیلم از کارگردان‌های مطرح سینما در آن مسجل شده است. این‌که آیا مکانیزم رده‌بندی سنی همچون جشنواره‌های معتبر جهانی به‌عنوان یکی از ملاک‌های سنجش محصول در انتخاب این ۳۶ اثر رعایت شده است یا خیر، فعلا محل بحث نیست اما در خصوص پخش و اکران این محصولات لازم است که ملاک رده‌بندی سنی لحاظ شود، آن هم به چند دلیل. 
اول به این خاطر که مخاطب بداند با چه محصولی و چه محتوایی قرار است مواجه شود. این مساله از آن جایی اهمیت پیدا می‌کند که در ایران ساخت محصول سینمایی براساس ژانر چنان موضوعیت ندارد. ژانرها یکی از مهم‌ترین قالب‌ها برای ساختارمند‌کردن محتوای یک محصول سینمایی هستند. در تعیین رده‌بندی سنی محصولات نیز ژانر یکی از ملاک‌های مهم برای تعیین محتوای درون یک اثر سینمایی است. مثلا در ژانر اکشن یا جنگی که سینمای دفاع‌مقدس ما نیز در آن جای می‌گیرد، مخاطب انتظار نمایش خشونت را دارد. به همین دلیل شاخص خشونت درارزیابی محصول بالا رفته و طبیعتا رده‌سنی محصول نیز معمولا ۱۵+ تعیین می‌شود. این مساله در فیلم‌های ژانر وحشت نیز به همین گونه است. زیرا عناصر مورد استفاده در این محصولات اعم از تکنیک‌های تعلیق در نگارش فیلمنامه و استفاده از فضاسازی تاریک ونماهای خاص برای افزایش ترس درمخاطب،باعث بالا‌رفتن رده‌بندی سنی می‌شود. 
دوم مشخص شدن محتوای فیلم برای استفاده خانواده است. جشنواره فجر برخلاف تمامی جشنواره‌های معتبر جهانی، واجد یک برچسب خانوادگی است؛ برچسبی که معلوم نیست چرا با وجود آثاری که اکثرا محتوایی بالاتر ۱۵+ سال و حتی ۱۸+ دریافت می‌کنند، به آن زده شده است. بسیار دیده شده که والدین، فرزندان خود را برای دیدن فیلم‌ها به جشنواره می‌آورند؛ اتفاقی نادر که باعث تعجب است. همین باعث می‌شود که اهمیت رده‌بندی سنی در جشنواره بیشتر از قبل شود. زیرا برای فرهنگ‌سازی در این زمینه که جشنواره فجر محلی برای افراد بالای ۱۸ سال است، تلاشی آنچنانی صورت نمی‌گیرد. آن هم از این جهت که سیاستگذاران و فیلمسازان تنها به‌دنبال استقبال از جشنواره هستند. ملاک نیز حضور تعداد بیشتری مخاطب، برای تماشای فیلم‌هاست. حال این افراد بزرگسال باشند و یا خردسال، اهمیتی پیدا نمی‌کند. اینجاست که اعمال رده‌بندی سنی می‌تواند کمک کننده باشد که حداقل خانواده‌ها دقت کنند که این محصولات را همراه با فرزندان خود در جشنواره نبینند. حتی در زمان اکران بعد از جشنواره نیز باید توجه داشت که نباید کودکان و نوجوانان را به تماشای محصولاتی که مناسب رده‌سنی آنها نیست، بیاورند. 

رده‌بندی سنی جایگزینی برای سانسور
اما سومین نکته و آخرین موضوع در باب رده‌بندی سنی، توجه به اعمال سلیقه در سانسور محصولات سینمایی است. زمانی که رده‌بندی سنی به‌عنوان یک ملاک آکادمیک درپالایش محتوا درنظرگرفته شود،می‌توان از اعمال سلیقه افراد درپالایش محتوا جلوگیری کرد.همچنین می‌توان ازاین سیستم به‌عنوان ملاکی برای تایید ویارد محتوای یک محصول نیزاستفاده کرد.زیرا شاخص‌های رده‌بندی سنی مشخص و ثبت‌شده هستند. همین اتفاق باعث می‌شود که نه تولیدکنندگان و نه دستگاه‌های نظارتی، در مورد محتواهای موجود در محصولات سینمایی به اختلاف‌نظر نخورند؛ اختلاف نظری که همیشه باعث جدل میان تولید‌کنندگان و نهادهای نظارتی بوده است. به‌خصوص که هم اکنون فیلم‌های بسیاری در کشور موجود هستند که توقیف شده و دلایل توقیف آنها نیز واضح و مشخص نیستند اما اگر نظام رده‌بندی سنی به‌عنوان یک سیستم استاندارد اعمال شود، می‌توان بنا بر دلایل مشخص اعلام کرد که چرا یک محصول اجازه انتشار یا ندارد یا در صورت انتشار باید اصلاحات روی آن اعمال شود. از سویی فیلمسازان نیز می‌توانند پیش از وقوع چنین اتفاقاتی با سنجش آثار خود در نزد مجموعه‌های تخصصی رده‌بندی سنی، اصلاحات لازم برای عدم برخورد با مشکلات این‌چنینی را پیش‌بینی کنند. می‌توان در انتها این‌گونه نتیجه گرفت که سیستم رده‌بندی سنی آن حلقه مفقوده در سینمای ایران است. حلقه‌ای مفقوده که نه‌تنها اعمال نمی‌شود بلکه آن را به‌عنوان تهدید می‌بینند. تهدیدی که حتی مجموعه‌های دولتی و حاکمیتی فعال در ساخت آثار سینمایی نیز حاضر به تن‌دادن به اعمال آن بر آثار خود نیستند. این در‌حالی است که همین تولید‌کنندگان از استفاده‌کنندگان کلید‌واژه رعایت حقوق معنوی مخاطب هستند.