پول پارو کردن در چاردیواری خانه

حقوقشان قابل حدس نیست. اگر خوب کار کنند و خدمات یا محصولشان هم زیاد مشتری داشته باشد، در ماه می‌توانند خیلی بیشتر از آنها که سر کار می‌روند، پول دربیاورند و اگر خوب کار نکنند، از آن حقوق پایه‌ای که شاغلان خارج از منزل همیشه درباره‌اش مطمئن هستند، خبری نیست و باید با نان خالی سر کنند.

از دید دولتمردان، آنها تولیدکننده‌های بی‌نظیری هستند که گرچه کاری خارج از خانه پیدا نکرده‌اند، اما تسلیم نشده‌ و به جمع بیکارها نپیوسته‌ و با تخصص‌شان در خانه مشغول به کار شده‌اند.

به همین خاطر است که دولت از دو سال پیش تاکنون، در قالب اجرایی کردن قانون حمایت از مشاغل خانگی، برای آنها تسهیلاتی قائل شده که مهم‌ترینشان، وام‌های کم‌بهره ویژه این مشاغل است.

«شغل خانگی» به پیشه‌ای گفته می‌شود که فرد به تنهایی یا همراه اعضای خانواده‌اش، در واحد مسکونی‌اش انجام می‌دهد، به شرطی که اولا باعث سلب آسایش همسایه‌ها نشود و دیگر این که حاصل کارش به تولید خدمت یا محصولی منجر شود که خارج از خانه، خریدار داشته باشد یعنی قابل عرضه در بازار باشد.

هم‌اکنون بیش از 300 شغل خانگی از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تائید شده است، اما اگر کسی شغل تازه‌ای ابداع کند نیز می‌تواند از طریق سایت این وزارتخانه آن را ثبت کند تا مورد بررسی قرار بگیرد.

کار کردن در حوزه مشاغل خانگی به سه شکل ممکن است؛ شکل اول این است که متقاضی کارفرمایی خارج از خانه داشته باشد که به او در خانه سفارش کار بدهد. شکل دوم این است شاغل، کارفرمایی نداشته باشد. به تنهایی مواد مورد نیاز کارش را تهیه کند، محصولش را تولید کند و بعد هم خودش، آن را تحویل بازار بدهد.

حالت سوم آن دسته از صاحبان مشاغل خانگی هستند که برای تامین مواد اولیه کار یا عرضه محصولاتشان به بازار، به تعاونی‌ها یا بنگاه‌ها وابسته‌اند.** قانون، پشت و پناهشان می‌شود

قانون مربوط به حمایت از مشاغل خانگی بهار سال 1390 تصویب شد. این قانون دولت را ملزم می‌کند در قالب تسهیلات کم‌بهره از این نوع مشاغل حمایت کند.

وام اشتغال خانگی، نه‌تنها از طرف سازمان‌های حمایتی همچون بهزیستی و کمیته امداد به مددجوها که از قشر ضعیف هستند، پرداخت می‌شود بلکه اقشار متوسط نیز می‌توانند برای دریافت این وام به وزارت کار، رفاه و امور اجتماعی یا صندوق مهر رضا(ع) یا ادارات بازرگانی استان‌ها مراجعه کنند. گرچه گواه مردم ثابت می‌کند متوسط وام اشتغال در منزل بویژه در سازمان بهزیستی و کمیته امداد حدود پنج میلیون تومان است، اما اواخر سال گذشته اعلام شد این وام به 15 میلیون تومانی رسیده است و با این حال هنوز متناسب با میزان تورم نیست.** وام گرفتن حساب و کتاب دارد

به نظر شما با این اوصاف، چقدر امکان دارد هر کس از راه می‌رسد مدعی شود که در خانه‌اش مشغول کسب و کار است و وام لازم دارد؟ مسلما زیاد! به همین علت از نظر قانونی فقط کسانی صاحب شغل خانگی به حساب می‌آیند که اولا شغلشان در فهرست مشاغل وزارت تعاون که پیشتر گفتیم، وجود داشته باشد و ثانیا از دستگاه اجرایی که شغل و حرفه‌اش به آن مربوط می‌شود، مجوز گرفته باشد برای مثال اگر کسی می‌خواهد در خانه، خاتم‌کاری کند باید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تخصصش را تائید کرده باشد و اگر می‌خواهد ماهی‌های زینتی پرورش دهد، باید از سازمان شیلات مجوز گرفته باشد و آخرین شرط این است که یک طرح کسب و کار ارائه کند، یعنی دقیقا بگوید که می‌خواهد با سرمایه بانک، چه کار کند. ** چرا وام گرفتن سخت است؟

گرچه قول و قرارهای مسئولان درباره حمایت از وام‌های اشتغال خانگی فراوان است، اما معمولا بانک‌ها، چندان مشتاق وام دادن به صاحبان مشاغل خانگی نیستند.

وام‌های خوداشتغالی و اشتغال در منزل میزان بهره کمتری نسبت به وام‌های عادی دارد و دولت مابه‌التفاوت این بهره را با بهره عادی به صورت یارانه به بانک‌ها پرداخت می‌کند. این نوع وام‌ها جزئی از تسهیلات تکلیفی به حساب می‌آید، تسهیلات تکلیفی یعنی مجموعه‌ای از تسهیلات که با ضوابط پرداخت تسهیلات بانک تطبیق ندارد، بانک‌ها براساس برخی مصوبات که در سیستم خودشان نیست مثل مصوبات هیات دولت یا مصوبات بانک مرکزی این تسهیلات را پرداخت می‌کنند.

تا اینجای کار می‌شود نتیجه گرفت که بانک‌ها از نظر قانونی موظفند وام‌های خود اشتغالی را بپردازند، اما ماجرا به این سادگی نیست.

حقیقت این است که بانک‌ها در هر کشوری ازجمله کشور ما، تاجرند. تاجرها چه کار می‌کنند؟ می‌خرند، می‌فروشند و در ازای این داد و ستد، پول عایدشان می‌شود. بانک‌ها برای فروش چه دارند؟ آنها پولی کلان را در قالب وام، یکجا می‌فروشند و در ازایش، پولی بیشتر را در طول دوره زمانی مشخص با عنوان قسط پس می‌گیرند.

طبیعی است که تاجرهای حرفه‌ای، پیش از آن که وارد معامله شوند، مشتری‌شان را می‌سنجند تا مطمئن شوند توان پرداخت بهای آن را دارد، اما اگر تاجری فهمید مشتری نمی‌تواند هزینه کالایش را بدهد، تکلیف چیست؟ به احتمال زیاد او کالایش را نمی‌فروشد و می‌گوید: «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان.»

حالا اگر مافوقی که زورش خیلی زیاد است، دستش را بگذارد روی شانه آن تاجر و خیلی آرام فشار بدهد و بگوید «باید، باید، باید وام بدهی وگرنه....» آن وقت از یک سو تاجر مجبور است دستور مقام بالاتر را اطاعت کند و از سوی دیگر می‌داند که اگر کالایش را به مشتری نامطمئن بفروشد، احتمالا هزینه‌اش را پرداخت نمی‌کند و تاجر ورشکست می‌شود، پس تصمیم می‌گیرد برای مشتری شرط‌های سخت بگذارد و آنقدر او را پی نخودسیاه می‌فرستد که خسته شود و از خرید، پشیمان.

همه اینها را گفتیم که بتوانید نتیجه بگیرید چرا بانک‌ها چندان مشتاق نیستند وام‌های خوداشتغالی را بپردازند. در داستانی که ما تعریف کردیم، همان طور که پیشتر توضیح دادیم، تاجرها، بانک‌ها هستند و آن مقام مافوق، دولت.

نرخ سود وام‌های خوداشتغالی بسیار پایین است و بانک‌ها می‌دانند قشری که از آنها وام می‌گیرند، قشر آسیب‌پذیر هستند و بیم دارند که مبادا آنها نتوانند اقساط وام را بپردازند و خلاصه این که همه این اما و اگر‌ها باعث می‌شود بانک‌ها بهانه بگیرند و شرط‌های سخت بگذارند تا مشتری‌های نامطمئن‌شان پشیمان شوند و قید وام را بزنند. با این حال سازمان‌های حمایتی هم دست‌بردار نیستند و اصرار دارند که بانک‌ها به تعهدشان عمل کنند.

شرایط دشوار گرفتن وام‌های اشتغال خانگی باعث شده با وجود شمار زیاد طرح‌هایی که از سوی سازمان‌های مختلف به بانک‌ها معرفی می‌شود، درصد اندکی وام بگیرند و به همین علت، دستگاه‌های حامی مشاغل خانگی در سال‌های اخیر ترجیح داده‌اند درباره این آمارها سکوت کنند و فقط از راه رایزنی با مسئولان دولتی، موانع دریافت تسهیلات بانکی ویژه مشاغل خانگی را از سر راه متقاضیان بردارند. مریم یوشی‌زاده -‌ گروه جامعه